Bazı geceler Ay gerçekten çok yakın ve normalden çok daha büyük görünür. Bir çoğumuz için bu durum bir hayal kırıklığı olsa da bu aslında sadece bir yanılsamadır ve Ay yanılsaması ( Moon illusion) olarak bilinmektedir.
Neden bahsettiğimizi anlamak için mümkün olan ilk zamanınızda doğarken Ay’a bakın. Siz de bu gök cisimlerinin ufuk çizgisi üzerinde olduğu zamanlarda tepemizde olduğundan neredeyse iki kat daha büyük göründüğünü fark edeceksiniz. Bu yanılsamanın adı “Ay yanılsaması” olarak bilinse de aynı şey doğan ya da batan Güneş için de geçerlidir. Ancak Güneş’e uzun uzun bakamadığımızdan bu etkiyi daha çok dolunay zamanında fark ederiz.
Ay yanılsamasını test etmek kolaydır ve bunu kendiniz de yapabilirsiniz. Bir dahaki sefere Ay’ın her zamankinden daha büyük ve daha yakın göründüğünü gördüğünüzde, kolunuzu düz uzatın. Sonra bir gözünüzü kapatın ve parmak ucunuz ile Ay’ı kapatın. Sonrasında Ay gökyüzünde daha yükseğe çıkana kadar biraz bekleyin ve deneyi tekrar edin. Ay daha küçük görünebilir ama aynı parmağınız onu aynı şekilde kaplayacaktır.
Aslında gökbilimciler yüzyıllardır Ay yanılsamasını tartışıyorlar ve hepsinin üzerinde hemfikir olduğu bazı gerçekler var. Bunlara geçmeden önce bir güzel örnek için de yukardaki görsele bakın.
Ay Yanılsaması Neden Gerçekleşiyor?
İnsanlar bu durumun uzun zamandır farkında olsalar da bu yanılsama için bir açıklama yapmak kolay olmadı. Hatta uzun bir süre Ay’ın ve Güneş’in boyutunun gerçekten değiştiği düşüneceklerdi. Bunun mantıklı bir açıklama olmadığı fark edilince, atmosferin bir büyüteç gibi davranarak Ay’ın daha büyük görünmesine neden olan bazı etkileri olduğu öne sürüldü. Ancak elbette tüm bunlar hatalı varsayımlardı.
İnsanlar çoğunlukla Ay’ın dolunayda ve ufka yakın olduğunda daha büyük ve daha yakın göründüğünü fark ederler. Bunun nedeni, zihninizin Ay gibi bir nesnenin ne kadar büyük veya küçük olduğunu onu diğer tanıdık şeylerle karşılaştırarak yargılamasıdır.
Evinizin yakınında dışarıda durduğunuzu hayal edin. Eviniz büyük ve yakınında Ay doğarsa Ay normal görünecektir. Ancak bir eve uzaktan baktığınızda ev çok küçük Ay ise çok daha büyük gözükecektir. Yani bir şeyin büyük ya da küçük görünmesi aslında referans çerçeveleri ile ilişkilidir. Beynimiz ufuktaki Ay’ı veya Güneşi algıladığında bize onun fiziksel olarak daha büyük olduğunu söyler. Aynı gök cismi başımızın üzerine çıktığında ise onu daha küçük olarak algılamamızı sağlar.
Beyin araştırmacılarına göre bu durumun nedeni beynimizin derinliği algılayış biçimi ile ilişkilidir. Sonuçta ömrümüz boyunca nesnelere baktığımızdan, küçük nesnelerin daha uzakta, büyük nesnelerin ise yakında olduğunu biliriz. Bunun sonucunda da algılarımızda bir seçicilik ortaya çıkar. İlk olarak psikolog Edward B. Titchener (1867-1927) tarafından belgelendiği için Titchener etkisi, ya da konu ile ilgili açıklamaları Hermann Ebbinghaus yaptığı için Ebbinghaus illüzyonu olarak da bilinir.
Peki Ya Süper Ay?
Bildiğiniz gibi ayın yörüngesi çember değil, bir elips biçimindedir. Bunun bir sonucu olarak da dünyamıza bazen yaklaşır bazen de uzaklaşır. Ay yörüngesinde en uzak noktadayken Dünya’ya olan uzaklığı ortalama 405.500 km iken, en yakın noktada bu mesafe 363.300 km olur.
Ay bize daha yaklaştığında da biraz daha büyük ve parlak görülecektir. Biz de bunu Süper Ay olarak isimlendiririz. Bu dönemde Ay normalden yüzde 30 daha parlak ve yüzde 14 daha büyük görünür. Ancak farkı çıplak gözle anlamak çok zordur. Bu nedenle bu durumun Ay yanılsaması ile bir ilgisi yoktur. Süper Ay ifadesi aslında son 40 yıldır kullanılmaktadır ve temelinde gökbilimcilerin yerberi dolunayı dedikleri şeyin takma adıdır.
Beynimiz dünyayı sayısız şekilde gözlemlememize, işlememize ve analiz etmemize izin veren inanılmaz derecede güçlü bir makine olsa da, her zaman bizi şaşırtmaya devam edecek gibi gözüküyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why does the moon look so much bigger when it is near the horizon? Yayınlanma tarihi: 14 Ağustos 2023. Kaynak site: How Stuff Works. Bağlantı: Why Does the Moon Look So Much Bigger When It Is Near the Horizon?
- Why do the moon and the sun look so much larger near the horizon. Yayınlanma tarihi: 21 ocak 1999; Kaynak site: Scientific American. Bağlantı: Why do the moon and the sun look so much larger near the horizon/
- The Moon Illusion: Why Does the Moon Look So Big Sometimes?. Yayınlanma tarihi: 24 Mayıs 2023. Bağlantı: The Moon Illusion: Why Does the Moon Look So Big Sometimes?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
