Hipotenüs kelimesinin ne anlama geldiğini merak ettiğiniz mi? İddialara göre hipotenüs matematikçi Pisagor’un karısının adıdır. Oysa ki gerçek bundan çok farklıdır. Pisagor’un karısı Theano’dur. Üstelik Hypatia’dan çok önce yaşamış olan Krotonlu Theano ilk kadın filozof olarak kabul edilmektedir.
İnsan doğası gereği meraklıdır. Özellikle konu özel hayatlar olduğunda bu merak daha da artar. Farklı dillerde aramalar yaptığınızda siz de fark edeceksiniz ki, günümüzde birçok kişi Pisagor’un matematiksel katkılarından çok özel hayatına ilgi duymaktadır. En çok sorulan soruların başında ise evli olup olmadığı gelir.
Tam da bu noktada ilginç bir iddia karşımıza çıkıyor. Üstelik bu iddianın, öğretmenlerin takip ettiği bir sayfada yer alması daha da düşündürücü ve üzücü. Pisagor’un özel hayatıyla ilgili birçok spekülatif bilgi dolaşsa da, bilimsel gerçeklerden uzak iddiaların eğitim kaynaklarında yer alması bilgi kirliliğini artırmaktadır. Bu nedenle tarihsel gerçeklere dayanan güvenilir kaynaklara başvurmak her zaman en doğru yaklaşım olacaktır.
Pisagor’un Karısının adı “Hipotenüs” Değildir.
Pisagor evliydi. Ancak karısının adı Hipotenüs değildi. Theano, yaklaşık MÖ 546 yılında, muhtemelen Girit’te doğmuştur. Erken yaşamı hakkında kesin bilgiler bulunmasa da Brontinos’un kızı olduğu düşünülmektedir. Babası, Osiris kültüne odaklanan dini bir grubun üyesiydi. Bu topluluk reenkarnasyona inanıyordu ve Pisagorcuların da bu felsefeden etkilendiği bilinmektedir.
Bu durum, Theano’nun Pisagor’u birçok yönden etkileyip teşvik etmiş olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca Brontinos ve Theano’nun Pisagor’un öğrencileri olduğu da bilinmektedir. Zamanla Theano ve Pisagor, yalnızca felsefi bir bağ kurmakla kalmayıp bir aile de oluşturdu.
Pisagor bu dönemde 56 yaşındaydı. Theano ise ondan çok daha gençti, ancak bilim ve felsefeye olan tutkusu ile dikkat çekiyordu. Bu evlilikten beş çocukları oldu: iki oğul ve üç kız. Oğullarından birinin adı Telauges olarak bilinirken, diğerinin ismi zamanla unutulmuştur. Kızlarının adları ise Damo, Myria ve Arginote olarak kaydedilmiştir.
Theano’nun Pisagorcu okulundaki gerçek konumu kesin olarak bilinmemektedir. Öte yandan, Antik Yunan felsefesi üzerine uzmanlaşmış bazı araştırmacılar, Theano’ya atfedilen metinlerin gerçekte erkekler tarafından yazıldığını ve onun isminin bir takma ad olarak kullanıldığını öne sürmektedir.
Aynı görüş, Pisagor’un eserleri için de geçerlidir. Birçok akademisyen, Pisagor’un doğrudan hiçbir yazılı eser bırakmadığını, ona atfedilen metinlerin öğrencileri veya takipçileri tarafından oluşturulduğunu savunmaktadır.
Ne yazık ki, Pisagor’un artan nüfuzu, onun trajik sonunu da beraberinde getirdi. Okulu, Kroton yönetiminde etkili bir konuma ulaştığında, yerel halk bunu bir tehdit olarak gördü ve onu ortadan kaldırmaya karar verdi. Theano için en karanlık gün olan bu saldırıda, eşi Pisagor ve birçok öğretmen ile öğrenci öldürüldü. Okul tamamen yok edildi ve birçok kişi, Theano’nun artık pes edip Girit’e geri döneceğini düşündü.
Ancak, çocuklarının desteğiyle okulun liderliğini üstlendi. Damo, babasının yazılarını ve saldırıda hayatını kaybeden diğer filozofların metinlerini koruma sorumluluğunu üstlendi. Bu sayede, Pisagor’un okulu, büyük matematikçinin ölümünden sonra en az 200 yıl boyunca varlığını sürdürdü.
Hipotenüs Ne Demek?
Hipotenüs, dik üçgenin en uzun kenarına verilen isimdir. Dik üçgendeki dik açının karşısında yer alır ve Pisagor Teoremi ile doğrudan ilişkilidir. Pisagor teoremi bir çok antik uygarlık tarafından Pisagor’dan önce bilinir olsa da bunun ilk pratik uygulaması Mısır’da karşımıza çıkar.
MÖ 2000’li yıllarda geometrinin doğduğu topraklarda yaşayan Mısırlılar üçgenler ve piramitler hakkında bazı geometrik fikirlere sahiptiler. Ancak bunları yazılı olmaktan ziyade pratik biçimde uygulamaya koydular. Örneğin ip germe, piramitler gibi yapıların inşasında dik üçgen elde etmek için kullanılan bir yöntemdi.
Hipotenüs sözcüğü Platon’un diyaloglarından olan Timaeos’da da birkaç yerde geçiyor. Zaten Hipotenüs kelimesi de Yunanca ‘karşılıklı gerilen’ kelimesinden gelmektedir. Gördüğünüz gibi Pisagor’un karısı ile hipotenüs kelimesi arasında herhangi bir bağlantı yoktur.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Theano of Croton; bağlantı: https://scientificwomen.net/
- Theano – A Woman Who Ruled the Pythagoras School. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Ancient origins. Bağlantı: Theano – A Woman Who Ruled the Pythagoras School
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
