Etrafımıza baktığımızda her şeyi görebildiğimizi düşünsek de aslında göremediğimiz bazı imkansız renkler mevcut. Renkleri ustaca kullanma becerisi olan bir ressam bile olsanız bazı renkleri göremezsiniz. Bu ilginç durumu açıklamak için, önce renk nedir sorusunun cevabını anlamaya çalışalım.
Aslında ” renk ” denen somut, mutlak bir şey yoktur. Renk tamamen zihnimizde var olur. Örneğin bir muz, doğası gereği sarı değildir. Bunu kanıtlamak için gece karanlıkta mutfaktan bir muz alın ve bakın. Bu muz sarı değil siyaha yakın bir renk görünecektir.
Gördüğümüz renkler sadece farklı dalga boylarına sahip ışığın yansımalarıdır. Bir muz sarıdır, çünkü bir muzdan yansıyan ışık sarıya döner. Muz kabuğuna beyaz ışık vurduğunda inanılmaz bir şey olur. Muz kabuğundaki ksantofil adı verilen doğal bir pigment, kimyasal olarak belirli dalga boylarını emecek ve diğerlerini yansıtacak şekilde programlanmıştır. Ksantofilin nedeniyle de yansıyan dalga boyu sarıdır.
Bu kabuktan yansıyan ışık, retinanızdaki koni adı verilen milyonlarca renk algılayan hücreler tarafından algılandığında, bir renk var olmaya başlar.
Biz insanlar, farklı dalga boylarını algılamak için milyonlarca rengi tanımamıza yardımcı olan üç tip koni hücresine sahibiz. Kırmızı, mavi ve yeşil. Yani üç farklı dalga boyunu algılayabiliyoruz. Bu üç sinyalin beyinde birleştirilmesi milyonlarca farklı ton yaratıyor. Bu duruma trikromatik renkli görme denir.
Sahip Olduğunuz Koni Hücresi Sayısı Göreceğiniz Renkleri Sınırlandıracaktır
Her gözümüzde 6 ila 7 milyon koni hücresi vardır. Bu hücreler, üç renkten birine duyarlı olan opsin proteinlerini içerir. Işık fotonları opsinlere çarpınca opsinler şekil değiştirerek elektrik sinyalleri üretir. Bu durum da mesajları beyne ileten süreci tetikler.
Koni hücrelerimizin yarısından fazlası kırmızı ışığa, yaklaşık üçte biri yeşil ışığa ve yalnızca yüzde ikisi mavi ışığa tepki verir. Bu yüzden insanlar spektrumun sarı-yeşil bölgesine odaklanmış bir görüşe sahip olur..
Çoğu renk körü insan ve köpekler de dahil olmak üzere diğer birçok memeli türü yalnızca iki tane koni hücresine sahiptir. Bu nedenle görebilecekleri farklı renk tonlarının sayısı sınırlıdır.
Bununla birlikte, araştırmacılar, dört farklı tip koni hücresine sahip bireylerin örneklerini de bulmuşlardır. Tetrakromatlar denilen bu kişiler normalden 100 milyon kat daha fazla renk tonu ayırt eder. Tetrakromasi genetik bir mutasyondan kaynaklanır. Ancak birçok tetrakromat 4. tip koni hücresini kullanma gereksinimi duymamış olduğundan bu özelliğe sahip olduğunu fark etmez.
Şimdi yukarıdaki şekle bakın. Eğer bu üç renkteki dairelerin içinde aynı renkten noktalar görüyorsanız normal (trikromat) bireysiniz. Eğer içlerinde farklı renkten halka oluşumu görüyorsanız tetrakromat olabilirsiniz.
İmkansız Renkler Nedir?
İmkansız renkler çalışma biçimleri nedeniyle gözlerinizin algılayamadığı renklerdir. Renk teorisinde, belirli renkleri görememenizin nedeni rakip işlem teorisidir. Farklı koni hücrelerinin farklı renk algıları yaratmakta rekabet etmelerine rakip işlem teorisi denir.
Az önce üç tip koni hücremiz olduğundan bahsetmiştik. Koni hücreleri tarafından algılanan ışığın dalga boyları arasında bazen örtüşmeler meydana gelir. Böylece sadece mavi, sarı, kırmızı ve yeşilden daha fazlasını görürsünüz.
Ancak rakip işlem teorisi sonucunda aynı anda hem maviyi hem de sarıyı, benzer biçimde kımızı ve yeşili göremezsiniz. Bu kombinasyonlar, “imkânsız renkler” denen renklerdir. Bu imkânsız renkler, kırmızımsı yeşil ve sarımsı mavi gibi, ışık spektrumunda oluşmayan, hayali renklerdir.
Bu noktada bir itiraz olarak kırmızı ile yeşilin karıştırılması sonucunda kahverengi ya da sarı ile mavinin karıştırılması sonucunda yeşil olduğunu iddia edebilirsiniz. Ancak buradaki anahtar kelime karıştırma yani yapay bir süreçtir. Oysa ki gözlerimiz bu biçimde çalışmaz.
Beynin görsel korteksinde bulunan iki tür rakip nöron vardır. Bunlar, kırmızı-yeşil rakip nöronlar ve mavi-sarı rakip nöronlardır. Kırmızı-yeşil rakip nöron ya kırmızı ya da yeşil sinyal verecektir yani ikisini birden veremez. Aynı şey elbette sarı ve mavi için de geçerlidir.
Saf sarı bir görüntüye baktığınızda, mavi-sarı rakip nöronun sarı kısmı uyarılır ve mavi kısım bastırılır. Mavi bir görüntüye baktığınız zamanlarda da engellenen kısım sarı olan olacaktır. Şimdi aynı anda eşit derecede mavi ve sarı olan bir görüntüye baktığınızı düşünün. Bu göremeyeceğiniz renk imkansız renk olacaktır.
Başka bir hayali renk türü, kimerik bir renktir. Koni hücreleri yoruluncaya kadar bir renge bakıldıktan sonra farklı bir renge bakılarak kimerik bir renk görülür. Bu, gözler tarafından değil beyin tarafından üretilen bir görüntüdür.
İmkansız Renkleri Nasıl Görebiliriz?
Rakip renk algısı teorisi, Alman fizyolog Ewald Hering’in görüşümüzün rakip renkler tarafından yönetildiğini ilk kez öne sürdüğü 1870’lerden beri var. Hem trikromatik renk teorisi hem de rakip teori, bir asırdan fazla bir süredir renk algısının değişmez gerçekleri olarak ele alınıyor. Ancak olasılıkları zorlamayı seven bilim insanları her zaman vardır.
Yaptıkları çalışmalar sonucunda insanların birbirine rakip renklere yeterince uzun süre baktıkları zaman, aralarındaki sınırın ortadan kalkacağını iddia ediyorlar. Ancak bunun olabilmesi için iki rengin eşit parlaklıkta olması gerekiyor. Şimdi siz de bir deneme yapın.
Bunun için her birinin ortasında beyaz bir artı işareti bulunan, karşıt renkli iki kareden oluşan aşağıdaki görüntüye bakın. Yapmanız gereken gözlerinizi hafif şaşılaştırıp iki (+) işaretini birbirinin üstüne getirmeye çalışmak.
Üst üste binen bölge iki rengin bir karışımı olacaktır, ancak bununla birlikte, aynı anda aslında mavi / sarı olan, alışılmadık bir renkten oluşan bir nokta da gözlemleme ihtimaliniz vardır. Renkleri bu biçimde göremiyorsanız ikinci yönteme geçin. Koni hücreleri yoruluncaya kadar bir renge bakın. Daha sonra farklı bir renge bakın. Yani 30-60 saniye boyunca bir renge odaklanın. Daha sonra onu tamamlayıcı diğer renge aynı biçimde odaklanın.
Yine de göremediyseniz sorun yok. Bazı araştırmacılar, imkansız denilen sarımsı mavi ve kırmızımsı yeşil renklerin aslında sadece ara renkler olduğunu iddia ederler. Yani kimerik renkler iyi belgelenmiş hayali renkler olsa da, imkansız renklerin olasılığı tartışmalıdır.
Bu yazıdan çıkarılacak ders de şudur. Konilerimiz ve beyinlerimiz olmadan renkler de olmaz. Yazımızın bitiminde göz atmak isterseniz: Eski Dillerin Çoğunda Mavi Renk İçin Bir Kelime Neden Yoktur?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Impossible Colors and How to Train Your Eyes to See Them. Yayınlanma tarihi: 28 Kasım 2017; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
- How Impossible Colors Work; https://science.howstuffworks.com/
- Crane, Hewitt D.; Piantanida, Thomas P. (1983). “On Seeing Reddish Green and Yellowish Blue”. Science. 221 (4615): 1078–80.
- Hsieh, P.-J.; Tse, P. U. (2006). “Illusory color mixing upon perceptual fading and filling-in does not result in “forbidden colors””. Vision Research. 46 (14): 2251–8.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
