Tanrı’nın varlığı, insanlığın binlerce yıldır ilgisini çeken, dinlere, felsefelere ve sayısız tartışmaya ilham veren bir sorudur. 17. yüzyılda, Fransız matematikçi, filozof ve teolog Blaise Pascal, bu soruya benzersiz bir biçimde yaklaşmıştır. Pascal’ın Bahsi ya da Pascal’ın Kumarı olarak isimlendirilen yaklaşımında kendisi, soruyu geleneksel teolojik veya bilimsel argümanlarla değil, olasılık ve risk analizi ile ele alır.
Blaise Pascal adını bir çoğumuz sadece Pascal üçgeni sayesinde biliriz. Bu üçgen ile ilgili çalışmalar yapan ilk matematikçi olmasa da konuya katkıları gerçekten de önemlidir. Kendisi 39 yıllık kısa yaşantısına bir çok başarıyı sığdırmıştır. Öncelikle kendisini kısaca tanıyalım.
Blaise Pascal Kimdir?
Blaise Pascal (1623-1662), Fransız bir matematikçi, fizikçi, mucit, yazar ve filozoftur. 17. yüzyılın en etkili bilim insanlarından ve düşünürlerinden biri olarak kabul edilen Pascal, matematik ve fizikte önemli katkılarda bulunmuş, ayrıca teoloji ve felsefe alanında da derinlemesine çalışmalar yapmıştır. Hem bilimsel hem de felsefi alanlardaki çalışmalarıyla modern bilim ve Batı felsefesine önemli bir miras bırakmıştır.
Blaise Pascal, 19 Haziran 1623’te Fransa’nın Clermont-Ferrand şehrinde doğdu. Babası Étienne Pascal, iyi eğitimli bir devlet memuruydu ve matematik alanında bilgiliydi. Blaise’in annesi erken yaşta vefat edince, babası onun eğitimini üstlenecekti. Pascal, henüz çocuk yaşta olağanüstü bir matematiksel zekâ sergiledi ve erken yaşlarda geometriyle ilgilenmeye başladı.
17 yaşındayken geometri üzerine ilk eserini yayınladı. Yirmi iki yaşındayken dünyanın ilk mekanik hesap makinesini icat etti. “Pascaline” olarak bilinen bu cihaz, toplama ve çıkarma işlemlerini yapan bir tür mekanik hesap makinesiydi.
Pascal, matematiksel yöntemle, deneysel yöntemle ve aklın kendisiyle neyin bilinip neyin bilinemeyeceğini de çok iyi biliyordu. Pascal ayrıca insanların ölümlülükleri, cehaletlerinin boyutu ve hata yapma olasılıkları hakkında düşünmekten nasıl kaçındıklarını da yazmıştı. Pascal’ın bilimsel kariyeri, genç yaşlarda yaptığı çalışmalarla şekillenmeye başladı.
Pascal, arkadaşı Pierre de Fermat ile birlikte olasılık teorisinin temellerini attı. Sıvıların davranışı ve basınç üzerine yaptığı deneylerle Pascal Prensibi olarak bilinen yasayı geliştirdi. Bu prensip, modern hidrolik sistemlerin temelini oluşturdu. Kombinatorik matematikte binom katsayılarını gösteren ve hâlâ kullanılan bir model geliştirdi. Ancak tüm bu fikirleri ve başarılarına rağmen, günümüzde muhtemelen en çok Pascal’ın Bahsi ile hatırlanıyor.
Pascal’ın Kumarı Nedir?
Pascal 1640’ların sonlarına doğru, geçirdiği derin bir manevi deneyimle dini ve felsefi konulara yöneldi. Artık yalnızca dünyanın işleyişini anlamak değil, insan varoluşunun anlamını sorgulamakla da ilgileniyordu.
Pascal, felsefi ve dini görüşlerini “Pensées” (Düşünceler) adlı eserinde topladı. Kitabında, “Kazanırsan, her şeyi kazanırsın; kaybedersen, hiçbir şey kaybetmezsin” diye yazmıştı. Başka bir deyişle, Tanrı’nın var olup olmadığını kesin olarak bilemesek de, Tanrı’nın varlığına inanmanın, inanmamaktan daha iyi olduğunu savunmuştu. Bu da bizi Pascal’ın Kumarı fikrine götürür.
Pascal, Katolik Kilisesi’nin insan doğası hakkında gerçeği öğreten tek din olduğuna ve bu nedenle mutluluğa giden tek yolu sunduğuna inanıyordu. Pascal bu konu ile ilgili argümanını kitabında kaleme almıştı. Ancak Tanrı’nın varlığı hakkındaki diğer argümanlardan farklı olarak Tanrı’nın varlığını kanıtlamaya çalışmayacaktı. Bu argüman size Tanrı’nın varlığına inanmanın ve bir inanan olarak hayatı sürdürmenin böyle yapmamaktan çok daha iyi bir seçenek olduğunu göstermeyi amaçlar.
Pascal’ın Bahsi, insanların temelde iki seçeneği olduğunu söyler: Tanrı’ya inanmak veya inanmamak. Pascal, bu iki seçeneğin sonucunu, bir kazanç-kayıp tablosu gibi görmemizi önerir. Bahis şöyle yapılandırılmıştır:
- Eğer Tanrı’ya inanırsanız ve Tanrı varsa: Sonsuz mutluluğu kazanırsınız; bu ödül sonsuz bir değere sahiptir.
- Eğer Tanrı’ya inanırsanız ve Tanrı yoksa: Görece küçük bir kaybınız olur. Sadece inanç ve ibadet için harcanan zaman ve enerjiyi kaybedersiniz.
- Eğer Tanrı’ya inanmazsanız ve Tanrı varsa: Sonsuz mutluluktan mahrum kalır ve olası sonsuz acıyla karşı karşıya kalabilirsiniz.
- Eğer Tanrı’ya inanmazsanız ve Tanrı yoksa: Kaybettiğiniz veya kazandığınız anlamlı bir şey olmaz.
Pascal’ın Bahsi, en rasyonel seçimin Tanrı’ya inanmak olduğunu öne sürer. Çünkü Tanrı’nın var olması durumunda ödül, herhangi bir potansiyel kayıptan çok daha büyüktür.
Pascal’ın Kumarına İtirazlar Nelerdir?
Bir matematikçi olarak tanınan Pascal, inanç meselesine olasılıkçı bir yaklaşım getirmiştir. Kişinin dini inançları ne olursa olsun, Pascal tüm bireylerin kendilerinin ötesindeki bir gerçekliğe inanmak ile inançsız bir yaşam arasında bir seçim yapmak zorunda olduğunu öğretir. Ancak inançsız bir yaşam da bir seçimdir ve Pascal’ın görüşüne göre kötü bir bahistir.
Ancak elbette onun bu fikrine bir çok kişi de muhalefet etmiştir. Bahse karşı en çok tartışılan itirazlardan biri, kişinin seçebileceği çok çeşitli dinleri hesaba katmamasıdır. Pascal’ın Bahsi, yalnızca Hristiyan Tanrısı ile ateizm arasında bir seçim yapılması gerektiğini varsayar. Ancak birçok farklı dini inanç ve her birinin kendi Tanrı veya tanrılarıyla ilgili belirli ahiret sonuçları vardır.
Başka bir eleştiri ise pragmatik bir inanç teşvik ettiğidir. Birçok dini öğretiye göre Tanrı’ya olan inancın faydacılık niyetiyle değil, inanç ve sevgi ile gelmesi gerekir. Eğer bir kişi Tanrı’ya yalnızca bir “bahis” olarak inanmayı seçerse, bu inanç samimi olmayacaktır. Ayrıca, birçok kişi, Tanrı’nın varlığının geleneksel anlamda olasılıklarla değerlendirilemeyeceğini ve bu yaklaşımın karmaşık bir teolojik sorunu basitleştirdiğini savunur.
Sonuç olarak
Pascal’ın Bahsi, yüzyıllardır felsefe, teoloji ve karar teorisi alanlarında ilgi uyandırmaya devam etmektedir. Fikir, dini inancın ötesinde pratik yansımalar da taşır. Karar teorisinde bu bahis, belirsizlik altında riski minimize etmenin bir örneğidir. Sonuçları belirsiz olan durumlarda, bir seçeneğin potansiyel değeri yüksekse, olasılığı düşük bile olsa, en yüksek kazancı sağlayacak seçeneğin tercih edilmesi mantıklı olabilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 400 years ago, philosopher. Blaise Pascal was one of the first to grapple with the role of faith. Yayınlanma tarihi: 3 Temmuz 2023. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: 400 years ago, philosopher. Blaise Pascal was one of the first to grapple with the role of faith
- Pascal’s Wager: Should you Bet on God’s Existence? Yayınlanma tarihi: 6 Kasım 2023. Kaynak site: The Collector. Bağlantı: Pascal’s Wager: Should you Bet on God’s Existence?
- Simut, Corneliu. (2022). ‘Let Me Never Be Separated from Him’: Spiritual Formation as Total Submission in Blaise Pascal. 10.1007/978-3-030-97447-3_9.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
