Sosyal medya hesaplarımızın çalışmasını sağlayan algoritmalardan akıllı saatlerimizdeki uyku izleme teknolojisine kadar, dünya hiç bu kadar teknolojik olarak gelişmiş görünmemişti. Bu yüzden her nesilde insanların daha akıllı hale geldiğini varsaymak kolay olurdu. Peki gerçek durum bu mu?
Bu, birçok bilim insanının üzerinde kafa yorduğu bir sorudur. Gerçekten de 20. yüzyıl boyunca, dünya çapında IQ testlerindeki ortalama puanın önemli ölçüde arttığı gözlemlenmiştir ve bu artışın on yılda yaklaşık üç IQ puanına denk geldiği hesaplanmıştır.
IQ puanlarındaki bu artış ve zeka seviyelerinin zamanla artma eğilimi Flynn etkisi olarak bilinir (adını merhum eğitimci James Flynn’den almıştır). O günden itibaren de Flynn Etkisi psikoloji alan yazınındaki en tartışmalı konular arasına girdi.
Flynn Etkisi Gerçek mi?
19. yüzyılda sanayileşme, sağlıksız ve aşırı kalabalık şehirler yaratmıştı. Ancak sağlık ve beslenmedeki gelişmeler, daha iyi eğitim ve çalışma koşulları birçok kişinin daha uzun ve daha sağlıklı yaşamasına yol açtı. Bazı araştırmacılara göre bu iyileşme, zeka puanları üzerinde önemli bir etkiye sahip oldu.
Sanayi sonrası kalkınma yaşamamış ülkelerde yapılan araştırmalar da eğitim, barınma ve beslenmeye erişimin iyileştirilmesinin IQ artışlarına yol açan ana faktörler olduğu fikrini destekledi.
Örneğin, Sahra altı Afrika ülkeleri üzerine yapılan bir araştırma, Flynn etkisinin orada henüz yerleşmediğini buldu. Başka bir deyişle, yaşam koşulları çok sayıda insan için önemli ölçüde iyileşmediği için, IQ test sonuçları büyük ölçüde artmamıştı.
Ama hikayenin tamamı bu değil, çünkü son 30 yıldır bazı ülkelerde IQ testlerinde performansın düştüğüne dair sonuçlar yayınlanıyor. Bu özellikle batıdaki insanların en yüksek zeka seviyesine ulaştığı anlamına mı geliyor?
Flynn Etkisi Neden Tersine Döndü?
IQ test sonuçları bir süredir artış gösterse de, “ters Flynn etkisi” olduğunu öne süren araştırmalar, bu artış eğiliminin artık yavaşlıyor olabileceğini gösteriyor. Örneğin, Norveç’te yapılan bir araştırma, 1975’ten önce doğan erkeklerin her on yılda üç puanlık bir artışla beklenen pozitif “Flynn etkisi” gösterdiğini buldu.
Ancak 1975’ten sonra doğanlar için IQ’da istikrarlı bir düşüş vardı. Bu, nesiller arasında yedi puanlık bir farka denk geliyor ve ortalama IQ’lar yılda yaklaşık 0,2 puan düşüyordu. 2005-2013 yılları arasında İngiltere, İsveç ve Fransa’da yürütülen diğer araştırmalar da benzer sonuçlar gösterdi.
Bu sonuçları açıklamak kolay değil. Ancak yine de bir çok teori mevcut. Teorilerden biri ezberci eğitime dikkat çekerken, bir diğeri de beslenme ile ilgili sorunlara odaklanıyor. Daha fazla yoksulluk koşullarında büyüyen insanların göç etmesi ve daha zeki olanların daha az çocuk sahibi olma eğilimi de olası teoriler olarak öne sürülüyor.
Bir diğer teori ise IQ testlerinin doğasını sorguluyor. Çünkü IQ testleri günümüzde bazı çevrelerce, taraflı, adaletsiz ve uygunsuz olarak kabul edilmektedir.
IQ Testleri Zeka Seviyesi Belirlemek İçin Yeterli mi?
IQ, İngilizcede zeka katsayısı anlamına gelen intelligence quotient kelimelerinin baş harfleridir. Bireyin zekasını sözlü anlama, algısal akıl yürütme, hafıza ve işlem hızı alanlarındaki test performansına dayalı olarak ölçmeye çalışan bir sayıdır.
Bir popülasyonun ortalama IQ’su her zaman 100’dür. Geçerli IQ testleri, saptanan “normal” dağılıma göre sizin kendi popülasyonunuzdaki tipik zekâ dağılımında nereye düştüğünüzü söylerler. Yani tipik bir IQ testi sizin ham zekânızı ölçmez. Ama popülasyonun geri kalanıyla karşılaştırıldığında ne kadar zeki olduğunuzu söyler.
2012’de 100.000’den fazla kişi üzerinde yapılan büyük bir araştırma, insan zekasının karmaşık doğasını hesaba katmadıkları için çoğu zeka testinin temelde kusurlu olduğu sonucuna vardı. Sonuçta bu tip testler başlangıçta okullardaki başarıyı ölçmek için geliştirilmiştir. Bu nedenle IQ testleri hiçbir şekilde mükemmel bir ölçü olamazlar.
Tüm bunların sonucunda da günümüzde, iş ve okul seçimi için IQ testlerinin kullanımı azalmıştır. Testlere olan aşinalığın azalması da, IQ testleri kullanıldığında daha düşük performansa yol açmış olabilir.
Sonuç Olarak
Günümüzde insanlar daha mı akıllı olup olmadığını söylemek zor. Ancak kesin olan şey, daha düşük IQ puanlarının insanların artık daha az zeki olduğunun bir işareti olmadığıdır. IQ’nun düşmesinin olası nedenleri, IQ testlerine ilişkin yaygın görüşün değiştiği bir bağlamda görülmelidir. Ayrıca IQ testlerinin gerçekte neyi ölçtüğünü ve neyi ölçmediğini düşünmek de önemlidir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Elizabeth M. Dworak, William Revelle, David M. Condon, Looking for Flynn effects in a recent online U.S. adult sample. Examining shifts within the SAPA Project,Intelligence. Volume 98, 2023, 101734, ISSN 0160-2896, https://doi.org/10.1016/j.intell.2023.101734.
- Flynn, James & Shayer, Michael. (2018). IQ decline and Piaget: Does the rot start at the top?. Intelligence. 66. 10.1016/j.intell.2017.11.010.
- Bratsberg B, Rogeberg O. Flynn effect and its reversal are both environmentally caused. Proc Natl Acad Sci U S A. 2018 Jun 26;115(26):6674-6678. doi: 10.1073/pnas.1718793115. Epub 2018 Jun 11. PMID: 29891660; PMCID: PMC6042097.
- Wicherts, Jelte & Dolan, Conor & Carlson, Jerry & Maas, Han. (2010). Raven’s test performance of sub-Saharan Africans: Average performance, psychometric properties, and the Flynn Effect. Learning and Individual Differences. 20. 135-151. 10.1016/j.lindif.2009.12.001.
- Are people getting smarter or dumber? Yes; Yayınlanma tarihi: 20 Haziran 2019; Bağlantı: https://bigthink.com/
Matematiksel
