Günümüzün haber döngüsü genellikle tüketicilerin daha uzun süre etkileşimde kalmasını sağlamak için duyguları ve aciliyeti artırmayı amaçlar. Bu strateji, uygun bir içerikle beslendiğinde de duygusal olarak yıpratıcı olur. Ancak stratejik düşünme ile kendimizi bu döngüden kurtarabiliriz.
Dünyada olup bitenler, liderlerin güçlerini nasıl kullandıkları ve diğer insanların statükoyu değiştirmek için neler yaptıkları bilmek hepimizi ilgilendirir. Ayrıca bu olaylar yeterli sayıda vatandaş arasında paylaşıldığında, umut verici değişimlere bile neden olma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle adil, doğru ve objektif gazetecilik, özgür ve demokratik bir toplumun temel taşı olarak kabul edilmektedir.
Ancak hepimizin bildiği gibi ne yazık ki süreç çoğu zaman bu biçimde işlemez. Sosyal medyada pompalanan sahte haberleri bir tarafa bırakırsak, mevcut haber yayınları bile çoğu zaman çıplak gerçekleri yansıtmaz. Bunun da bir nedeni vardır.
Hepimiz hoş olmayan ve genellikle rahatsız edici gerçeklere daha dikkat ederiz. Haber yayıncıları da bunu net bir biçimde bilirler ve aktardıkları haberleri, riskli kararlar almamıza ve gelecekten gereksiz yere korkmamıza neden olacak biçimde işlerler.
Ancak bu konuda çaresiz değiliz. Pasif tüketiciler olmaktan vazgeçip, stratejik düşünmeye kendimizi zorlarsak, akıl ve ruh sağlığımızdan ödün vermeden haberleri okuyabiliriz.
Stratejik Düşünme Nedir?
Stratejik düşünme esasen meta-düşünme, yani kendi düşünceniz hakkında düşünmedir. Bu, dünya görüşünüzden geri adım atma ve onu bilinçli olarak sorgulama süreci anlamına gelir. Dünya görüşünüz yetiştirilme tarzınızın, eğitiminizin, toplumunuz ve yaşadığınız deneyimlerin bir sonucudur. Ancak bir adım geriye gidip, tüm bu süreci gözden geçirirseniz bazı konularda yanıldığınızı fark edebilir, bildiklerini konusunda şüphe duyabilir ve sizi rahatsız eden dünya görüşlerinizi yeniden değerlendirebilirsiniz.
Tüm bunların haber okumak ile ne ilgisi var diye düşünüyorsanız haklısınız. Geçmişimiz beynimizin belirli türdeki hikayelere tepki verecek biçimde kodlar. Haber medyası şirketleri de bunun farkındadır ve tıklamalar için bu bilişsel önyargıyı manipüle etmektedir. Stratejik düşünme, medyanın duygularınızı veya dünya görüşünüzü etkilemesine izin vermeden haber döngüsüne dahil olmanıza yardımcı olur.
Stratejik Düşünmeyi Hayatımıza Nasıl Dahil Edeceğiz?
Haber tüketiminiz hakkında stratejik düşünmeye başlamak için öncelikle kendinize bazı sorular sorun. Haberleri okurken hangi tür bilgilere ihtiyacınız var? Bu bilgileri almanın en iyi yolu ( yazılı basın, sosyal medya, haber siteleri) hangisi? Bu haberi edinmek için en iyi zaman ve ayırdığınız süre ne kadar?
Bu ve bu gibi sorulara gerekli cevapları verdikten sonra haber okumaya geçebilirsiniz. Ancak bu konuda da dikkat etmeniz gereken şeyler var. İnsanları bağlantıda tutmak için haber kuruluşları genellikle politikayı spor gibi ele alır. Kim önde, kim aşağıda, kim kazanıyor, kim kaybediyor? Tüm günümüzü bu biçimde geçiririz. Ancak politika bir oyun değildir; bunun gerçek hayattaki sonuçları vardır. Stratejik düşünen kişi haberlerin bu şekilde sunumundan kaçınır.
1- Kaynakları İnceleyin
Kulaktan kulağa oyununu anımsarsınız. Bir cümle çoğu zaman ilk ağızdan çıktığı gibi son kişi tarafından anlaşılmayacaktır. Aynı durum habercilikte de geçerlidir. Daha önce hiç duymadığınız bir kaynaktan bir haberle karşılaşırsanız, biraz araştırma yapın!
Okumakta olduğunuz yazıda, orijinal kaynağa verilen referansları kontrol edin. Şayet mümkün ise, ilk araştırmayı inceleyin. Gerçekleşen olay ve size aktarılanlar arasında tutarlılık olup olmadığına bakın. Okuduğunuz sayfanın web adresini kontrol edin. Şirket adlarındaki yazım hataları veya “.com” veya “.net” yerine “.infonet” ve “.offer” gibi garip görünen uzantılar, kaynağın şüpheli olduğu anlamına gelebilir.
2- Eleştirel Bir Zihniyet Geliştirin
Özellikle, abartılı biçimde aktarılan ve şaşırtıcı iddialarda bulunan haberlere dikkat etmelisiniz. Bu tür olağanüstü iddialar, olağanüstü kanıtlar gerektirir. Gelgelelim, bu aradığınız kanıtlar çoğu zaman haberin içinde bulunmamaktadır. Kendinize şunu sorun: “Bu hikaye neden yazıldı? Beni belirli bir bakış açısına ikna etmeye mi çalışıyor? Bana belirli bir ürün mü satıyor yoksa başka bir web sitesine tıklamamı mı istiyor?”. Haberin başka kaynaklarda da yer alıp almadığını kontrol edin.
3- Fotoğraflara İnanmayın
Görüntüler üzerinde oynamak kolaydır. Birçok fotoğrafın orijinalini Google’dan tersine görüntü arama (reverse.photos) yaparak bulabilirsiniz. Bu arama fotoğrafların, ekran görüntülerinin ve daha nicesinin orijinalinin yayınlandığı yeri ve tarihi gösterir. Görüntüler ayrıca yüzde 100 doğru olsa bile yanlış bağlamda kullanılmış da olabilir. Örneğin, bir sahili kaplayan çöplerin fotoğraflarının, yakın zamanda iddia edilen olay kaynaklı değil, farklı bir kumsaldan veya 10 yıl öncesine ait olması mümkündür.
Son olarak bir hikayeyi paylaşmadan veya alıntı yapmadan önce, gerçek olup olmadığını anlamak için biraz zaman ayırın. Zamanla haber kuruluşları toplumun iyiliği için sağlıklı içerikler üretmeye öncelik vermeye yönelebilir. Ancak şimdilik daha iyi haberler almanın tek yolu daha akıllı tüketiciler olmamızdır. Bir haber okurken bu şüpheci bakış açısını geliştirmek çoğu zaman harcadığınız zaman değecektir.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- How to spot bogus science stories and read the news like a scientist. Yayınlanma tarihi: 18 Mart 2020; Bağlantı: https://theconversation.com/
- 5 rules for how to read the news — the Big Think way. Yayınlanma tarihi: 16 Ağustos 2023. Bağlantı: https://bigthink.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
