Hiç düşünmüş müydünüz, acaba insanlık tarihindeki en yüksek ses neye aitti? Gelin bu yazımızda ses dünyasının enlerine bir yolculuk yapalım.
Eğer başka bir gezegende uzayla ilgilenecek kadar zekaya ve teknolojiye sahip canlılar varsa bize baktıklarında ne görürlerdi acaba? Ya da hakkımızda ne düşünürlerdi? Voyager 1’in çekmiş olduğu muhteşem “Soluk Mavi Nokta” fotoğrafından tahmin yürütebiliriz aslında.
Dünyamız uzaktan son derece küçük, kırılgan ve sıradan görünür. Gezegenimiz kendi halinde, sessiz sakin bir şekilde yıldızının etrafında dönmektedir. Ancak üzerinde yaşayan bizler için Dünya hiç de sessiz sakin bir yer değildir. Hayatta kalma savaşının ve gezegenimizin dinamiklerinin getirdiği bir karmaşa, gürültü vardır.
Ses Nedir? Nasıl Oluşur?
Esasında ses, bir kaynak tarafından üretilen ve bir ortamda (katı, sıvı, gaz) iletilen titreşimdir. Örneğin masaya vurduğumuzda hem masanın tanecikleri hem de havadaki tanecikler titreşir. Kulak kepçemiz bu titreşimleri yakalar ve kulak zarımıza iletir. Kulak zarımız da titreşir ve sinyali iç kulağa iletir. İnsan kulağı genelde 20 ile 20.000 Hertz aralığındaki sesleri duyabilir. Bu aralığın dışındakileri duyamayız ancak çevremizde ve bedenimizde yarattığı etkileri hissedebiliriz.
Sesin yoğunluğu tipik olarak desibel (dB) cinsinden ölçülür. Desibel esasında havadaki ses basıncı seviyesini ifade eden bir ölçü birimidir. Bu nedenledir ki havadaki desibel ile sudaki ya da tahtadaki desibel aynı şeyi ifade etmez. Ancak biz yazımızda havadaki desibel birimini kast ediyor olacağız.
İnsan Kulağı Kaç Desibel Duyabilir?
Teorik olarak 1 dB’lik bir sesi duyabiliriz ancak bunun için son derece sessiz bir ortamda bulunmamız gerekir. Aslında bu tarz sessiz odalar inşa edilmiştir. Bu odalarda midenizin, kalp atışlarınızın ve akciğerlerinizin çıkardığı sesleri duyabilirsiniz.
Ancak gerçek hayatta 1 dB’lik sesleri duymamız pek mümkün değildir. Çünkü çevremizde neredeyse her zaman bir arka plan gürültüsü vardır. Nefesimiz yaklaşık 10 dB’dir. Yoldan geçen arabalar, rüzgarlar ve elektronik cihazlar da birkaç dB’lik ses üretir. Bir fısıltı yaklaşık 20 dB, normal bir konuşma ise yaklaşık 60 dB’dir.
125 dB ve hatta biraz da altındaki değerlerde akut kulak ağrıları yaşamaya başlarız. Ulusal İş Güvenliği ve Sağlığı Enstitüsü’ne göre 85 dB’lik sese maksimum 8 saat maruz kalınmalıdır. 110 dB’e ise 1 dakika 29 saniye dayanabiliriz. Birkaç saniye bile olsa 140 dB’e maruz kalmak geri dönüşü olmayan işitme sorunlarına yol açabilir.
Referans olması bakımından bazı dB seviyeleri şu şekildedir:
- yağmur: 50 dB;
- gürültülü bir restoran: 70 dB;
- hoparlörde yüksek sesli müzik: 80 dB;
- elektrikli matkap: 95 dB;
- futbol maçı: 115 dB;
- gök gürültüsü: 120 dB;
- av tüfeği: 140 dB.
100 dB’lik bir ses 50 dB’lik sesin 2 katı yüksek değildir. Çünkü dB, logaritmik olarak artan bir ölçü birimidir.
Hava Ortamında En Fazla Kaç Desibellik Bir Ses Oluşabilir?
Kesin olarak konuşmak gerekirse havada mümkün olan en yüksek ses 194 dB’dir. “Ses yüksekliği” dediğimiz şey, aslında ses dalgalarının hava basıncına göre ne kadar büyük olduğudur. 194 dB, 0 santigrat derecede deniz seviyesindeki hava basıncı olan 101.325 kPa’lık bir basınç sapması yaratır. Bu nedenle 194 dB’lik ses dalgaları hava ortamında kendi aralarında bir vakum ortamı oluşturur. Detaylar: Ses Duvarı Nedir? Sonik Patlama Neden Ve Nasıl Oluşur?
194 dB’den daha yüksek sesler de oluşabilir fakat onlara ses demek biraz zordur. Çünkü sahip olduğu enerji nedeniyle se dalgası bozulmaya başlar ve şok dalgası oluşur. Böyle bir durumda ses havadan geçmek yerine havayı iterek şok dalgaları oluşturur. Fakat yine de 194 dB’in üzerindeki sesleri de ses dalgası olarak kabul edebilirsiniz.
“Louder Than Hell”: En Yüksek Ses Rekoru Kıran Konserler!
Madem insanlık tarihindeki en yüksek sesi arıyoruz, konserleri incelemek oldukça iyi bir fikirdir. Özellikle de heavy metal konserleri aradığımız şeyi bulmada bize yardımcı olabilir.
Heavy metal ya da metal sevenlerin de bildiği üzere konserlerde gürültü yaratmak bir yarış gibidir. 1972 yılında ünlü İngiliz grubu Deep Purple,117 dB ile en yüksek ses ile Guinness Rekorlar Kitabı’na girmeyi başarmıştı. Ancak konser esnasında bazı hayranların fenalaşması sonrası Guinness, bu rekor yarışına daha şüpheci yaklaşmaya başladı.
Bu çılgın konserlere bir başka örnek ise Amerikalı hard rock grubu Kiss’in Ottawa’daki bir konseridir. Grup bu konserlerinde 136 dB’e kadar çıkmayı başarmıştı. Fakat bu grupların ve konserlerin hiçbiri insanlık tarihinin en yüksek sesi değildir. Bu nedenle aramaya devam etmemiz gerekiyor.
Sıradaki Durağımız Uzay!
Gezegenimizden kurtulup uzayın derinliklerine kendimizi bırakmak pek kolay değildir. Çünkü kütle çekimi nedeniyle Dünya, bizi ısrarla kendisine doğru çekmektedir. Eğer uzaya gitmek istiyorsak “kaçış hızı” adını verdiğimiz hıza ulaşmamız gerekir. Bu hız saniyede 11.1 km, saatte ise 40 320 km’dir. Bu hızlara ulaşmak o kadar kolay değildir. Bu nedenle uzaya gitmek için son derece güçlü roketler üretiriz.
NASA’nın yayımladığı bir rapora göre Ay’a insan göndermek için tasarlanmış olan Satürn 5 roketi 204 dB’e kadar ses üretebilmektedir. Satürn 5 roketi Apollo programında ve Uluslararası Uzay İstasyonu’nun öncüsü olan Skylab’in konuşlandırılmasında kullanılmıştı.
Peki Bir Bomba Ne Kadar Yüksek Bir Ses Üretebilir?
En yüksek sesi aramadaki yolculuğumuzda bombalara değinmemek hata olurdu. Zira bombalar doğaları gereği fazlasıyla gürültü yaratır. Örneğin Hiroşima ve Nagazaki’ye atılan atom bombaları 170 dB’den fazla ses çıkarmıştır. Bu seslerin 100 km öteden bile duyulabildiği tahmin ediliyor.
Ancak ne yazık ki Hiroşima ve Nagaziki’de yaşanan felaket yeni atom bombaları üretmemizi engelleyemedi. Devam eden yıllarda çok daha yıkıcı etkisi olan bombalar üretilecekti. Hepimizin Çar bombası olarak bildiği Sovyet RDS-202 hidrojen bombası Japonya’ya atılan bombalardan çok daha güçlüydü. 1961 yılında test edilen bu bomba, 8 metre uzunluğunda ve 27.000 kilogramdı. Patlaması 50 megaton TNT’ye eşitti ve patlamadan kaynaklanan dalgalanmalar tüm dünyadan hissediliyordu. Çar bombası, Hiroşima ve Nagazaki’yi yok eden Little Boy ve Fat Man bombalarından 3300 kat daha güçlüydü.
Çar bombasının bu kadar güçlü olmasından ötürü en yüksek sesi üretmesi oldukça mantıklıdır. Tahmini bazı hesaplamalara göre Çar bombasının 224 dB’lik bir ses ürettiği düşünülüyor. Detaylar: Çar Bombası: Şimdiye Kadar Yapılmış En Güçlü Nükleer Silah
Desibel birimin logaritmik olarak arttığını hatırlatmakta fayda var. Çünkü Çar bombası, bir önceki kısımda bahsettiğimiz 204 dB’lik Satürn 5 roketinden 100 kat daha yüksek bir ses meydana getirmiştir. Fakat bu değer ne kadar devasa olursa olsun doğa bundan çok daha iyisini yapar. Yani hayır, insanlık tarihinin en yüksek sesi bir bombaya ait değil!
Krakatoa Volkan Patlaması: Muhtemelen İnsanlık Tarihindeki En Yüksek Ses!
Patlama hakkında volkana uzakta yaşayan insanların anlattıklarından bir şeyler öğrenebiliyoruz. Patlama öylesine şiddetliydi ki volkana yakın yaşayıp da hayatta kalan bir kişi bile olmadı. 1883 yılında patlayan Krakatoa volkanı, tüm gezegenin 20 milyon ton kükürtle kaplanmasına sebep oldu. Bu durum nedeniyle gezegenimizin sıcaklığında yıllar boyunca düşüşler yaşandı.
Krakatoa’dan 64 km uzakta Norham Castle adlı bir İngiliz gemisinin kaptanı patlamayla ilgili şunları yazmıştı: “Patlama öylesine şiddetliydi ki, mürettebatımın yarısından fazlasının kulak zarı paramparça oldu. Son düşüncelerim sevgili karımla ilgili. Kıyamet günün geldiğine inanıyorum.”
Krakatoa’dan 160 km uzaklıktaki ölçüm aletleri, patlamanın çıkardığı sesi 172 dB olarak ölçtü. Böylesine bir mesafeden bu yükseklikte bir ses duyulması patlamanın büyüklüğünü kanıtlıyor. Patlama sonucu oluşan şok dalgası Dünya’nın çevresini dört kez dolaştı.
İngiltere ve ABD’deki gelgit istasyonları, havada oluşan şok dalgaları nedeniyle okyanus dalgalarında artış gözlemlediler. Bu durum daha önce hiç karşılaşılmamış bir olaydı. Öyle ki yaşanan volkan patlaması 310 dB’lik bir ses üretmişti.
Elbette uzayda soluk mavi bir nokta olan gezegenimizin tarihinde daha gürültülü patlamalar yaşanmıştır. Fakat ne yazık ki onlara dair elimizde pek bir bilgi yok. Bu nedenle Krakatoa volkanının patlaması insanlık tarihinin en gürültülü olayıdır diyebiliriz. Eğer şanslıysak, yakın zamanda bunun kadar yüksek sesli bir olayla karşı karşıya kalmayacağız.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- The loudest sound in mankind’s history ; Bağlantı: The loudest sound in mankind’s history (zmescience.com) ; Yayınlanma tarihi: 16 Mart 2023
Matematiksel
