Dürüstlük, başkalarında en çok değer verdiğimiz özelliklerden biridir. Çoğu zaman bunun oldukça nadir bir nitelik olduğunu varsayarız, bu da bu bencil bir dünyada birilerine güvenmemizi zorlaştırır. Ancak yeni araştırmaya göre, bu kadar şüpheci olmaya gerek yok. Dünyadaki çoğu insanın, özellikle de içinde çok fazla para varsa, kaybolan bir cüzdanı iade edecek kadar dürüst olduğu ortaya çıktı.
Sokakta yürüdüğünüzü ve yerde bir cüzdan gördüğünüzü hayal edin. Cüzdanı açtığınız zaman içinde para olmadığını ancak bir kimlik olduğunu düşünün. Bu kayıp cüzdanı sahibine geri verir misiniz? Peki cüzdanın boş olmadığını, mesela 200 TL içerdiğini görseniz geri verme konusunda ne düşünürdünüz? İçindeki para 200.000TL olsa ne yapardınız? Sahibini de bildiğinize göre parayı geri veriri miydiniz?
Şu an bu yazıyı okurken içinizden, “kim olsa parayı cebe atar” gibi düşünüyor olmalısınız. Ancak 40 ülkede binlerce insanı kapsayan ve yaklaşık üç yıl gibi bir süre devam eden araştırmaya göre, çoğumuzun insan doğası hakkında varsaydığı şey yanlış. Anlayacağınız insanlık daha tam olarak ölmemiş.
“Bulunan cüzdan” testi daha önce de araştırmalarda kullanılmıştı ancak bu, onu kullanan ilk küresel çalışmaydı ve 17.000’den fazla cüzdanı içeriyordu. Cüzdanlarda farklı miktarda nakit para vardı. Ayrıca alışveriş listesi, anahtar ve elektronik posta adresleri ve hayali isimlerin yazılı olduğu kartvizitler yer alıyordu. Bu bilgiler ile cüzdanların gerçek sahiplerine ulaşmak mümkün olacaktı.
Araştırma görevlileri postanelere, otellere, karakollara, bankalara, müzelere ve benzeri yerlere girip resepsiyondaki birine yaklaşarak cüzdanı bulduklarını dile getirdiler. Ardından da cüzdanı teslim ettikleri cüzdanlardan kaçının geri döndüğünü kayıt altına aldılar.
Kayıp Cüzdanların Sahibine Ulaşma Olasılığı Neydi?
Şaşırtıcı bir şekilde, 38 ülkede daha yüksek miktarda para içeren cüzdanlar, daha az miktarda para içeren cüzdanlara göre daha sık iade edildi. Bu, araştırmacıların beklediğinin tam tersiydi. En dürüst ülkeler İsviçre, Norveç ve Hollanda olurken, en az dürüst ülkeler ise Peru, Fas ve Çin oldu. Türkiye’de içi boş kayıp cüzdanlardan yüzde 20’si geri döndü. İçinde nakit para olan cüzdanların ise yüzde 40’tan fazlası sahibine ulaştı. Bu arada hemen hiç biri cüzdanı bulmuştum ama içinde para yoktu ifadesi kullanmadı.
Araştırmacılar bu duruma şaşırarak deneyi tekrarlamak istediler. Bu sefer deneyi üç ülkede (Polonya, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri) tekrar yürüttüler. Ancak cüzdanların içine 94,15 dolar gibi çok daha fazla para koydular. Bu durumda fark daha da belirginleşti. Cüzdanı iade eden insanların sayısı daha da arttı. (%72)
Aslında çoğumuza bu sonuç şaşırtıcı gelmiştir. İçinde önemli bir miktar para olan bir cüzdanı bulan kişinin iade etmeyeceğini düşünmeye eğilimliyiz. Ancak anlaşılan işin psikolojik boyutu bir çok kişi için halen paradan daha ağır basıyor.
Araştırma görevlileri aynı zaman deneyi tabi kalan her kişinin yaşı, cinsiyeti, mesleği, alışkanlıkları gibi şeyleri de analiz etti. Sonucunda da bunların hiçbirinin fazla da önemi olmadığı anlaşıldı. Yani nerede yaşarsanız yaşayın, insanlar işe yaramaz bir hırsız gibi hissetmekten evrensel olarak nefret ediyor.
Kayıp Cüzdan Çalışması Dürüstlük Hakkında Bize Ne Anlatır?
Zor bir karar almanız gerektiğini düşünün. Neyin doğru ya da neyin yanlış olduğuna nasıl karar verirsiniz? Görünen o ki bu aldığımız kararlar neyin doğru, neyin yanlış olduğu konusunda kendi iç standartlarımızı geliştirip geliştirmediğimiz ile ilişkili. Bu konu hakkındaki en önemli çalışma 1958 yılında Lawrence Kohlberg (1927-1987) tarafından yapılmıştır.
Peki hangi insanlar dürüsttür? Kayıp cüzdan araştırması ve benzerleri şu sonuca varıyor. Yaşlandıkça, daha fazla norm odaklı hale gelmenin bir sonucu olarak daha dürüst olduğumuza dair kanıtlar vardır. Sonucunda belli bir yaştan sonra kuralları çiğnemek veya heyecan aramak daha az yaygın hale gelecektir.
Ayrıca dürüstlük hiçbir meslek ile veya herhangi bir insan kategorisi ile ilişkili değildir. Sonucunda hepimiz insanız ve hepimiz kimi durumlarda zor seçimlerle yüzleşmek zorunda kalırız. Aslında hepimiz kimi durumlarda “küçük beyaz bir yalanın” bazen en iyi seçenek olabileceği konusunda hemfikiriz. Ancak ahlaki hatalar çok büyük olmadığı sürece, dürüst olmayan davranışlarda bulunsak bile, çoğu zaman kendimizi dürüst olduğumuza ikna ederiz.
Sonuç olarak
Her ne kadar istisnalar sık sık karşımıza çıksa da çoğu insan için hala dürüstlük önemlidir. Evrimsel psikolojide dürüstlüğün güveni ve işbirliğini teşvik eden bir işaret olduğu yönündeki görüşü göz önünde bulundurduğunuzda bu pek de şaşırtıcı bir durum değildir.
Dürüst olmak size daha fazla işbirlikçi kılar ve daha fazla başarı kazandırır, yani evrimsel bir avantaj sağlar. Eğer bu şekilde evrimleştiysek, dürüst olmayan bir karar vermenin doğamıza aykırı olması ve bizi rahatsız etmesi hiç de şaşırtıcı bir durum değil.
Tüm bu nedenlerden dolayı, bir dahaki sefere cüzdanınızı kaybettiğinizde hemen çıldırmayın. Kayıp cüzdan büyük ihtimalle ortaya çıkacaktır. Üstelik içinde yüklü miktarda para varsa bu olasılık daha fazladır. ( Ancak yine de bunun bir garantisi elbette yoktur. Çünkü dürüstlük ile ilgili algılar yaşadığımız coğrafya ile de ilişkilidir.)
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Would You Return This Lost Wallet? Yayınlanma tarihi: 20 Haziran 2019; Kaynak site: NYTimes. Bağlantı: Would You Return This Lost Walle/
- We are more likely to return a lost wallet if it is full of cash. Yayınlanma tarihi: 20 Haziran 2019; Kaynak site: New Scientist. Bağlantı. We are more likely to return a lost wallet if it is full of cash/
- People Are More Likely to Return Wallets if There’s Lots of Money Inside, Study Says. Yayınlanma tarihi: 21 Haziran 2019; Bağlantı: https://www.discovermagazine.com/
- Cohn, Alain & Maréchal, Michel & Tannenbaum, David & Zünd, Christian. (2019). Civic honesty around the globe. Science. 365. eaau8712. 10.1126/science.aau8712.
- Goodwin, Geoffrey & Piazza, Jared & Rozin, Paul. (2013). Moral Character Predominates in Person Perception and Evaluation. Journal of personality and social psychology. 106. 10.1037/a0034726.
- Heintz C, Karabegovic M, Molnar A. The Co-evolution of Honesty and Strategic Vigilance. Front Psychol. 2016 Oct 13;7:1503. doi: 10.3389/fpsyg.2016.01503. PMID: 27790162; PMCID: PMC5062565.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
