Zenginlik her zaman göreceli bir kavram olmuştur. Nesiller önce sıradan insanlar milyoner olma hayalleri kuruyorlardı. Bugün ise milyonerler sıradan insanlardır. Amerika’da 2020 yılında 22 milyona yakın milyoner vardı. Bugünlerde ise 1000’den fazla dolar milyarderi var. Türkiye’de ise 1 milyon dolar ve üzeri servete sahip 44 bin 500 kişi yaşarken, dolar milyarderi sayısı 2023 Haziran itibarı ile 18 olarak hesaplandı.
Sonucunda biraz daha fazla dikkat çekmek istiyorsanız dolar bazında ilk trilyoner olmanız gerekiyor. Bir trilyon dolar, birçok ülkenin gayri safi yurtiçi hasılasını aşan, akıllara durgunluk veren bir para miktarıdır. Ancak tarihin ilk dolar milyarderi kimdir diye merak ederseniz cevap John D. Rockefeller olacaktır.
John D. Rockefeller (8 Temmuz 1839 – 23 Mayıs 1937), 1870 yılında Standard Oil’in kurucusu oldu. Kısa süre içinde yeni doğan petrol endüstrisini kontrol altına alarak Amerika’nın en zengin insanlarından biri olmayı başardı. Rockefeller’ın 1937’deki tahmini 1,4 milyar dolarlık net serveti, ABD GSYİH’sinin %1,5’ine eşdeğerdi. Bu ölçüte göre o, Amerikan iş ve ekonomi tarihinin en zengin bireyiydi (ve hâlâ da öyledir).
Ancak biraz daha eskilere gidersek durum değişir. Aslına bakarsanız dünyada gelmiş geçmiş en zengin kişi Mali İmparatorluğu’na altın çağını yaşatan Mansa Musa’dır. Mansa Musa’nın 14. yüzyıla ait serveti, güncel literatür için henüz cevaplanamamış bir tartışma sorusudur.
Günümüz ekonomisinde tutarının tam olarak hesaplanamadığı bu servetin, yaklaşık 400 milyar dolara eşdeğer olduğu tahmin ediliyor. Karşılaştırma yapmak gerekirse, 2023 yılında dünyanın en zengin insanı Fransız iş insanı Bernard Arnault’tır. Tahmini serveti 211 milyar dolar civarındadır.
Her Şey Nasıl Başladı?
Sıradan bir ailede doğan John D. Rockefeller, iş insanı olarak ona daha sonra fayda sağlayacak bir aritmetik yeteneğine sahipti. Bunun sonucunda muhasebe eğitimi aldı. Bir iş bulmak için yapılan birkaç başarısız girişimden sonra, Hewitt ve Tuttle adlı bir şirket tarafından muhasebeci yardımcısı olarak işe başladı. Ortak muhasebe uygulamalarını öğrendi ve şirketteki ticari girişimlere katılmaya başladı.
Ancak kısa süre içinde kendi iş fırsatlarını aramaya yönelecekti. Bu nedenle Maurice B. Clark ile bir iş birliği yaptı. İkili Amerikan İç Savaşı sırasında federal hükümete et, tahıl ve saman satarak önemli karlar elde ettiler. Kısa sürede de, o sıralarda yeni gelişmekte olan petrol endüstrisinin de farkına varacaklardı. Clark ve Rockefeller, bir petrol rafineri işi kurmak için Samuel Andrews ile ortaklık kurdu. Rockefeller’in, 1865’te Clark’ın hissesini satın almasının ardından şirket Rockefeller ve Andrews ismini aldı.
Petrol sektörü henüz yeni olduğundan, pazarın sınırlı olması nedeniyle fiyatlar istikrarsızdı. Bir ortaklık anlaşmasına varmak için Cleveland petrol endüstrisindeki en büyük rakipleri Oliver H. Payne ile bir araya geldiler. Standard Oil Company, John D. Rockefeller’in uzun süreli başarısının ve katlanarak artan zenginliğinin başlangıcı olan Ocak 1870’te kuruldu. Kısa sürede de Amerika petrolünün yüzde 90’ını rafine eden bir tekele hükmedecekti.
Standard Oil Company Sektöre Hakim Oluyor
1860’ların sonlarına gelindiğinde, eskiden patlama yaşayan petrol işi bir çöküşe girmişti. Çok fazla üretici bu oyuna şapka çıkarmıştı ve Cleveland’ın rafinaj kapasitesi, pompalanan petrol miktarının üç katıydı. John D. Rockefeller ve ortakları, fiyatlandırmadaki tutarsız çöküşleri durdurmak ve endüstri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmak amacıyla petrol rafineri şirketlerini birleştirmeye yönelik bir plan tasarladılar.
Sonraki on yılda Rockefeller rakipleriyle bir anlaşma yapıp onları satın almak için iletişime geçti. Kimilerine hisse, kimilerine de şirketin de yönetim pozisyonu verdi. Yalnızca bir yıl içinde hepsini kendine bağlamayı başaracaktı.
Rockefeller’ın bir sonraki ticari hamlesi, Standard Oil şirketini Ohio dışına genişletmek ve nakliye maliyetlerini azaltmak için demiryollarıyla anlaşmalar yapmaktı. Bu amaçla Pensilvanya’daki petrol rafinerisi firmalarıyla birleşmeye başladı.
1870’lerin ikinci yarısında Rockefeller, Empire Transport Company’nin (ETC) mülklerinin çoğunu satın aldı. ETC o sırada boru hatlarına, tankerlere ve New York liman terminallerine sahipti. Bu girişim, Standard Oil’in petrol sevkiyatının sorunsuzca gerçekleşmesini sağlayacaktı. Diğer demiryolu şirketleri ile de benzer anlaşmalar yapması, maliyetleri düşürmesine olanak sağladı. Sonuç olarak artık hiçbir rakibi fiyatlar konusunda kendisi ile rekabet edemezdi.
1878’e gelindiğinde Standard Oil Company, ülke çapındaki petrol rafinerilerinin %90’ının kontrolünü ele geçirmişti. Rockefeller, 40 yaşına geldiğinde ve Standard Oil Company’yi kurduktan sadece on yıl sonra bir petrol kralı olmuştu.
Sonraki on yılda Standard Oil iş taktiklerinde daha da agresif hale geldi. Bu da 1890’da çeşitli endüstrileri ele geçiren tekellere son vermek için bir antitröst yasası önerilmesine ve Standard Oil Company’nin dağılmasına neden olacaktı.
John D Rockefeller Emekliliğin Ardından İlk Milyarder Oldu
Standard Oil Company dağılmış olsa da John D Rockefeller büyük karlar elde etmeyi sürdürecekti. Bunun en temel nedeni otomobillerin yollara çıkmaya başlamasıyla petrole olan talebin canlanmasıydı. Petrol endüstrisi, özellikle Henry Ford’un Model T’yi orta sınıf için uygun fiyatlı hale getirmesinden sonra patlama yaşadı. Bu sıralarda Rockefeller emekli oldu. Sonrasında da hayırseverliğe daha fazla odaklanmaya başladı.
Chicago Üniversitesi’nin kurulmasına yardım etti ve kurulduğu tarihten itibaren toplamda yaklaşık 35 milyon dolar katkıda bulundu. Ayrıca tıp araştırmalarını desteklemek için daha sonra Rockefeller Üniversitesi adını alacak olan Rockefeller Tıbbi Araştırma Enstitüsü’nü kurdu. 1913 yılında Rockefeller Vakfı halk sağlığı sorunlarını desteklemek amacıyla kuruldu.
John D Rockefeller, 1916’da gazete manşetlerinde dünyanın ilk milyarderi olarak ilan edildi. Rockefeller, hayatının sonlarına doğru parasının ve varlıklarının çoğunu mirasçılarına ve hayırseverlere verdi. 23 Mayıs 1937’de Florida’nın Ormond Beach kentindeki evinde öldü.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Nicholas, Tom, and Vasiliki Fouka. “John D. Rockefeller: The Richest Man in the World.” Harvard Business School Case 815-088, December 2014. (Revised March 2018.)
- Hayes, Amy. “Here’s How John D Rockefeller Became the First Billionaire” TheCollector.com, November 7, 2022, https://www.thecollector.com/how-john-d-rockefeller-became-first-billionaire/.
- Who Will Be the World’s First Trillionaire?. Yayınlanma traihi: 30 Ekim 2022. Bağlantı: https://www.investopedia.com/financial-edge/0211/the-first-trillionaire.aspx
Matematiksel
