Çocuk felci has 1955 yılında Pittsburgh Üniversitesi’nde Jonas Salk ve ekibi tarafından geliştirilen bir aşıyla fethedildi. Devamında aşının patentini almayarak 7 milyar dolar gibi bir parayı elinin tersiyle bir kenara iten Jonas Salk, Jonas Salk insanlığa güzel bir ders verecekti.
20. yüzyılın ilk yarısında, Amerika’da yaz mevsimi, birçok ebeveyn için bir endişe zamanı oluyordu. Çünkü çocuk felci virüsü her yaz, hiçbir uyarı vermeden ortaya çıkıyordu. Çocuk felcinin nasıl bulaştığını ya da buna neyin sebep olduğunu kimse bilmiyordu. Virüsün ithal muzlardan veya kedilerden yayıldığına dair çılgın teoriler vardı.
Sonraki kırk yıl boyunca çocuk felci mevsiminde yüzme havuzları ve sinema salonları bu görünmez düşmanın korkusuyla kapatıldı. Ebeveynler çocuklarını “çocuk felcine yakalanırlar” korkusuyla oyun alanlarına veya doğum günü partilerine göndermeyi bıraktılar. Hastalığın hedefinde olduğu anlaşılan çocuklar ailelerinden alınarak sanatoryumlarda izole edildi.
1952 yılında Amerika’daki salgın, ülke tarihinin en büyük salgınıydı. Vakalarının sayısı 57.879’a ulaşmış ve 3.145 ölümle sonuçlanmıştı. Oldukça bulaşıcı olan bu hastalıktan sağ kurtulanlar ise bir tür felçle hayatlarını sürdürmek zorunda kalıyorlardı. Bu durum onları koltuk değneği, tekerlekli sandalye kullanmaya veya eski moda bir solunum cihazı olan, demir akciğerde yaşamlarını sürdürmeye mahkum ediyordu.
Polio Virüs ve Sebep Olduğu Çocuk Felci Tam Olarak Nedir?
Çocuk felcinin ardındaki Polio, Covid-19 gibi akciğerlere zarar veren bir virüs değildir. Bunun yerine bu virüs, omurilikteki motor nöronlara saldırır. Böylece merkezi sinir sistemi ve kaslar arasındaki iletişim zayıflar veya tamamen kopar. Oluşan bu felç durumu da hastanın nefes almasını mümkün kılan kaslarının artık çalışmamasına sebep olur.
Poliovirüs yiyeceklerden ve sudan veya ağız ya da dışkı yoluyla bulaşabilmektedir. Bu hastalık 19. yüzyıla kadar 1 yaşından küçük hemen hemen her bebeğin geçirdiği bir hastalıktı. Ancak bebeklikte anneden alınan antikorlar hala mevcut olduğundan ölüm oranları düşüktü.
Daha sonra sanitasyonun yani temiz içme suyu, atık su ve kanalizasyonun arıtımı gibi halk sağlığı koşulların iyileşmesi sonucunda bebekler bu virüse yakalanmaz oldu. Fakat sanitasyonun gelişmesi sanıldığı gibi olumlu bir etki yaratmadı. Bebeklikte bu virüsle karşılaşmayan kişiler, çocukluklarında poliovirüse hazırlıksız yakalanıyordu.
Çocuk Felcinden Jonas Edward Salk Sayesinde Kurtulduk
Nihayetinde çocuk felci, 1955 yılında Pittsburgh Üniversitesi’nde Jonas Salk ve ekibi tarafından geliştirilen bir aşıyla fethedilecekti. Çocuk felci aşısının başarısıyla 39 yaşındaki Jonas Salk, dünyanın en ünlü bilim insanlarından biri haline geldi. Devamında da aşının halka ait olduğunu ve patent almanın “Güneşin patentini almak” gibi olacağını söyleyerek çalışmasının patentini reddetti.
Önde gelen ilaç üreticileri aşıyı kullanıma sundu ve 1955 ile 1962 yılları arasında 400 milyondan fazla doz dağıtılarak çocuk felci vakalarını %90 oranında azalttı.
Jonas Salk, tıbbi araştırmalarına Pittsburgh Üniversitesi’nin bodrum katındaki bir laboratuvarda başladığında 33 yaşındaydı. Grip üzerinde çalışmak istemişti ancak araştırma finansmanının daha kolay olduğu bir alan olan çocuk felcine geçmişti. Laboratuvarının üç kat yukarısında, nefes almalarına yardımcı olmak için demir ciğerler ve sallanan yataklar içindeki yetişkinler ve çocuklarla dolu bir çocuk felci koğuşu vardı.
1949 ve 1951 yılları arasında Salk ve arkadaşları zahmetli bir iş olan polyovirüs tiplemesini tamamladılar. Virüs örnekleriyle 17.500 maymun üzerinde binlerce test gerçekleştirdiler. Sonucunda da sayıyı üçe kadar indirmeyi başardılar. Sonrasında bunu maymunlarda ve zaten çocuk felci geçiren gençlerde denediler. Bunun işe yarayacağının garantisi yoktu.
Jonas Edward Salk’ın Zaferi İşbirliğinin Bir Sonucuydu
1953 yılında Salk’a aşıyı sağlıklı çocuklar üzerinde test etme izni verilecekti. Salk işe üç oğluyla başladı, ardından Pittsburgh’daki yerel okullarda 7.500 çocukla pilot aşılama çalışması başladı. Sonuçlar olumlu olsa da aşının onay alabilmesi için daha geniş çapta test edilmesi gerekiyordu. 1954’te, 1.8 milyon çocuğunun katıldığı tarihteki en büyük tıbbi çalışma düzenledi.
Veriler işlendi ve Salk’ın araştırmasına başlamasından altı yıl sonra, 12 Nisan 1955’te Salk çocuk felci aşısının “güvenli ve etkili” olduğu ilan edildi. Devamında dünya çapındaki gazeteler “Çocuk Felcine Karşı Zaferi” manşetlere taşıyacaktı. Aşının geliştirilmesi, Başkan Franklin Roosevelt’in ulusal liderliğinden laboratuvarda Salk’la birlikte çalışanlara ve deneysel olarak aşılanmak için kolları sıvayan gönüllülere kadar kolektif bir çabaydı.
Salk, 1963 yılında kendi adını verdiği “Jonas Salk Biyolojik Çalışmalar Enstitüsü”nü kurdu. Kendisi enstitüde 1975’e kadar yönetici olarak kaldı. Daha sonra kurucu direktörü oldu. Bu sırada da bir çok kitap kaleme aldı. Dünyada çocuk felcini ortadan kaldıran Salk aşısının başlattığı işin tamamlanmasına yardımcı olmak için Dünya Sağlık Örgütü, UNICEF, Uluslararası Rotary ve diğer kuruluşlara katıldı.
Sonuç Olarak
Jonas Edward Salk, 23 Haziran 1995’te 80 yaşında kalp yetmezliğinden hayatını kaybetti. Onun adına enstitüsünde bir anıt beyanname bulunmaktadır. “Umut, rüyalarda, hayal gücünde ve hayalleri gerçekleştirecek kadar cesur olanlardadır.” Kendisi yaşamını yitirmeden önce başka ölümcül hastalık olan AIDS üzerine çalışıyordu.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Meldrum M. “A calculated risk”: the Salk polio vaccine field trials of 1954. BMJ. 1998 Oct 31;317(7167):1233-6. doi: 10.1136/bmj.317.7167.1233. PMID: 9794869; PMCID: PMC1114166.
- From Polio To The COVID Vaccine, Dr. Peter Salk Sees Great Progress. Yayınlanma tarihi: 26 Aralık 2020. Bağlantı: From Polio To The COVID Vaccine, Dr. Peter Salk Sees Great Progress
- The deadly polio epidemic and why it matters for coronavirus. Yayınlanma tarihi: 25 Mart 2020. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: The deadly polio epidemic and why it matters for coronavirus
- Tan SY, Ponstein N. Jonas Salk (1914-1995): A vaccine against polio. Singapore Med J. 2019 Jan;60(1):9-10. doi: 10.11622/smedj.2019002. PMID: 30840995; PMCID: PMC6351694.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
