İstem dışı körlük (inattentional blindness), dikkatinizi başka bir göreve, olaya veya nesneye yoğunlaştırdığınızda tamamen görünür olan, ancak beklenmedik bir nesneyi fark edememeniz anlamına gelir.
Yukarıda gördüğünüz standart bir iskambil kağıdı destesine bir göz atın. Göreviniz, asın 11 değerinde olduğunu varsayarak, her kartın değerini hızla ikiyle çarpmak ve toplamak. Sonunda bulduğunuz sonucu karşılaştıracağız.
Cevabınız muhtemelen 50’dir. Ancak üzgünüz, bu doğru değil. (Belki de 5 sayısını iki kez çarparak 60 bulmuş olabilirsiniz, ama bu da değil). Doğru cevap 42 ya da 5’i iki kez kullanmanız durumunda 52. Yanlış cevap vermenizin sebebi matematikte hata yapmış olmanız değil, algınızın sizi yanıltması.
İstem Dışı Yani Algısal Körlük Nedir?
Eğer iskambil kağıtlarıyla daha önce oynadıysanız, kartların renklerini tanıyorsunuzdur. Kupa, genellikle kırmızı renktedir, değil mi? Ancak yukarıdaki görsele bir kez daha dikkatle bakın. Göreceksiniz ki, 4 sayısının yazılı olduğu kupa kartı siyah renkte. Bu, onun standart bir iskambil kağıdı destesine ait olamayacağını gösterir.
Ancak büyük ihtimalle bu detayı fark etmediniz çünkü matematikle meşguldünüz. Bu küçük egzersiz, dikkatinizi yönlendirdiğinizde diğer bariz şeyleri nasıl gözden kaçırabileceğinizi gösteriyor. İşte istem dışı körlüğün temel ilkesi tam da budur: Dikkat başka bir yere odaklandığında, gözünüzün önündekini bile fark etmeyebilirsiniz.
Çoğumuz, gözlerimiz açık olduğu sürece çevremizdeki her şeyi fark ettiğimizi varsayarız. Ancak bu algı gerçeği tam olarak yansıtmaz. Görsel algının etkinliği yalnızca gözlerimize değil, dikkatimizi nereye ve nasıl yönlendirdiğimize de bağlıdır. İşte bu noktada devreye istem dışı körlük girer.
İstem dışı körlük, bir kişinin tamamen görünür bir nesneyi, dikkati başka bir göreve ya da olaya odaklandığı için fark edememesi durumudur. Bu, fiziksel bir görme sorunu değildir; tamamen beynimizin dikkati nasıl işlediğiyle alakalıdır. Örneğin, bir arkadaşınızla sohbet ederken yan masadaki bir nesneyi görmemeniz istem dışı körlüğe örnek olabilir.
Bu fenomen, algı ve dikkat üzerine yaptıkları çalışmalar sırasında Arien Mack ve Irvin Rock tarafından kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Onlar, istem dışı körlüğün, insan algısının sınırlı kaynaklarla çalıştığını ve dikkatin birden fazla şeye yoğunlaşmasının mümkün olmadığını gösterdiğini bulmuşlardır. İstem dışı körlük üzerine en ünlü deneylerden biri, Christopher Chabris ve Daniel Simons tarafından gerçekleştirilen “görünmez goril testi”dir.
Görünmez Goril Testi
Bu ünlü deneyde, araştırmacılar katılımcılara bir video izlettiler. Videoda iki grup insan basketbol topuyla paslaşıyordu. Katılımcıların görevi, belirli bir grup tarafından yapılan pas sayısını dikkatlice takip etmekti.
Ancak videoda beklenmedik bir olay yaşanıyordu: Paslaşan oyuncuların arasından bir goril kostümlü kişi geçiyordu. Deneyin sonunda katılımcılara, goril kostümlü kişiyi fark edip etmedikleri soruldu. Şaşırtıcı bir şekilde, katılımcıların yaklaşık %50’si gorili fark etmediklerini söyledi.
Simons ve Chabris’in bu çalışması, daha sonra kamu güvenliği alanında dikkat çekici bir farkındalık kampanyasına dönüştürüldü. İngiltere’de bisikletlilere yönelik bir kamu güvenliği reklamında deneyin bir versiyonu kullanıldı. Bu sefer goril, “ay yürüyüşü” yapan bir ayı ile değiştirildi. Reklam, motorlu araç sürücülerinin bisikletlilere karşı dikkatli olmaları gerektiğini vurgulamak için hazırlanmıştı.
Bu deney yalnızca genel halkın değil, işleri dikkatle gözlem yapmak olan profesyonellerin bile istem dışı körlük yaşayabileceğini gösterdi. Araştırmacılar ve uzmanlar, kendi dikkatlerini belirli bir konuya yoğunlaştırdıklarında, beklenmedik veya dikkat dışı kalan şeyleri fark etmede zorluk yaşayabiliyorlardı.
Bir deney de, istem dışı körlüğün profesyonel görevlerde bile ne kadar etkili olabileceğini çarpıcı bir şekilde ortaya koydu. Araştırmacılar, bir grup radyoloğa çeşitli X-ışını taramaları verdiler ve onlardan akciğer kanseri nodüllerini aramalarını istediler. Bu, radyologların günlük rutinlerinin bir parçası olan sıradan bir görevdi. Ancak, röntgen filmlerinde fark edilmeyi bekleyen beklenmedik bir detay gizli idi.
Araştırmacılar, X-ışını görüntülerine, normal bir kanser nodülünden tam 48 kat daha büyük bir goril figürü yerleştirmişlerdi. Deneyin amacı, bu açık ve büyük farkı radyologların görüp görmeyeceğini test etmekti. Sonuçlar oldukça şaşırtıcıydı: Radyologların büyük bir kısmı gorili fark etmedi.
İstem Dışı Körlük Neden Kaynaklanır?
İstem dışı körlük, beynimizin aynı anda her şeye dikkat edememesinden kaynaklanır. Görüş alanımızdaki tüm detaylara odaklanmak için yeterli beyin gücümüz yoktur. Bu sınırlama nedeniyle, yalnızca odaklandığımız küçük bir bölümü net bir şekilde algılarız, geri kalan her şey bulanıklaşır.
Bu durumu test etmek oldukça basittir. Şimdi, bu metindeki “i” harfinin üzerindeki noktaya odaklanmayı deneyin. Bunu yaparken, aşağıdaki ve yukarıdaki kelimelerin daha bulanık hale geldiğini fark etmiş olabilirsiniz.
Bu bulanıklık, normalde fark etmediğimiz bir durumdur. Beynimiz, görüş alanımızın net olmayan kısımlarını doldurarak ya da daha çok görmezden gelerek, bize her şeyin net olduğu izlenimini yaratır. Bu dolgu mekanizması, görsel algımızı hızlı ve verimli hale getirse de, istem dışı körlüğe zemin hazırlayan temel unsurlardan biridir.
Kanıtlar yetersiz olsa da, bazı araştırma bulguları, daha düşük çalışma belleği kapasitesine sahip kişilerin istem dışı körlüğe daha yatkın olduğunu göstermektedir. Bu durumun nedenleri arasında, zihinsel iş yükü teorisi de yer alır. Buna göre, beynimizin zihinsel enerjisinin çoğunu bir uyarıcıya odakladığımızda, bilişsel kaynaklarımızı tüketiriz. Bu nedenle de başka bir uyarıcıyı işlemede sıkıntı yaşarız.
Sonuç Olarak
İnsanların bu kadar sık ”gorili kaçırmasının” nedenlerinden biri de bir basketbol maçında bir gorilin görülmesinin gerçek dünyada nadir görülen bir olay olmasıdır. Sonuç olarak, oyunun belirli ayrıntılarını gözlemlemek gibi bilişsel olarak zorlu bir işle meşgul olurken, böyle sıra dışı görsel uyaranları algılayamayabilirsiniz.
Belki de tüm bu kavramlar bizim yaşanmışlıklarımızla da alakalıdır. Sonuçta bazen hepimiz sadece görmek istediklerimizi görür algılamak istediklerimizi algılarız. Yazımızın sonunda ayrıca göz atmak isterseniz: Daha Önce Karşılaşmış mıydık? Yüz Körlüğü (Prosopagnozi) Nedir?
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Inattentional Blindness in Psychology; Yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://www.verywellmind.com/
- Wood K, Simons DJ. Processing without noticing in inattentional blindness. A replication of Moore and Egeth (1997) and Mack and Rock (1998). Atten Percept Psychophys. 2019;81(1):1-11. doi:10.3758/s13414-018-1629-1
- Wright TJ, Roque NA, Boot WR, Stothart C. Attention capture, processing speed, and inattentional blindness. Acta Psychol (Amst). 2018;190:72-77. doi:10.1016/j.actpsy.2018.07.005
- Simons DJ, Chabris CF. Gorillas in our midst: Sustained inattentional blindness for dynamic events. Perception. 1999;28(9):1059-1074. doi:10.1068/p281059
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
