Dünya’mızdan resmen yaşam fışkırıyor. Bu da insanlığın çok eskiden beri başka dünyalarda da yaşam olup olmadığını merak etmesine sebep olmuştur. Yıllardır bu bağlamda birçok çalışma ve araştırma gerçekleştiriyoruz. Ancak hala dünya dışı bir yaşam izine rastlayamadık. Elbette elimizde yaşam olabileceğini düşündüğümüz gezegenler var. Bunlardan birisi de bize çok da uzak olmayan Jüpiter’in uydusu Europa.
Geçtiğimiz günlerde James Webb teleskobunun Europa’da karbon kaynağı tespit etmesi çok ses getirdi. Peki Europa’da karbon tespit ettiğimize göre dünya dışı yaşamı bulduk diyebilir miyiz?
Europa çok uzun bir süredir dünya dışı yaşam arayışında dikkatimizi çeken bir yerdir. Çünkü 1972 yılında Arizona’daki Kitt Peak Ulusal Gözlemevi’ndeki bilim insanları, Europa’nın yüzey bileşiminin çok büyük bir kısmının su olduğunu gözlemlemişti. 1971 yılında yapılan termal modeller ise Europa’nın iç kısmında sıvı su tabakası olduğunu öne sürüyordu. Bu nedenle Europa, bilim camiasının ilgisini çekiyordu.
Peki Jüpiter’in Uydusu Europa Hakkında Neler Biliyoruz?
Meşhur Voyager 1 ve Voyager 2 araçları, Jüpiter’in uydularını en net gözlemleyen ilk araçtı. Voyager 1, 4 Mart 1979’da Jüpiter’e en yakın konumundan geçti. Europa’nın tam küresel görüntüsünü 2 milyon km mesafeden çekmeyi başardı. 9 Temmuz 1979’da ise Voyager 2 Europa’yı ziyaret etti. İki Vogayer’dan elde ettiğimiz görüntüler Europa’nın Ay’dan daha parlak olduğunu gösteriyordu ve yüzeyinde bir sürü çizgi vardı. Şaşırtıcı olansa Europa’nın yüzeyinde neredeyse hiç krater izi olmamasıydı.
Yukarıdaki görselde Europa’nın yüzeyinde çok sayıda çizgi/çatlak olduğunu görüyoruz. Krater izine rastlanmayan bu uyduda böyle çizgilerin olması bilim insanlarını şaşırtmıştı. Ancak bu bulgu bize Europa hakkında çok güzel bir bilgi vermektedir. Bu çatlaklar Jüpiter’in uydusunun yüzeyinin aktif olduğunun bir göstergesiydi. Aynı zamanda Europa’nın yüzeyinde büyük çarpma kraterlerinin olmayışı da bir şeylerin bu izleri sildiğini gösteriyordu.
Bu ilgi çekici bulgular sonrası NASA Jüpiter’in 4 uydusunu incelemek için Galileo görevini başlattı. Uzay aracının Europa hakkında gönderdiği bilgiler o kadar ilgi çekiciydi ki, görev Europa’yı özel olarak incelemek için 2 yıl daha uzatıldı.
Galileo uzay aracının bulgularından belki de en ilginç olanı Jüpiter’in manyetik alanının Europa’nın etrafında sıfırlanmasıydı. Bu bulgu bilim insanlarına Europa’nın yüzeyinin altında iletken bir sıvının bir tür manyetik alan yarattığı fikrini düşündürdü. Ve işin güzel yanı, bilim insanlarının bu iletken sıvının yüksek ihtimalle tuzlu su olduğunu söylemesidir.
2012 yılında ise Hubble teleskobu, Europa’nın güney kutup bölgesinde 160 km yüksekliğe ulaşan bir su atımı gözlemledi. Daha sonra 2019’da bilim insanları Europa’nın yüzeyinde doğrudan su buharı keşfettiklerini açıkladı. İşte tüm bunlar Europa’nın dünya dışı yaşam arayışında önem kazanmasına sebep oldu.
Ve Son Olarak, James Webb Europa’da Karbon Tespit Etti!
Karbon, yüksek bağ kurabilme kapasitesi sayesinde yaşam için olmazsa olmazdır. Bu nedenle dünya dışı yaşam arayışında beklentimiz karbon temelli bir yaşam bulmaktır. İşte James Webb de Europa’nın kaos arazisi olarak adlandırılan Tara Regio bölgesinde yoğun miktarda karbondioksit tespit etti.
Burada karbondioksiti bulduğumuz bölgenin kendisi önemlidir. Çünkü karbondioksitin kaynağı Europa’nın okyanusları olacak diye bir şey yoktur. Ancak Tara Regio bölgesi (kaos arazisi denmesinden de anlaşılabileceği gibi) buz kabuğundaki çatlakların, sırtların, tümseklerin birbirine geçtiği karmakarışık bir bölgedir.
İşte bu karmakarışıklık, Europa’nın hareketli olduğunun ve içteki malzemenin yüzeye çıkabileceğinin bir göstergesidir. Bu nedenle bilim insanları karbondioksitin buz tabakasının altındaki okyanustan gelebileceğini düşünüyor.
Ayrıca 2019 yılında Hubble’ın Tara Regio bölgesinde tuz bulması da dikkat çekicidir. Bu da okyanusun tuzlu olduğunun bir başka göstergesidir. Diğer kanıtlarla birlikte bilim insanları Europa’nın kayalık deniz tabanlı sıcak tuzlu bir okyanusa sahip olduğunu düşünüyor.
Jüpiter’in Uydusu Europa’da Yaşam İhtimali
Bildiğimiz şekliyle yaşamın oluşması için birçok şeye ihtiyaç vardır. Ancak bunları temelde 4 şeye indirgeyebiliriz: Sıvı su, enerji kaynağı, bazı elementler ve biraz zaman. Bilim insanları Europa’nın yaklaşık 4 milyar yıl önce oluştuğunu düşünüyor; bu da yaşamın oluşması için yeterli zamanın geçtiği anlamına gelir. Bu yüzden diğer 3 gereksinimi değerlendirelim.
Jüpiter’in Uydusu Europa sıvı suyun hatta tuzlu suyun olduğundan zaten bahsetmiştik. Karbon, oksijen, hidrojen, azot ve fosfor gibi elementler de bünyesinde mevcuttur. Geriye bir tek enerji sorunu kalıyor. Eğer Europa’da yaşam varsa yüzeyde ve fotosentezle enerji üreten canlılar olmasını pek beklemiyoruz. Çünkü Europa’nın atmosferi çok ince ve yüzey zararlı ışınlarla dövülüyor. Böyle bir ortamda yüzeyde canlılık bulma ihtimalimiz neredeyse yok.
Ancak yaşam Europa’nın okyanuslarının derinliklerinde yeşermiş olabilir. Tıpkı gezegenimizdeki gibi okyanus tabanında kemosentez yoluyla canlılıklarını sürdüren mikroorganizmalar yaşıyor olabilir.
Gelecekteki Europa Görevleri Dünya Dışı Yaşam Hakkında Bize Çok Şey Öğretecek
NASA Ekim 2024’te Europa Clipper uzay aracını Europa’ya göndermeyi planlıyor. Clipper’ın yolculuğunun 6 yıl sürmesi ve 2030’da uyduya varması bekleniyor. Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ise 2031’de Europa’ya ulaşacak olan JUICE görevi üzerinde çalışıyor.
JUICE ve Clipper, benzer amaçlarla ve birbirlerini tamamlamak üzere Europa’ya gidecek. Europa’daki okyanus ve buz tabakası arasındaki etkileşim gibi birçok fenomeni inceleyecekler. Böylece ilerleyen süreçlerde dünya dışı yaşam arayışımızda yol gösterici olacaklar.
Europa’da yaşam olup olmadığını henüz kesin bir şekilde bilmiyoruz. Fakat Jüpiter’in bu en küçük uydusundan edindiğimiz bilgiler burada yaşamın bir şekilde ortaya çıkabileceğini gösteriyor. Europa’da yaşam varsa bile bunu çok kısa bir zaman içerisinde öğrenemeyeceğiz ne yazık ki. Ama bir gün gerçekten de Europa’da yaşam bulduğumuzu bir hayal edin! Güneş sisteminde hayatın yeşerdiği başka bir yer daha olmuş olacak. Ve bu insanlığın birçok şeyi yeniden ve uzun uzun düşünmesine yol açacak.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Europa: Facts ; Bağlantı: Europa: Facts – NASA Science
- Europa: A guide to Jupiter’s icy moon ; Bağlantı: Europa: A guide to Jupiter’s icy moon | Space ; Yayınlanma tarihi: 3 Mayıs 2023
- The JWST Just Found Carbon on Europa, Boosting the Moon’s Potential Habitability ; Bağlantı: The JWST Just Found Carbon on Europa, Boosting the Moon’s Potential Habitability – Universe Today ; Yayınlanma tarihi: 22 Eylül 2023
- James Webb detects carbon, a crucial ingredient of life, on Jupiter’s icy moon Europa ; Bağlantı: James Webb detects carbon, a crucial ingredient of life, on Jupiter’s icy moon Europa (zmescience.com) ; Yayınlanma tarihi: 23 Eylül 2023
- Samantha K. Trumbo & Michael E. Brown, The distribution of CO2 on Europa indicates an internal source of carbon ; Bağlantı: The distribution of CO2 on Europa indicates an internal source of carbon | Science ; doi: 10.1126/science.adg4155
Matematiksel
