Elinizde bir plastik su şişesi ile bir arkadaşınızı beklemek zorunda kaldığınız bir ortamda can sıkıntısından şişeyi incelemeye başlarsanız ilginç bir şey fark edebilirsiniz. Şişeniz tabanında içinde tek bir rakam bulunan bir üçgen vardır. Üçgen şeklini daha detaylı incelerseniz bunun aşina olduğumuz geri dönüşüm işareti olduğunu anlarsınız. Peki ama içindeki sayılar ne anlama gelmektedir?
Bu numara, kabın ne tür bir plastikten yapıldığına dair bir referanstır. Her plastik farklı bir molekül veya molekül grubundan oluşur. Plastikler geri dönüştürüldüğünde farklı moleküller karışmaz. Bu kağıt ve camı birlikte geri dönüştürmeye çalışmak gibidir. Bu nedenle plastiklerin geri dönüşüm kodlarına göre birbirinden ayrılması gerekir.
Plastiklerin geri dönüşüm kodları 1’den 7 ye kadar devam etmektedir. Burada 1 geri dönüşümü en kolay olan anlamına gelir. Bazen sayıların altında plastik türün (PETE, HDPE, vb.) kısaltmalarını da bulabilirsiniz.
Son yıllarda, okyanustan insan kanına kadar her şeyde mikroplastikler bulundu. Hatta yakın zamanda yapılan bir araştırma, yeni annelerin yüzde 75’inin doğumdan bir hafta sonra anne sütünde mikroplastik olduğunu ortaya çıkardı. Bu nedenle plastikler hakkındaki kesinlikle daha iyi bilgilenmenin zamanı geldi.
Plastik Nedir?
Plastik muhtemelen 20. yüzyılın en önemli gelişmelerinden biridir. Ucuz, hafif ve son derece dayanıklı olması nedeniyle diğer malzemelerin yerini almıştır ve bu nedenle onu hemen hemen her yerde görebilirsiniz. Her biri farklı özelliklere ve amaçlara sahip birçok türü vardır.
Plastikler genel olarak bir dizi polimeri ifade eder. Polimerlerin karbon ve hidrojenden oluşan organik bir yapısı vardır. Karbon ve hidrojenin yanı sıra bu yapının zincirlerinde oksijen, nitrojen, kükürt, fosfor gibi atomlar da bulunmaktadır. Plastikler doğal gaz, kömür ve petrolden elde edilir. Üretim aşamaları işlemi, rafine etme, kalıplama, sertleştirme gibi süreçleri içermektedir. Bu süreçlerde de reaksiyonların oranını artıran katalizörler eklenir. Tüm süreçteki anahtar adım polimerizasyondur.
Yukarıdaki süreçten anlayabileceğiniz gibi her plastik aynı teknik özelliklere sahip değildir. Plastiklerde bulunan geri dönüşüm kodları, hangi plastiklerin geri dönüşüm ve genel kullanım için güvenli olduğunu ve hangilerinin olmadığını söyler. Geri dönüşüm kodları 1988 yılında The Society of the Plastics Industry (SPI) tarafından tasarlanmış ve daha çok ev tipi ambalaj malzemelerine dahil edilmiştir.
Geri Dönüşüm Kodları ve Anlamları
- PET – Polietilen tereftalat -1: Geri dönüştürülmesi en kolay olan plastik grubudur. Çoğu şeffaf görünümlü şişe bu gruba girer. İçinde bulunan gıda maddesine herhangi bir zararlı madde sızdırmaz. Ancak tekrar kullanım için yeterince temizlenemez ve tekrar kullanıldığında zararlı bakteriler ürer.
- HDPE – Yüksek Yoğunluklu Polietilen –2: Gıdalarla kullanımı güvenlidir. Daha çok süt, deterjan, oyuncak ve plastik torbaların imalatında kullanılıyor.
- PVC – Polivinil klorür – 3: Bu plastik ürünler gıdalarla kullanılmamalıdır. İçindeki zararlı maddeleri gıdalara sızdırma ihtimali taşır. Çoğunlukla yiyecek kapları, yumuşak materyaller ve oyuncaklar için kullanılmaktadır.
- LDPE – Düşük Yoğunluklu Polietilen – 4: Çöp torbaları, yemek saklama kaplarında bulunur. Zararsızdır. Suya herhangi bir kimyasal karıştırmasa da, bu plastiğin su şişesi olarak kullanılması yasaktır.
- PP – Polipropilen – 5: Yoğurt kapları, plastik kapaklar, çocuk bezleri. En güvenli plastik türü olarak kabul edilmektedir. Beyaz renkte ve yarı şeffaf bir plastik tipidir. Isıya karşı yüksek bir dirençlidir.
- PS – Polistiren – 6: Genellikle kullan-at tarzda (yemek paketleri, plastik bardaklar, tabaklar, yumurta kapları) için kullanılmaktadır. Isındığı zaman kanserojen bileşikler yayabildiği bilinmektedir.
- (BPA) ve polikarbonat (PC) ve Diğerleri – 7: Sporcu su şişeleri, biberonlar, yemek saklama kapları ve bazı pet şişelerde kullanılıyor. Karışık polikarbon materyallerden imal edildiği için geri dönüşüme uygun değildir.
Mikroplastik Nedir?
Etrafınıza bir bakın. Plastikler her yerdedir. Ancak sorun da burada yatıyor; her yerde ve ayrışmıyorlar. Plastik gittikçe daha küçük parçalara ayrılıyor, bunlar yüzyıllarca ortalıkta kalıyor ve çoğu zaman besin zincirine giriyor.
Günümüzde iyi bilinen bir diğer plastik türü ise mikroplastikler olup, son zamanlarda çevredeki kirlilikleri ve insan sağlığına yönelik tehlikeleri fark edilmiştir. Bunlar bazı petrol türevlerinden kaynaklanan küçük sentetik parçacıklardır. Özellikle boyutları 5 mm’den küçüktür ve diğer yolların yanı sıra denizden gelen yiyecekler yoluyla da bize ulaşırlar.
Sonuç olarak
Yeni malzemeler ve teknikler bulunup ucuzlayana kadar plastikler ile ilişkimiz devam edecektir. Bu noktada bilinçli tüketiciler olarak yapmamız gereken gerekli olmadığında plastikleri kullanmamak ve tek kullanımlık malzemeleri tercih etmemek olmalıdır. Ayrıca geri dönüşüm kodlarına uygun biçimde, atıkları olabildiğince ayrıştırmayı başarırsak, üzerimize düşeni yapmış olabiliriz.
Ancak bir sorun var. Dünyadaki plastiklerin çoğu geri dönüştürülmüyor. Yakın zamanda yayınlanan bir rapor, çoğu zaman geri dönüştürülmesi gereken plastiğin bile geri dönüştürülmediğini ve bu plastiklsein çoğunlukla okyanuslara, çöplüklere atıldığını veya yakıldığını ortaya çıkardı Aslında bakarsanız Dünya çapında, ürettiğimiz plastiğin %10’undan azı geri dönüştürülüyor. Daha iyisini yapmamız gerekiyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- How to Know What The Number On The Bottom of Your Plastic Bottle Means; Bağlantı: https://sciencing.com
- What Do Those Numbers on the Bottom of Plastic Bottles Mean?; Yayınlanma tarihi: Bağlantı: https://www.mentalfloss.com/
- Microplastics found in human breast milk for the first time. Yayınlanma tarihi: 7 Ekim 2022; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
