Dünyadaki en büyük organizmanın ne olduğunu merak ederseniz, sizi büyük bir sürpriz bekleyecektir. Bir çok kişinin düşündüğünün aksine bu bir fil ya da bir ağaç değildir. Hatta mavi balina da yanlış cevaptır. Dünyadaki en büyük organizma aslında Armillaria solidipes (eski adıyla Armillaria ostoyae) adı ile bilinen bir bal mantarıdır.
Mantarlara genellikle sebze muamelesi yapılır, ancak mantarlar (maya ve küf dahil) aslında bitkilerden çok hayvanlara daha yakındır ve tamamen ayrı bir krallık oluştururlar. Bitkiler gibi hareket etmezler ve ayrıca fotosentez de yapmazlar.
Bunun yerine molekül ve enerji kaynakları diğer organizmalardır. Ancak enerji kaynakları olan organizmaları diğer hayvanlar gibi “avlamak” yerine, ya onların üzerinde (toprak, ağaçlar, insan ayakları) ya da çürüyen ölü organizmaların (ölü ağaç kabuğu, ölü hayvanlar, ekmeğiniz) üzerinde büyürler. Dahası, her bir bitkiden (ya da hayvandan) çok daha fazla büyüyebilirler. Çünkü aslında her biri yer altına yayılmış dev bir organizmanın parçalarıdır.
Dünyada Yaşam Mantarlar Sayesinde Yeşermiştir
Bitki-mantar etkileşimlerinin çoğunluğu hem bitkiler hem de mantarlar için yararlıdır. Yeryüzünde süregelen en çarpıcı olayların birçoğu mantarların etkinliği sonucunda oluşmuştur ve oluşmaktadır. Bitkilerin yaklaşık beş yüz milyon yıl önce karasal yaşama geçmesi, kendi kökleri gelişene dek milyonlarca yıl boyunca onlara kök sistemi olarak hizmet eden mantarla yaptıkları işbirliği sayesinde mümkün olabildi.
Günümüzde yaşayan bitkilerin yüzde doksanından fazlasının yaşamı, ağaçları ortak ağlarla birbirine bağlayan ve bu nedenle “orman çapında ağ” (wood wide web) olarak adlandırılan mikorizal mantarlara bağlıdır.
Bu simbiyotik etkileşim bitkinin büyümesini, gelişimini, topraktaki kaynaklardan yararlanmasını ve strese karşı direnç kazanmasını destekler. Örneğin, Trichoderma mantarları tarım ürünlerinin biyolojik olarak gübrelenmesine yardımcı olur. Tarım alanlarına bu tür mantarların eklenmesinin, ürün verimini % 300’e varan oranlarda artırabildiği bilinmektedir. Ancak aynı durum bir bal mantarı için geçerli değildir.
Bal Mantarı Nedir? Nasıl Dünyadaki En Büyük Organizma Haline Gelmiştir?
Bal mantarının ne olduğunu bilmiyorsanız ve bunu öğrenmek için farklı kişilere sorarsanız, farklı cevaplar alırsınız. Bir şefin favori yemekleri arasında muhtemelen bu mantar ile yaptığı lezzetler yer alacaktır. Ancak bir ormancı için bal mantarı neredeyse tüm ormanı yok edebilen baş belası bir parazittir.
Bir mantar koskoca bir ormana ne kadar zarar verebilir ki demeyin. Mantarlar etrafını araştıran, çöpleri silip süpüren ve enkazdan kalanları kurtaran hünerli metabolik sihirbazlardır; bu açıdan onlarla sadece bakteriler boy ölçüşebilir.
Şu ana kadar bulunan en büyük bal mantarı 3,8 km genişliğindedir ve Oregon’daki Blue Mountains’ta yaklaşık 2.384 dönümlük bir alanı kaplar. Başka bir deyişle, bu devasa mantar, 1.665 futbol sahasını veya yaklaşık 10 kilometrekarelik bir alanı kaplamaktadır. Daha büyük ve yaşlı pek çok başka örnek keşfedilmeyi bekliyor olabilir.
Bu dev bal mantarı 1998 yılında tesadüfen keşfedildi. Keşfedildikten sonra da o zamana kadar dünyanın en büyük organizması unvanını elinde koruyan tarafından mavi balinayı tahtından etti. Bu mantar kolonisinin yaklaşık 2400 yaşında ve belki de daha yaşlı olduğu tahmin ediliyor. Bu da onu hem dünyadaki en büyük organizma hem de en eskilerden biri yapıyor.
Mantarın bitkisel kısmı, ağaçların ve diğer odunsu bitkilerin kökleri aracılığıyla yer altına yayılır. Büyüdükçe, köklere benzeyen rizomorflar olarak bilinen küçük, beyazımsı kümeler oluşturur. Bu rizomorflar, yeni konukçu bitkileri enfekte etmekten ve kolonize etmekten sorumludur.
Miselyum bir konakçıyı kolonize ettikten sonra meyve vermeye başlar ve konakçı ağacın dibinde veya yakınlardaki yerde bulunan mantar kümelerini üretir. Bu sayede de yüzyıllar boyunca dayanıp gelişmelerine devam edebilirler. Sizin görebileceğiniz tek şey ise sonbaharda filizlenen çiçekleridir.
Dünyanın En Büyük Organizmasını Nasıl Keşfettik?
Mantar yayıldıkça, kabuklarının altına gizlenerek ağaçların içine doğru hareket eder. Daha sonra ev sahibini yavaşça yer, genellikle ağacı öldürür. Bir bal mantarı bir kütüğü ele geçirdikten sonra yaklaşık 50 yıl boyunca da bir daha bırakmaz. Onlarca yıl boyunca ölü ağaçtan beslenmeye devam eder. Bu da orman yöneticilerinin Armillaria kök hastalığı olarak bildikleri duruma neden olur.
1998’de ABD Orman Hizmetleri’nden bir ekip, Oregon’un doğusundaki Malheur Ulusal Ormanı’ndaki birçok ağacın neden devrildiğini anlamak için çalışmalar yapmaya başlamıştı. Bölgede yaptıkları kısa süreli çalışmalar esnasında çeşitli örnekler aldılar.
Yetkililer laboratuvarda ağaç örneklerini incelerken, çarpıcı bir şey fark ettiler. Ağaçların 61’i aynı koloniden gelen mantar tarafından yok edilmişti. Bu da temelde yetkililerin gerçekten büyük bir organizma ile uğraştıkları anlamına geliyordu. Sorunun büyüklüğünü aşağıdaki görselden de görebilirsiniz.
Sonuç olarak
Bu bal mantarı biyolojik açıdan bakıldığında, gerçekten de dikkate değer bir türdür. Ancak sonuçta bir parazittir ve büyük hasara neden olmaktadır. Bu nedenle 2.400 yıldır var olsa da bir an önce ormanın ondan kurtulması gereklidir. Ancak söz konusu olan devasa bir orman olduğunda bu elbette kolay bir yöntem olmayacaktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- United States Department of Agriculture. The Malheur National Forest Location of the World’s Largest; Yayınlanma tarihi: 2008; Bağlantı: https://www.fs.usda.gov/
- The largest organism in the world. Yayınlanma tarihi: 8 Mayıs 2023; Kaynak site: ZME Science. Bağlantı: The largest organism in the world.
- Strange but True: The Largest Organism on Earth Is a Fungus. Yayınlanma tarihi: 4 Ekim 2007; Kaynak site: Scientific American. Bağlantı: Strange but True: The Largest Organism on Earth Is a Fungus./
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
