Geçmişi izlemek ilginç olmaz mıydı? Mesela, 10.000 yıl önce olmuş bir olayı sanki şu an oluyormuş gibi görmek. Aslında biz bunu her gün yapıyoruz. Evrende ne kadar uzağa bakıyorsak, zamanda o kadar da geriye bakıyoruz. Peki ama zamanda geriye bakmak tam olarak hangi anlama geliyor. Zamanın ne kadar gerisini görebiliriz?
Evrenin tam olarak şu anda nasıl göründüğünü bilmek kelimenin tam anlamıyla imkânsızdır. Ayın, Güneş’in ve en yakın yıldız sisteminin hâlâ yerinde durduğunu kabul edebiliriz. Ama bize ancak milyarlarca yıl önceye ait görüntüleri ulaşan galaksiler için bu doğru olmaz.
Evrende ne zaman bir şey gözlemlesek, onun şu anki halini göremeyiz. Sonucunda yayılan sinyalin veya ışığın bize ulaşması, hem duyularımız hem de ekipmanımız tarafından kaydedilmesi zaman alır. Bu nedenle baktığımız şeyin belirli bir süre önceki halini görürüz.
Boşlukta ışığın hızı yaklaşık olarak saniyede 300 milyon metredir( 299.792.458 metre). Bir ışık kaynağından 600 milyon metre uzakta durduğumuzu düşünelim. Işık kaynağının yanında da bir arkadaşımız olsun. Arkadaşımız ışığın düğmesine bastığında, bu ışığın bize ulaşması 2 saniye kadar sürer. Bu durumda biz arkadaşımızın ışığı yaktığını 2 saniye sonra öğrenmiş oluruz. Benzer bir durum gökcisimleri için de geçerlidir.
Güneşimiz Yok Olsa Bunu Ancak 8 Dakika Sonra Anlayacağız
Ay bizim en yakın gök komşumuzdur. Bizden yaklaşık 380.000 km uzaktadır, dolayısıyla ışığın Ay’dan bize ulaşması 1,3 saniye sürer. Yani Ay’ı olduğu gibi değil, 1,3 saniye önceki haliyle görüyoruz. Ay bir andan diğerine çok fazla değişmediği için bu 1,3 saniyelik gecikme çok da önemli değildir. Ancak bu durum uzay görevleri esnasında bir sorundur.
Ay’ın ötesine ve zamanda daha geriye bakmak zor değil. Güneş yaklaşık 150 milyon km uzakta olduğundan onu yaklaşık 8 dakika önceki haliyle görüyoruz. Dünya’nın Güneş etrafında eliptik bir yörüngede hareket ettiği düşünülürse bu süre 490 saniye ile 507 saniye arasında değişir. Ama 8 dakika ortalama bir değerdir. Bir sebepten nadide yaşam kaynağımızın aniden yok olduğunu düşünün. Sonrasında başımıza geleceklerden bihaber olduğumuz son harika 8 dakikayı yaşayacağız.
En yakın gezegen komşularımız olan Venüs ve Mars bile bizden on milyonlarca kilometre uzakta olduğundan onları da dakikalar önceki halleriyle görüyoruz. Mars Dünya’ya çok yakın olduğunda, onu yaklaşık üç dakika önceki haliyle görüyoruz. Ancak diğer zamanlarda ışığın Mars’tan Dünya’ya ulaşması 20 dakikadan fazla sürüyor. Bu yine bizler açısından çok da önemli değildir. Ancak eğer Dünya’daysanız ve Mars’ta bir Rover’ı kontrol ediyorsanız, bu durum bazı sorunlar yaratacaktır.
Zamanda En Fazla Ne Kadar Geriye Bakabiliriz?
Uzayda biraz daha uzağa gidelim. Dünya’ya en yakın konumunda olan Satürn bir milyar kilometreden fazla uzakta olduğundan onu bir saatten fazla önceki haliyle görüyoruz. Dünya 2017 yılında, Cassini uzay aracının Satürn’ün atmosferine girmesini izlerken, bir saatten fazla bir süre önce zaten yok edilmiş olan bir uzay aracının yankılarını duyuyorduk.
Gece gökyüzü yıldızlarla doludur ve bu yıldızlar inanılmaz derecede uzaktadır. Mesafeler, ışığın bir yılda kat ettiği mesafeye karşılık gelen ışık yılı cinsinden ölçülür. Bu yaklaşık 9 trilyon km demektir. Çıplak gözle görülebilen en yakın yıldız olan Alpha Centauri, Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin 270.000 katı uzaklıkta bulunuyor. Bu 4 ışıkyılıdır, yani Alpha Centauri’yi 4 yıl önceki haliyle görüyoruz.
Bazı parlak yıldızlar çok daha uzaktadır. Orion takımyıldızında bulunan Betelgeuse, yaklaşık 640 ışık yılı uzaktadır. Eğer Betelgeuse yarın patlasaydı (ve bir gün patlayacak), bundan yüzyıllarca haberimiz olmayacaktı. Teleskop olmasa bile çok daha uzağı görebiliriz.
Andromeda galaksisi ve Macellan Bulutları, çıplak gözle görülebilecek kadar parlak, nispeten yakın galaksilerdir. Büyük Macellan bulutu yalnızca 160.000 ışıkyılı uzaklıkta, Andromeda ise 2,5 milyon ışıkyılı uzaklıktadır. Çıplak gözle milyonlarca yıl geçmişe bakabilirsiniz, peki ya milyarlarca yıl geçmişe? Bunu amatör bir teleskopun göz merceğinde yapabilirsiniz.
Uzak galaksilere bakmak, zamanda geriye bakmamızı nasıl sağlar?
Quasar 3C 273, devasa bir kara delikten güç alan, inanılmaz derecede parlak bir nesnedir. Ancak 2,5 milyar ışıkyılı uzaklıkta olduğundan çıplak gözle görülebilenden 1000 kat daha sönüktür. Bununla birlikte, 20 cm açıklıklı bir teleskopla onu tespit edebilirsiniz. Daha büyük bir teleskop uzayda daha da uzaklara bakmanıza olanak tanır
Görebildiğimiz en uzak ışık Büyük Patlama‘dan kalan ışık olan kozmik mikrodalga arka planıdır. Yaklaşık 14 milyar yıl önce meydana gelen Big Bang’den gelen ışık, o zamandan beri evrende dolaşıyor.
Teleskoplar uzak galaksilerden gelen ışığa baktıklarında, tam anlamıyla zamanda geriye bakmazlar. Geçmiş artık yoktur, bu yüzden kimse ona doğrudan bakamaz. Bunun yerine, teleskoplar bir ışık huzmesinin şimdiki zaman modeline bakar.
Işık demeti, milyonlarca yıldır çoğunlukla boş uzay boşluğunda seyahat ettiğinden, büyük ölçüde bozulmamıştır. Bu nedenle, milyonlarca yıl önce uzak galaksi tarafından ilk yaratıldığında sahip olduğu modelle aynıdır. Bir ışık huzmesinin şimdiki durumuna bakarak, ışığı yaratan galaksinin milyonlarca yıl önce neye benzediğini çıkarabiliriz. Bu olanak, astronomlara Büyük Patlama’dan bugüne kadar evrenin bütün evrimini görme imkânı tanıyor.
Sonuç olarak
Dolayısıyla yukarı baktığınızda, olayları şu anda oldukları gibi görmediğinizi unutmayın. Bu sayede çabalamadan, geçmiş yılları görebilirsiniz. Ve bir teleskop yardımıyla milyonlarca, hatta milyarlarca yıl öncesini de gözlerinizle görmeniz mümkün olabilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Looking Into Space, When Do We Start Looking Into The Past?; Kaynak site: Forbes. Yayınlanma tarihi: 23 Mart 2018, Bağlantı: Looking Into Space, When Do We Start Looking Into The Past?
- How does looking at distant galaxies allow us to look back in time? Yayınlanma tarihi: 23 Ekim 2014; Bağlantı: https://www.wtamu.edu
- Ask Ethan: How do telescopes look back in time? Yayınlanma tarihi: 2 Temmuz 2022; Kaynak site: Big Think. Bağlantı: Ask Ethan: How do telescopes look back in time/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
