Gözlerin kalbe açılan kapılar olduğu söylenir. iç benliğimizin ve duygularımızın bir yansımasıdır. Bu söylem bir çok şair, yazar ve sanatçı tarafından vurgulanmıştır. Bütün bunlar doğru olsun ya da olmasın, çevremizdeki insanlarda kesinlikle ilk fark ettiğimiz şeylerden biri kişinin göz rengidir.
Birçoğumuz göz rengi hakkında bildiklerimizi biyoloji dersinde Punnett karesi isimli bir tablodan öğrendik. Bu kahverengi gözlü iki ebeveynin muhtemelen kahverengi gözlü çocukları olacağını ve mavi gözlü iki ebeveynin mavi gözlü çocuklara sahip olacaklarını gösteren bir olasılık tablosudur.
Gözlerinizin renginin annenizden ve babanızdan aldığınız genlere bağlı olduğu doğrudur. Bununla birlikte, bir çocuk her iki ebeveyninden de tamamen farklı bir göz rengine sahip olur. Bu nedenle açıklama tabloda gördüğümüz kadar basit değildir.
Kahverengi, Mavi Ve Ela Göz Rengi Nasıl Oluştu?
Gözün renkli kısmı iristir. İris rengi, melanin pigmentasyon miktarı ile belirlenir. Ne kadar fazla melanin varsa, iris o kadar koyu olur. İrisin içinde daha az melanin olduğu için mavi, gri ve yeşil gözler daha açık renklidir. Melanin üretimi doğumda başlamaz. Çoğu bebeğin gözlerinin mavi görünmesinin nedeni de budur.
Dünyadaki en yaygın göz rengi kahverengidir ve nüfusun %55’inden fazlası bu kategoriye girer. Bir kişinin göz rengi doğduğu yerden etkilenecektir. Örneğin, Afrika ve Asya kökenli hemen hemen tüm insanların kahverengi gözleri vardır. Aslına bakarsanız 10.000 yıl öncesine kadar tüm insanların sadece kahverengi gözleri olduğuna inanılmaktadır. Ancak sonraki mutasyonlar diğer göz rengi varyasyonlarını ortaya çıkarmıştır.
İkinci en yaygın göz rengi mavidir ve dünya nüfusunun %8 ila %10’unu temsil eder. Araştırmacılara göre, günümüzdeki tüm mavi gözler, bu göz rengi için mutasyon geliştiren tek bir ortak ataya kadar izlenebilir. Bu mutasyon devamında tüm dünyaya yayılmıştır. ( Detaylar için: Mavi Göz Aslında Bir Yanılgı, Bilime Göre Tüm İnsanlar Kahverengi Gözlü)
Ela gözler kahverengi gözlere benzer, ancak biraz daha az melanin içerirler. Ela gözleri tanımlayan bir özellik, ışığa bağlı olarak bakırdan yeşile değişebilen çok renkli görünümleridir. Tahminler, dünya nüfusunun %5 ila %8’inin ela gözlü olduğunu (hem yeşil hem de kahverengi) gösteriyor.
Kehribar gözler bakırımsı bir renk tonuna sahiptir. Bu göz renginin nasıl oluştuğu net değildir. Ancak bazıları bunun lipokrom (feomelanin olarak da bilinir) adı verilen bir pigmentin sonucunda olduğunu öne sürmektedir.
Son olarak, ciltte, saçta ve gözlerde tamamen pigment eksikliğine veya çok düşük pigment seviyelerine neden olan bir durum olan albinizmi olan kişilerin bazen mor veya kırmızı gözleri varmış gibi görünür. Bunun nedeni, bu bireylerin irislerinde esasen herhangi bir pigment bulunmamasıdır. Bu nedenle ışık gözün arkasından kan damarlarına çarptığı yerden seker, böylece iris kırmızı görünür.
Göz Rengi Nasıl Miras Alınır?
Bir anne ve baba mavi gözlü ise, yavrularının da mavi gözleri olma şansı yüksektir. Bununla birlikte, bir bebeğin göz rengi, bir resim tahtasında boya karıştırdığınız gibi, ebeveynin gözünün bir karışımı olarak ortaya çıkmaz.
Kısa bir süre öncesine kadar doktorlar bile göz renginin tek bir gen tarafından belirlendiğini ve kahverengi gözlerin mavi gözlere baskın olduğu basit bir kalıtım modelini izlediğini düşünüyorlardı. Düşünce, iki ebeveynin de mavi gözleri varsa, kahverengi gözlü bir bebek yapamayacakları biçimindeydi.
Gerçekte, göz rengi poligenik bir özelliktir, yani birden fazla gen tarafından belirlenir. Göz renginden sorumlu genler, 15. kromozomda bulunur ve OCA2 ve HERC2 genleri olarak adlandırılır. OCA2 geni, gözlerimizin, derimizin ve saçımızın rengini belirleyen bir pigment olan melanin üretimini kodlar. HERC2 geni, OCA2 geninin ifadesini düzenler.
Göz renginin kalıtımı karmaşıktır ve her ebeveynin genlerinin çocuğun göz rengine katkısı her zaman eşit değildir. Fakat genel olarak kahverengi, mavi göz rengine baskındır. Yeşil ise mavi ve kahverenginin karışımıdır. Bununla birlikte, bir çocuğun ebeveynlerinden miras alacağı her rengin belirli miktarını tahmin etmek zordur.
| Ebeveyn 1 | Ebeveyn 2 | Çocuk İçin Olası Göz Renkleri |
|---|---|---|
| Kahverengi | Kahverengi | Kahverengi, Yeşil, Mavi |
| Kahverengi | Mavi | Kahverengi, Yeşil, Mavi |
| Kahverengi | Yeşil | Kahverengi, Yeşil, Mavi |
| Mavi | Mavi | Mavi, Yeşil |
| Mavi | Yeşil | Yeşil, Mavi |
| Yeşil | Yeşil | Yeşil, Mavi |
Rolleri olduğu bildirilen genler arasında ASIP, IRF4, LC24A4, SLC24A5, SLC45A2, TPCN2, TYR ve TYRP1 yer alır. Bu genlerin etkileri, olası bir göz rengi kalıtım spektrumu oluşturmak için muhtemelen OCA2 ve HERC2’ninkilerle birleşir.
Heterokromi Nedir?
Heterokromi, bir kişinin 2 farklı göz rengine sahip olması durumudur. Gözdeki melaninin eşit olmayan dağılımı nedeniyle oluşur. Bu doğuştan bir özellik olabilir. Ancak belirli hastalıklar, göz yaralanmaları, enfeksiyonlar gibi nedenlerle sonradan da ortaya çıkma ihtimali vardır. Düzensiz melanin dağılımı 3 farklı şekilde olur.
Tam heteroktami durumunda her iki göz farklı renktedir. Kısmi heterokromide kısmi renk karışımı vardır. Bu, her iki gözün büyük ölçüde aynı renkte olmasına rağmen, bir veya iki gözde farklı renkte parçacıklar olabileceği anlamına gelir. Merkezi heterokromi de ise irisin gözbebeğini bir halka gibi çevreleyen 2 farklı rengi vardır. Dış halka genellikle kişinin gerçek rengidir.
Tam heterokromi insanlarda çok nadirdir. Ancak diğerleri daha yaygın olarak gözlemlenir. Dahası, bu çeşitlilik hayvanlarda da karşımıza çıkar. Sibirya kurdu, Van kedisi tam heterokromi örnekleri olarak verilebilir. Kedi ve köpekler dışında başka hayvanlarda da bu durum karşımıza çıkacaktır.
Şunu kabul etmek gerekiyor heterokromi mutasyonların arasında belki de göze en güzel gözükenidir. Ayrıca unutmayalım. İster çarpıcı mavi gözleriniz ister koyu kahverengi gözleriniz olsun, gözlerinizin rengi genetiğinizin eşsiz ve güzel bir yönüdür. Ayrıca göz atmak isterseniz: Bir Bedende İki Kişi Olmak: Kimerizm Nedir?
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- How do we get our eye color?; Yayınlama tarihi: 5 Mart 2020; Bağlantı: https://www.popsci.com/
- Eye color: How it develops and why it changes; Bağlantı: https://www.allaboutvision.com
- How eye color is determined: from brown to blue. yayınlanma tarihi: 9 Ocak 2023; Bağlantı: https://www.zmescience.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
