Hepimiz klonlanan koyun Dolly’yi biliriz. 90’ların sonunda klonlanan Dolly, bilim dünyasında büyük yankı uyandırmıştı. Dolly’den bu yana 20 seneden daha fazla bir süre geçti. Şimdiyse bugüne kadarki en başarılı primat klonu olan maymun ReTro, benzer bir etkiyi yaratacak gibi duruyor. Ve tabi bu başarı akıllara bazı soruların gelmesine de sebep oluyor.
Çin Bilimler Akademisi (CAS), yakın zamanda 16 Temmuz 2020’de klonladıkları bir maymunun hala yaşadığını açıkladı. Hatta çalışmalarıyla ilgili ayrıntılı bir makale hazırlayıp bunu da Nature dergisine sundular. Araştırmacılar 3 yaşına ulaşan bu Rhesus cinsi maymunda süreç içerisinde hiçbir sağlık sorununa rastlamadıklarını belirtiyorlar.
Peki bir canlı nasıl klonlanır? Klonlanan canlılar neden uzun yaşamayabiliyor? Bir koyunu klonlamak mı daha zor yoksa bir primatı mı? ReTro’nun klonlanlanmasının ne gibi bir önemi var? Bir maymun klonlayabiliyorsak insan da klonlayabilir miyiz? Gelin bu yazımızda tüm bu soruları birlikte tartışalım.
Klonlama Nedir? Bir Canlı Nasıl Klonlanır?
Klonlama, genetik olarak başka bir bireyle aynı olan bir bireyin yaratılmasıdır. Fakat her canlıyı klonlamak pek de kolay değildir. Mesela bitkileri klonlamak kolayken bir hayvanı klonlamak oldukça zordur. Hatta çeşitli hayvan türlerini klonlamak arasında da zorluk bakımından farklar mevcuttur. Örneğin başarı oranını dikkate almaksızın bir köpeği klonlamak bazı hayvan türlerini klonlamaktan daha kolaydır.
Buradaki başarı oranından kastımız nedir peki? Buna örnek olarak Güney Kore’de yapılan bir çalışmayı verebiliriz. Bu çalışmada 1500’den fazla köpek klonlandı. Fakat bu 1500 köpek embriyosunun %4’ünden daha azında canlı doğum oldu. Yine de bu köpek klonlamanın nispeten kolay olduğu anlamına geliyor. Çünkü diğer memelilerde klonlama ya tamamen başarısız oluyor ya da sağlıksız hayvanlar dünyaya geliyor. Madem öyle, o halde Dolly’yi nasıl klonladık?
Görselde görmüş olduğunu klonlama yöntemi SCNT (somatic cell nuclear transfer) adı verilen bir yöntemdir. Bu yöntem fareler, sığırlar, domuzlar, köpekler ve tavşanlarda başarılı olmasına rağmen primatlarda pek başarılı değildir. (Primat, iri beyinli yüksek memelileri içeren plasentalı memeli takımına verilen isimdir. Goril, orangutan, şempanze, gibon ve insan gibi insansıların yanında maymunları da kapsar.) Bu nedenle CAS’taki bilim insanları ancak 2018’de SCNT yöntemiyle Macaca fascicularis türü maymunların 2 klonunu üretebilmişti.
Peki Bilim İnsanları ReTro’yu Nasıl Klonladı?
Her ne kadar bir primat klonlamak zor olsa da ReTro, klonlanan ilk Rhesus cinsi maymun değildir. 1997’de ABD’de embriyo ikizleştirme yöntemiyle Tetra adında bir maymun klonlanmıştı. Fakat Tetra, adından da fark edebileceğiniz üzere tek yumurta ikizlerinin oluşmasına benzer bir süreçle klonlanmıştı. Bu nedenle ReTro’nun klonlanması bilimsel açıdan daha çok şey ifade ediyor.
Aslında araştırmacılar ReTro klonlanırken de SCNT yönteminden yararlandılar. Fakat bu yöntemde primatlar için sorun oluşturan bazı faktörler kapsamında geliştirmeler yapıldı. Hatta ReTro’nun isminin kaynağı da burası. Türkçeye trofoblast değiştirme yöntemi olarak çevirebileceğimiz yöntem, klon maymuna isim olmuş.
ReTro’nun klonlanmasına kadarki süreçte başka Rhesus cinsi maymun klonlama deneyleri de gerçekleşti. Ancak bunların hiçbirinde ReTro’daki kadar başarı elde edilemedi. Çünkü araştırmacılar, klon plasentaların deneyin başarısız olmasına neden olduğunu tespit etti. Bu nedenle SCNT yöntemini trofoblast değiştirme yöntemiyle birleştirerek bir maymunu klonlamayı denediler.
Peki trofoblast değiştirme yöntemi nedir? Trafoblast, embriyonik gelişimde plasentanın büyük bir kısmını oluşturan hücrelerdir. Klonlanmış embriyonun oluşturduğu klonlanmış plasenta, deneyin başarısız olmasına sebep olabiliyor. Bu yüzden CAS’taki bilim insanları, klon embriyonun iç kısmındaki hücreleri alıp klon olmayan bir embriyonun trofoblastıyla birleştirdiler. Bu sayede oluşacak plasenta, klon bir plasenta olmayacaktır. Ve araştırmacılara göre ReTro’nun 3 yaşına gelmesini sağlayan şey bu yöntem.
O Halde Artık İnsanları da Klonlamak Mümkün mü?
Trofoblast değiştirme yöntemi başarılı olmuş bir yöntem gibi. Ama bilim insanlarının aklına takılan bir şey vardı. Trofoblast değiştirme yönteminde iç kısımdaki fetüsü oluşturacak hücrelerin alınıp klon olmayan bir embriyonun trofoblastıyla birleştirildiğini söylemiştik. Bu durumda oluşacak canlıda kimerizm olması gerekmez mi? Bunu merak eden bilim insanları ReTro’yu incelediklerinde herhangi bir kimerizm kanıtı bulamamış. Yani ReTro için %100 klon bir canlı demek mümkündür.
Yine de bir insanın klonlanıp klonlanayamayacağı sorusu şu an için cevapsızdır. Çünkü bu yöntem her ne kadar başarılı olsa da klonlama fetal hücrelerden yapıldı. Yani yetişkin hücreleri kullanarak henüz herhangi bir primat klonlamış değiliz. Bu nedenle bir insan klonlayıp klonlayamayacağımız da belirsizdir. Ayrıca daha yakın akrabamız olan goril veya şempanzelerin klonlanması bize bu konuda daha çok fikir verecektir.
ReTro’nun Klonlanmasındaki Başarı Neden Önemli?
Öncelikle araştırmacıların ReTro’yu insan klonlama çalışmaları için klonlamadıklarını belirttiklerini söyleyelim. Bu deneyi yapmaktaki amaçlarının Rhesus cinsi maymunların önemli laboratuvar hayvanı olmasında yattığını söylüyorlar. Bu sayede çeşitli deneyleri daha efektif bir şekilde yapabilirler.
Ayrıca uyumlu embriyonik kök hücreler oluşturma konusunda da bu çalışma faydalı olacağını umuyorlar. Buna rağmen Çin’in bu deneylerine karşı çıkan bir dolu insan var. Çünkü bu deneylerde başarı oranı hala düşük. Ve bu da çalışmalar esnasında bir sürü hayvanın sağlıksız bir yaşam sürmesi veya ölmesi anlamına geliyor. Yine de Çin bu alandaki çalışmalarına devam ediyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Zhaodi Liao et al. Reprogramming mechanism dissection and trophoblast replacement application in monkey somatic cell nuclear transfer ; Bağlantı: Reprogramming mechanism dissection and trophoblast replacement application in monkey somatic cell nuclear transfer | Nature Communications ; doi: https://doi.org/10.1038/s41467-023-43985-7
- Does the birth of a cloned monkey mean we could now clone people? ; Bağlantı: Does the birth of a cloned monkey mean we could now clone people? | New Scientist ; Yayınlanma tarihi: 16 Ocak 2024
- Meet “ReTro”, A Monkey Successfully Cloned In China That’s Survived For 2 Years ; Bağlantı: Meet “ReTro”, A Monkey Successfully Cloned In China That’s Survived For 2 Years | IFLScience ; Yayınlanma tarihi: 16 Ocak 2024
- Scientists Cloned A Monkey. Now It’s All Grown Up. ; Bağlantı: Scientists Cloned A Monkey. Now It’s All Grown Up. (popularmechanics.com) ; Yayınlanma tarihi: 23 Ocak 2024
Matematiksel
