Karga ekrana baktı. Önünde altı şekil belirdi. Beş tanesi düzenli, dengeli ve simetrikti. Bir tanesi diğerlerinden farklıydı. Karga başını yana eğdi, kısa bir an düşündü ve gagasıyla farklı olan şekli seçti. Ekrandan bir çınlama sesi geldi ve ödül olarak bir solucan elde etti. Böylece bir test daha sona erdi ve karga zekası hakkında bir gerçeği bir kez daha gösterdi.
Bu karga, matematik eğitimi almadan, temel bir geometrik özelliği ayırt etmeyi başarmıştı. Bilim insanlarının uzun süre yalnızca insanlara özgü olduğunu düşündüğü bir yetiyi sergilemişti: Şekillerin sezgisel mantığını kavrama becerisi.
Kargalar çoğu zaman kötü bir üne sahiptir. Gürültücü, rahatsız edici ve hatta ölüm ya da uğursuzlukla ilişkilendirilen canlılar olarak görülürler. Ancak Almanya’daki Tübingen Üniversitesi’nde nörofizyoloji uzmanı olan Andreas Nieder’a göre, kargalar daha fazla sevgiyi ve anlayışı hak ediyor.
Nieder, kargaların yalnızca son derece sevimli, sevecen ve sosyal canlılar olmakla kalmadığını, aynı zamanda özellikle geometri konusunda son derece zeki olduklarını da ortaya koydu.
Karga Zekası Ve Geometri İlişkisi
Biz insanlar, geometriye doğuştan yatkınmışız gibi görünürüz. Henüz yürümeye başlayan çocuklar bile simetrik yüzleri tercih eder, bloklarla inşa yapar ve harf yazmayı öğrenmeden önce dikdörtgenler çizer. Düzenli geometrik formları öğrenmek zorunda kalmayız, onları doğal olarak tanırız.
Uzun süre, bu sezgisel geometri bilgisinin insan bilişinin kendine özgü bir parçası olduğu kabul gördü. Ancak görünen o ki, bu yetenek sadece insanlara özgü değil.
Philipp Schmidbauer ve Andreas Nieder tarafından yürütülen deney, iki karga ile başladı. Kargalar sırasıyla 10 ve 11 yaşındaydı. Öncelikle, görsel uyarılar arasında “yabancı” olanı bulmaları için eğitildiler. Bu yabancı, grubun geri kalanıyla uyumlu olmayan bir şekildi. Başlangıçta, aykırı olan şekilleri kolayca ayırt etmek mümkündü. Bunlar, yeşil nesneler arasında bir kırmızı leke ya da pürüzsüz desenler arasında dikenli bir desen gibi şeylerdi.
Daha sonra kargalara altı dörtgen gösterildi. Bu şekillerin beşi düzenliydi: kareler, dikdörtgenler, simetrik yamuklar. Altıncı şekil ise bozuktu. Bir köşesi fazla dışarı çıkmış ya da bir açısı yanlış hizalanmıştı. Kargalar, açılar veya simetri konusunda özel bir eğitim almamıştı. Ancak buna rağmen, aykırı olan şekli şansa bırakılmayacak kadar yüksek bir oranda doğru seçtiler. Gerçekten de geometrik düzeni algılıyorlardı.
Nieder, yaptığı açıklamada şöyle diyor: “Geometrik düzenliliği yalnızca insanların algılayabileceği iddiası artık geçerliliğini yitirdi. Çünkü en azından bir karganın bunu yapabildiğini biliyoruz.”
Şekilleri yalnızca geometrik özelliklere — örneğin kenar uzunluklarına veya iç açılara — göre ayırt etmek, göründüğünden çok daha zordur. Çoğu hayvan, yüzey uzunlukları ya da alan farklarını belirli bir düzeye kadar algılar.. Ancak kareler ve üçgenler gibi şekillerin farklı kenar sayılarını veya iç açı büyüklüklerini iki boyutlu bir düzlemde tanımak, çok daha gelişmiş bir bilişsel yetenek gerektirir. Bu da şu soruyu gündeme getiriyor: Eğer böyle bir yetenekleri varsa, bu yeteneğe neden ihtiyaç duyuyorlar?
Kargalar Neden Geometri Konusunda Bu Kadar İyiler?
Bu yeteneğin kökeni büyük ölçüde evrimsel ihtiyaçlara dayanıyor. Mekânda doğru ve hızlı yön bulma zorunluluğu, zamanla bu tür bir bilişsel becerinin gelişimini desteklemiş görünüyor. Uçuşa bağımlı yaşayan türler, çevrelerindeki dalları, boşlukları ve potansiyel araçları anında değerlendirerek güvenli bir şekilde hareket etmek zorundadır. Hızlı karar vermek hayatta kalmanın temel koşuludur.
Bu yüzden simetriyi tanımak ve şekillerdeki küçük düzensizlikleri fark etmek, bir dalın ağırlık taşıyacak kadar sağlam olup olmadığını ya da bir çubuğun bir araç olarak kullanılıp kullanılamayacağını doğru şekilde anlamalarına doğrudan katkı sağlar.
Geometrik zekâ yalnızca hayatta kalmak için değil, sosyal yaşantı için de önemli bir avantaj sunar. Özellikle yüz tanıma gibi sosyal süreçlerde bireyler, diğerlerini ayırt etmek için göz, ağız ve genel yüz şekli gibi özelliklerin mekânsal düzenine dayanır. Benzer bir şekilde, bazı hayvanlar da eş seçimi, yavru tanıma ya da grup içindeki birey ayrımı gibi sosyal etkileşimlerde bu tür geometrik ipuçlarından yararlanır.
Kargagiller — kargalar, kuzgunlar ve alakargalar — zeki kuşlar olarak ün salmıştır. Ancak beyin yapıları bizimkine benzemez. Birçok soyut düşüncenin depolandığı altı katmanlı neokortekse sahip değildirler. Onun yerine pallium adı verilen bir beyin yapıları vardır ve bu yapı, şaşırtıcı biçimde soyut düşünceye benzeyen bir işlev üretir.
Öte yandan, 2021 yılında babunlarla yapılan benzer bir deneyde, yoğun eğitim verilmesine rağmen babunlar geometrik olarak farklı olan şekli güvenilir şekilde seçemediler. Bu durum, geometrik algının sadece memeli beyniyle ortaya çıkmadığını, farklı evrimsel yollarla da gelişebileceğini gösteriyor.
Karga Zekası İnsan Tekelini Kırıyor
On yıllardır bilişsel bilimde egemen olan görüş şuydu. Dil, mantık ve matematik gibi bazı yetenekler sadece insanlara özgüdür. Ancak tekrar tekrar, bu sınırların çöktüğüne tanık oluyoruz.
Arılar sayabiliyor. Papağanlar, insan konuşmasını anlamı çağrıştıracak şekilde taklit edebiliyor. Yunuslar aynadaki yansımalarını tanıyabiliyor. Ve şimdi biliyoruz ki kargalar da geometrik düzensizlikleri kendi başlarına ayırt edebiliyor.
Elbette bu durum, kargaların yuvalarında geometri ödevleri yaptığı anlamına gelmiyor. Ancak onların, geometrinin temelini oluşturan ham algısal yapı taşlarına sahip olduğunu gösteriyor. Aslında bu bile geometri hakkındaki insan merkezli düşüncelerimizi sorgulamamız için yeterli.
Sonuç Olarak
Nieder, bu yeteneğe sahip başka türlerin de olabileceğini ve araştırılmaları gerektiğini düşünüyor. Aynı zamanda karga beyinlerinin daha ayrıntılı incelenmesi çağrısında bulunuyor. Bizden bu kadar farklı canlılarla temel bilişsel yetenekleri paylaşmamızın nedenlerini ve bu yeteneklerin nasıl evrildiğini anlamak, bilim için önemli bir hedef olmayı sürdürüyor.
Yazının devamında karga zekası hakkında bir başka yazımıza göz atabilirsiniz: Kargalar İstatistiksel Çıkarım da Yapabiliyor Peki Bu Ne Anlama Geliyor?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Crows seem to understand geometry — and we thought only humans could. Kaynak site: ZME Science. Yayınlanma tarihi: 14 nisan 2025. Bağlantı: Crows seem to understand geometry — and we thought only humans could
- Schmidbauer P, Hahn M, Nieder A. Crows recognize geometric regularity. Sci Adv. 2025 Apr 11;11(15):eadt3718. doi: 10.1126/sciadv.adt3718. Epub 2025 Apr 11. PMID: 40215319; PMCID: PMC11988402.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
