Bir işe daldığınızı, telefonunuzda gezindiğinizi veya kitap okuduğunuzu varsayalım. Kimi zamanlarda aniden rahatsız edici bir duygu sizi ele geçirir. Sanki biri size bakıyor gibidir. Hemen yaptığınız işi yarım bırakıp bunun kim olduğunu anlamak için etrafınıza bakarsınız. Evet gerçekten de karşıdaki adam size bakıyor. Peki ama birinin size baktığını nasıl hissetiniz? Yoksa bu bir altıncı his mi?
Birinin size bakmasını algılamanızın arka planında insan gözünün “büyüleyiciliği” yer alır. Bu biyolojik fenomen, “bakış algılama” veya “bakış algısı” olarak bilinir. Nörolojik araştırmalar, bu durumu başlatan beyin hücrelerinin varlığını ortaya koymuştur. Ayrıca bu hücreler son derece hassastır. Birisi sadece birkaç derece sola veya sağa dönerek bakışlarını sizden kaçırırsa, bu ürkütücü his hızla kaybolur.
Birçoğumuz gözlerimizle bir şeye bakarken sinyallerin beyindeki görme merkezine (görme korteksi) gittiğini ve böylece gördüğümüzün bilinçli olarak farkına vardığımızı düşünürüz. Ama gerçekte olup bitenler daha da ilginç.
Göze ulaşan bilgi, beynin her biri özel bir işleve sahip en az 10 ayrı bölgesine ulaşır. Beynin arka kısmındaki görme korteksi sinirbilimcilerin en çok ilgi gösterdiği alandır. Burası bilinçli görmeyi, renkleri ve ince ayrıntıları ayırmayı sağlar. Ama beynimizin diğer bölgeleri de farklı bilgileri işleme sokmakta ve bunu biz bilinçli olarak farkına varmadan yapmaktadır.
Gözlerimiz Bize Çevrilen Bakışları Yakalayacak Biçimde Evrimleşmiştir
Ancak bizi başkalarının bakışlarını yakalamaya yönelten şey yalnızca bu durum için özelleşmiş beyinlerimiz değildir. Gözlerimiz de olağanüstü bir biçimde doğrudan bize yönelmiş bakışları yakalamak üzere şekillenmiştir.
İnsanlar başkalarının bakışlarına karşı duyarlıdır. Başka bir kişi dikkatinin yönünü değiştirdiğinde, onun bakışlarını otomatik olarak takip ederiz. Bakışlara dair bu dikkatimizin insanlar arasındaki iş birliği etkileşimini desteklemek için evrimleştiği düşünülmektedir. Bu becerimiz aynı zamanda daha kompleks sosyal yetilerimizin birçoğu için de bir temel oluşturmaktadır.
Diğer hayvanların aksine insan gözlerine bakarsanız, göz bebeğini çevreleyen sklera yani beyaz kısım oldukça büyüktür. Bu durum; gözlerimizin, başkasının bakış yönünü fark etmesini oldukça kolay kılar. Bunun aksine, birçok hayvanda, göz bebekleri gözün büyük bir bölümünü kaplar ya da sklera kısmı daha koyu renklidir. Bu, gözlerini avcılardan gizlemek içindir.
Bakmadan Birinin Bakışını Tespit Edebiliriz
Birinin bize bakıp bakmadıklarını söylemek için doğrudan birine bakmamıza gerek yok. Dikkatlerinin yönünü çevresel görüşümüzle de değerlendirebiliriz. Bir kişinin hem baş hem de vücut pozisyonu size doğru çevrili ise, kişinin dikkatinin nereye odaklandığı açıktır.
Ancak, görünüşe göre bizler bu tarz bakışları yalnızca merkez sabitleme noktamızın dört derece içerisinde algılayabiliyoruz. Peki, ya emin değilsek? İşte bu noktada da güvende olmak için, beyin tedbirli davranmayı tercih ediyor. Bu nedenle herhangi bir biçimde şüphe varsa, bakıldığımızı varsayıyor.
Birinin Size Arkadan Baktığını Hissetmeniz Mümkün mü?
Peki, görüş açınız dışında olan, örneğin arkanızdaki, birisi tarafından izlediğiniz hissine kapılma konusunda ne diyebiliriz? Bunu “hissetmek” gerçekten mümkün müdür? Bazı araştırmalara göre, insanların %94’ü bu hissi deneyimliyor ve etrafına bakınarak gerçekten de izlenip izlenmediklerini anlamaya çalışıyor. Böylesi durumlarda bellek ön yargıları devreye giriyor. Psikologların ifade ediş biçimine göre başka bir kişinin size baktığını varsaymak bazen en güvenli strateji oluyor.
Çevresel görüşümüzle, kafalarının pozisyonunu dikkate alıyoruz.
Ve vücutlarının nasıl konumlandığı gibi diğer ipuçları bize bakıp bakmadıklarını düşünmemize yardımcı olur.
Görmesek de birinin bize baktığını düşünmemizin nedeni doğrulama yanlılığı denilen bir durumla da ilişkilidir. Doğrulama yanlılığı (İngilizce: confirmation bias) yeni bilgileri var olan mevcut teorilerle, dünya bakışıyla ve inançlarla uyumlu olacak şekilde yorumlamaktan adını alır.
Bu önyargı, mevcut inançlarımızı veya fikirlerimizi doğrulayan bilgileri seçme eğilimimizdir. Bunun neticesinde de döndüğünüz ve birinin size baktığını gördüğünüz anları hatırlarsınız. Ama kimseyi görmediğiniz anları ise kolayca unutursunuz.
Bir Kişi İle Sadece Siz Ona Baktığınız İçin de Göz göze Gelmiş Olabilirsiniz
Arkamızdan birinin baktığını varsaymak bizim doğal eğilimimiz olduğundan, yaşadığımız deneyim kendi kendini gerçekleştiren bir kehaneti başlatabilir. Geri döndüğümüzde, eylemimiz diğer kişinin bakışlarını harekete geçirir. Ani bir hareket bir yabancının gayri ihtiyari bakmasına yol açar. Bu kişi ile göz göze geldiğinizde, onun başından beri size baktığını düşünebilirsiniz. Böylesi durumlar, size bakan birisini aramak için etrafa bakındığınızda ortaya çıkan bellek ile ilgili durumlardır.
Dolayısıyla, bir dahaki sefere, göremediğiniz birisinin sizi izlediği düşüncesine kapılırsanız, bunun beyninizin size yaptığı hilelerden birisi olabileceğini unutmayın. Bu doğaüstü bir şey değildir; sadece beynin ne kadar esrarengiz çalıştığını gösterir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Why Can We Sense When People Are Looking at Us?; Yayınlanma tarihi:14 Mayıs 2020; Bağlantı: Why Can We Sense When People Are Looking at U/
- Why is it you can sense when someone’s staring at you? Yayınlanma tarihi: 20 Ağustos 2017; Bağlantı: Why is it you can sense when someone’s staring at you/
- A sixth sense? How we can tell that eyes are watching us; Yayınlanma tarihi: 19 Temmuz 2016; Bağlantı: A sixth sense? How we can tell that eyes are watching us/
- Mareschal I, Calder AJ, Clifford CW. Humans have an expectation that gaze is directed toward them. Curr Biol. 2013 Apr 22;23(8):717-21. doi: 10.1016/j.cub.2013.03.030. Epub 2013 Apr 4. PMID: 23562265; PMCID: PMC3918857.
- Perrett DI, Smith PA, Potter DD, Mistlin AJ, Head AS, Milner AD, Jeeves MA. Visual cells in the temporal cortex sensitive to face view and gaze direction. Proc R Soc Lond B Biol Sci. 1985 Jan 22;223(1232):293-317. doi: 10.1098/rspb.1985.0003. PMID: 2858100.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
