Her gün öğlen vakti, Güneş’in konumunu bir gökyüzü haritasına işaretlediğinizi düşünün. Bir yıl sonunda, bu işaretlerin birleşimi size bir analemma, yani sekiz rakamına benzeyen bir şekil verecektir.
Analemma Nedir?
Bizim için Güneş doğar, yükselir ve sonunda batar. Ancak, Güneş’in gökyüzündeki hareketi göründüğünden çok daha karmaşıktır. Bu hareketi çıplak gözle anlamak zordur, ancak düzenli aralıklarla aynı noktada, aynı zamanda Güneş’in bir fotoğrafını çekerseniz, hareketi daha belirgin hale gelir.
Eğer aynı noktada, aynı zamanda Güneş’in bir yıl boyunca fotoğraflarını çekerseniz, gökyüzünde sekiz rakamına benzeyen bir desen belirdiğini görürsünüz. Bu desen, gökbilimde analemma olarak adlandırılır.
Kuzey Yarımküre’de, 21 Aralık tarihi sekiz rakamının alt kısmına, 21 Haziran ise üst kısmına denk gelir. 21 Mart ve 21 Eylül’deki işaretler ise sekizin ortasına yakın olur. Bu noktalar, Güneş’in gökyüzündeki yıllık hareketinin temel duraklarını temsil eder.
Aşağıda gördüğünüz resim bunun güzel bir örneğidir. Bu resim astrofotoğrafçı Tunç Tezelve kardeşi Cenk’in çektiği düzinelerce görüntünün birleştirilmesiyle 2006 yılında oluşturulmuştur. Dikkatli bakarsanız, bu analemmanın bir parçasının tutulma anında çekilen bir görüntü olduğunu kolayca fark edebilirsiniz. Bu nedenle kendisi bu fotoğrafı tutulemma olarak adlandırmaktadır.
Analemma Neden Ve Nasıl Oluşur?
Eğer Dünya’nın yörüngesi mükemmel bir çember biçiminde olsaydı ve ekseni eğik değil, yörünge düzlemine dik olsaydı, Güneş yıl boyunca aynı saatte gökyüzünde hep aynı noktada görünürdü. Böyle bir durumda, analemma yerine sadece tek bir sabit nokta oluşurdu. Ancak, Dünya’nın yörüngesinin eliptik olması ve eksen eğikliğinden kaynaklanan farklılıklar, bu büyüleyici şeklin oluşmasını sağlar.
Eğer Dünya’nın yörüngesi çember biçiminde, ancak kutup ekseni şimdiki gibi eğik olsaydı, analemma sekiz şekli yine oluşurdu, ancak halkaları eşit boyutta olurdu. Öte yandan, eliptik bir yörüngeye sahip ancak eksen eğikliği olmayan bir gezegende yaşıyor olsaydık, Güneş’in gökyüzündeki hareketi bir elips biçiminde görünürdü.
Analemma’yı anlamak, sadece gökyüzündeki bir şekli değil, aynı zamanda mevsimlerin döngüsünü ve Güneş’in Dünya üzerindeki etkisini keşfetmek demektir. Bu hareket, Dünya’nın eşsiz yörüngesi ve eksen eğikliğinin yarattığı bir mucizedir.
Analemma Gezegenlere Göre Değişiklik Gösterecektir.
Her gezegende gözlemlenen analemmanın şekli farklıdır çünkü ekseni eğikliği ve yörünge biçimi her gezegende değişiklik gösterir. Örneğin, Mars’taki analemma gözyaşı biçimindedir. Bu durum, Mars’ın eksen eğimi ile eliptik yörüngesi arasındaki farklı etkileşimlerden kaynaklanır.
Aşağıdaki görselde yer alan Mars bazlı analemma, 1997 yılında Mars Pathfinder uzay seferi sırasında kurulan Sagan Memorial İstasyonu tarafından çekilen fotoğrafların simülasyonu ile elde edilmiştir. Bu analemma, Mars’ın gökyüzündeki Güneş hareketinin eşsiz bir izini sergiler.
Satürn’de de analemma gözyaşı şeklindeyken, Jüpiter’in analemması eliptik bir formda görülür. Dünya’da ise analemma, kendine özgü bir sekiz şekli oluşturur. Dünya üzerindeki analemma gözlemi de konumunuza ve gözlem saatine göre değişiklik gösterir.
Kuzey Yarımküre’de, sekiz şeklinin küçük halkası üstte ve büyük halkası altta görünürken, Güney Yarımküre’de bunun tam tersi bir görünüm ortaya çıkar. Ayrıca, analemma fotoğraflarınızı hangi saatte çektiğiniz de önemli bir rol oynar:
- Öğleden sonra çekimlerinde ise analemma saat yönünde döndürülmüş bir şekilde ortaya çıkar.
- Öğlen saatlerinde çekilen fotoğraflarda analemma tamamen dikey görünür.
- Sabah saatlerinde çekim yapıldığında, analemma saat yönünün tersine döndürülmüş gibi görünür.
Sonuç olarak;
Analemma fotoğrafçılığı, nispeten yeni bir fenomendir. İlk başarılı çalışma, 1978 yılında New England’dan amatör gökbilimci Dennis di Cicco tarafından gerçekleştirilmiştir. Günümüzde dijital fotoğrafçılığın gelişimi sayesinde, bu fotoğraflar artık çok daha fazla kişi tarafından üretilebilmektedir. Eğer yeterince sabırlıysanız ve iyi bir kameranız varsa, siz de benzer bir analemma fotoğrafı çekebilirsiniz.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- This Is How The Sun Moves In The Sky Throughout The Year. Yayınlanma tarihi: 1 Ocak 2019; Kaynak site: Forbes. Bağlantı: This Is How The Sun Moves In The Sky Throughout The Year/
- The World’s First Tutulemma; yayınlanma tarihi: 13 ocak 2016; Kaynak site: Big Think. Bağlantı: The World’s First Tutulemma
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
