Foundation, 2021 yılında yayınlanan bir Amerikan bilim kurgu dizisidir. Diziyi emsalleri arasında öne çıkaran en önemli özellik, konusunu Isaac Asimov’un ünlü Vakıf serisinden almasıdır. Asimov’un bu serisi, ele aldığı konularla birçok ilgi çekici kavramı topluma tanıtmış, bunlar arasında özellikle psikotarih ve matematiksel sosyoloji ön plana çıkmıştır.
Vakıf’ın hikayesi esas olarak bir kişinin etrafında döner: Matematik profesörü ve psikotarih üzerine çalışan bir bilim insanı olan Hari Seldon. Hikaye, milyonlarca gezegene dağılmış Galaktik İmparatorluk’un çökeceğini ve ardından otuz bin yıl sürecek bir barbarlık çağının geleceğini hesaplayan Seldon’un öngörüsüyle başlar.
Hari Seldon’un son araştırmaları, içinde yaşadığı toplumun yok olacağını öngörünce, bu karanlık kaderi değiştirmek için bin yıllık bir plan yapmasına yol açar. Bu planın amacı, barbarlık çağını kısaltarak insanlığın yeniden yükselişe geçmesini sağlamaktır.
Klasik Vakıf Üçlemesinin başarısının ardından, Isaac Asimov seriye dört kitap daha eklemiştir. Bu eklemelerden iki tanesi ardıl olayları, diğer ikisi ise öncül olayları konu alır.
Ardıl kitaplar: Vakıf’ın Sınırı ve Vakıf ve Dünya, serinin ana hikayesinin gelecekteki gelişmelerine odaklanır. Öncül kitaplar: Vakıf Kurulurken ve Vakıf İleri, Galaktik İmparatorluk’un düşüşü öncesindeki olayları ve Hari Seldon’un psikotarih çalışmalarını detaylandırır.
Seldon’un kurgusal çalışmaları, toplumsal olayların uzun vadeli tahmini üzerine derin bir düşünme fırsatı sunar. Vakıf kitapları okuyuculara psikotarihin nasıl çalıştığını ve bu kurgu biliminin teorik temellerini anlamayı öğretmekle ilgilenir.
Psikotarih Nedir?
Psikotarih, Isaac Asimov tarafından Vakıf serisinde ortaya atılan kurgusal bir bilim dalıdır. Bu alan, matematiksel ve istatistiksel yöntemler kullanarak, bireylerin değil, büyük insan topluluklarının davranışlarını öngörmeyi amaçlar. Asimov’un tasarladığı bu bilim, tarihteki olayları anlamak ve gelecekteki gelişmeleri tahmin etmek için toplumsal hareketlerin yasalarını keşfetmeye dayanır. Psikotarih, birkaç temel varsayıma dayanır:
- Bireylerin davranışları tahmin edilemez, ancak büyük kitlelerin davranışları tahmin edilebilir.
- Asimov’un serisinde, bu durum istatistiksel fizik yasalarına benzer bir şekilde ele alınır. Bir gazdaki tek bir molekülün hareketini tahmin etmek zor olsa da, moleküllerin toplu hareketleri tahmin edilebilir.
- Topluluk ne kadar büyükse, öngörüler o kadar doğru olur.
- Psikotarih, milyonlarca ya da milyarlarca insanı kapsayan topluluklar üzerinde çalışır. Bireylerin rastgele davranışlarının genel eğilimler içinde kaybolacağını varsayar.
- Kitlelerin bilgisi ve hareketleri doğrudan kontrol edilemez.
- Hari Seldon’un geliştirdiği psikotarihsel plan, toplulukların doğal eğilimlerini yönlendirmeyi amaçlar.
Asimov’un psikotarih kavramı kurgusal olsa da, gerçek hayatta matematiksel sosyoloji, ekonometri ve sistem dinamiği gibi alanlarla paralellikler taşır. Bu disiplinler, toplumsal olayları analiz etmek ve öngörmek için istatistiksel yöntemler kullanır. Ancak, psikotarih gibi büyük ölçekli, uzun vadeli ve kesin tahminler yapmak henüz mümkün olmamıştır.
Matematiksel Sosyoloji Nedir?
Matematiksel sosyoloji, sosyolojik teorileri kesin bir şekilde formüle etmek için matematiğin kullanılması anlamına gelir. Bu disiplin, hem sosyolojik araştırmalarda matematiğin uygulanmasıyla hem de matematik ile toplum arasındaki ilişkilerin araştırılmasıyla ilgilenen disiplinler arası bir alan olarak tanımlanır. Matematiksel sosyoloji, toplumsal yapıları, davranışları ve etkileşimleri matematiksel modeller aracılığıyla açıklamayı hedefler.
Bu alanda, doğrusal cebir, grafik teorisi, oyun teorisi ve olasılık teorisi gibi matematiksel araçlar kullanılmaktadır. Bu sayede de toplumun farklı düzeyleri arasındaki güç, nüfuz ve dostluk ilişkileri analiz edilir. Bu yöntem, sosyal bilimlerdeki karmaşık konuların daha iyi anlaşılmasına ve tahmin edilmesine yardımcı olur.
Matematiksel sosyolojinin kurucu isimleri arasında, teorik fizikçi Nicolas Rashevsky ve matematiksel sosyolog Anatol Rapoport yer alır. Genel sosyolojiye kıyasla daha küçük bir alt alan olmasına rağmen, matematiksel sosyoloji 21. yüzyılda da gelişmeye devam etmiş ve sosyal bilimlerdeki araştırmalar için güvenilir bir yöntem haline gelmiştir. Bu disiplin, sosyologlara çevrelerini daha iyi anlama ve toplumsal dinamikleri daha doğru bir şekilde yorumlama fırsatı sunmaktadır.
Matematiksel Sosyolojiden Kliodinamiğe
Isaac Asimov’un akademik dünyadaki trendlerden ilham alarak yazdığı Vakıf serisi, sadece kendi dönemine değil, geleceğin disiplinlerine de ilham kaynağı oldu. Yazarın 1992’deki ölümünden kısa bir süre sonra, matematik meraklısı antropolog Peter Turchin, günümüzde “kliodinamik” olarak bilinen disiplini geliştirdi.
Kliodinamik, mevcut davranışları analiz etmek yerine, uzak geçmişteki toplumsal kalıpları bulmak için matematiksel modellerden faydalanmaktadır. Bu disiplin, tarihsel verilerden yararlanarak uzun vadeli eğilimleri anlamaya ve toplumsal olayların gelecekteki etkilerini tahmin etmeye çalışır. Kliodinamik modeller, geçmişteki döngülerin ve krizleri analiz eder. Sonrasında da geleceğe dair olası senaryolar geliştirmek için bu bilgiyi kullanır.
Matematiksel sosyoloji, grup psikolojisi ile ilgilenirken, kliodinamik sosyal ve ekonomik gelişmeleri de analiz eder. Dünya genelinde döngüsel kalıpları bulmayı hedefler. Bu modeller, geçmişteki büyük ölçekli toplumsal değişimlerin nasıl gerçekleştiğini anlamamıza yardımcı olur. Bu sayede de gelecekteki eğilimlere ışık tutar.
Sonuç olatak
Farklılıklarına rağmen, matematiksel sosyoloji, kliodinamik ve psikotarih gibi disiplinlerin temelinde aynı fikir yatmaktadır. Geleceğin izlerini, matematiğin yardımıyla geçmişte ve günümüzde bulmak mümkündür. Bu ortak hedef, sosyal bilimler ve matematiği bir araya getirir. İnsanlık tarihini daha derinlemesine anlamak için güçlü bir araç sunar.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Isaac Asimov’s “Foundation”: Predicting the future with mathematical sociology. Yayınlanma tarihi: 18 Kasım 2021. Kaynak site: Big Think: Bağlantı: Isaac Asimov’s “Foundation”: Predicting the future with mathematical sociology
- A mathematician explains what Foundation gets right about predicting the future. Yayınlanma tarihi: 13 Kasım 2021. Bağlantı: A mathematician explains what Foundation gets right about predicting the future
- Mathematicians Predict the Future With Data From the Past. Yayınlanma tarihi: 10 Nisan 2013. Kaynak site: Wired. Bağlantı: Mathematicians Predict the Future With Data From the Past
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
