İslam felsefesi içerisinde siyaset felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Farabi şehirleri, erdemli şehir ve erdemli olmayan şehirler olarak sınıflandırır. Ancak ona göre erdemli bir şehre sahip olmak mümkün değildir. Bunun nedenlerini anlamak için kendisini biraz daha detaylı tanımalısınız.
7. ve 8. yüzyıllarda İslam İmparatorluğunun genişlemesiyle, İslam’ın Altın Çağı adını verdiğimiz bir gelişme dönemi yaşanmıştı. Bu dönemde İmparatorluğun birçok büyük şehrinde, Yunan ve Roma düşünürlerinin eserlerinin korunduğu ve tercüme edildiği kütüphaneler kurulmuştu.
Bunlardan birisi de Beytül Hikme (Bilgelik Evi) adı ile Bağdat’taydı. Bunun sonucunda Bağdat, kısa zaman içinde önemli bir bilim merkezi haline geldi. El Farabi, hem bir filozof hem de Yunan filozof Aristoteles’in eserlerinin önemli bir yorumcusu olarak burada öğretmenlik yaptı.
Kısaca Farabi Kimdir?
Günümüzde kendisi etik, mantık, metafizik ve siyaset felsefesi gibi çeşitli alanlardaki yazılarıyla tanınır. İslam filozofları arasında “İkinci Öğretmen” (Aristoteles’ten sonra”) olarak kabul edilmektedir. Ancak Ebu Nasır El Farabi’nin yaşamı hakkında kesin olarak oldukça az şey bilinmektedir. 870 civarında Farab’da (günümüzde Otrar, Kazakistan) doğduğu ve 901’de eğitimine devam etmek için Bağdat’a gittiği düşünülmektedir.
Eğitimin devamında Bağdat’ta matematik, kimya ve felsefe okuduğu, aynı zamanda bir müzisyen ve dil bilimci olduğu da bilinmektedir. Aldığı eğitim sayesinde Arapça, Farsça, Grekçe ve Latinceyi iyi seviyede öğrendiği görülmektedir. Bunun sayesinde Aristoteles’in ve Platon’un eserlerini okumuş, irdelemiş ve yeni yorumlar getirmiştir.
Farabi’nin bilime en ünlü katkılarından biri Kitab al-Musiqa al-Kabir (Müzik Kitabı) adlı kitabıdır. Bu müzik risalesi, İslam dünyasında üretilen en kapsamlı eserlerden biriydi. Kitapta müziğin felsefesi, teorisi ve pratiği tartışılmaktadır. Farabi, besteleri ve ritimleri yazmak için ortak notasyonlar ve kurallar sistemi ile müzik çalışmalarını sistematikleştiren ilk kişilerden biridir.
Kitaplarının çoğunun kaybolmasına rağmen, 43 mantık, 11 metafizik, 7 ahlak, 7 siyaset bilimi, 17 müzik, tıp ve sosyoloji üzerine ve de 11′i tefsir olmak üzere 117 eseri bilinmektedir. Ancak Farabi’nin Erdemli Şehir isimli kitabı ise üzerinde çokça konuşulanlar arasında yer alır.
Farabi’nin İdeali Erdemli Şehir Nasıl Bir Şehirdir?
Hepimiz daha iyi bir dünyanın hayalini kuruyoruz. Açlığın, savaşların, çocuk ölümlerinin, adaletsizliğin olmadığı; özgür düşüncenin ve erdemin hakim olduğu bir dünya. Peki ideal dünya nasıl olmalıdır? Bu soruya tarih boyunca çok farklı cevaplar verilmişti. ( Detaylar: İdeal Dünya Nedir? Ünlü Filozofların Ütopyalarıyla Tanışın!)
Farabi’de bunu düşünen kişilerden birisiydi. Farabi ‘nin siyaset felsefesini en çok etkileyen, özellikle ideal devlet ve bunun nasıl yönetileceğiyle ilgili vizyonuyla Arıstoteles’in hocası Platon’du. Platon, Devlet adlı kitabında kendi düşlediği ütopyayı anlatmıştı.
Platon’a göre ideal bir devlette, devleti en iyi ve en bilge vatandaşlar olan aristokratlar yönetmelidir. Yöneticiler, şehrini herkesten daha çok seven, görevini büyük bir gayretle yerine getirebilen kişiler olmalıdır. En önemlisiyse, bu yöneticilerin “iyi olanı” nasıl tanıyacaklarını ve üzerine nasıl düşüneceklerini bilmeleri gerekir. Başka bir deyişle, yöneticiler karar vermede aklı esas almalı ve bir filozof gibi olmalıdır.
Platon’un adalet gibi erdemlerin gerçek doğasını anlayabilecek yegane kişiler olan “filozof kralların” yönetimini savunması fikri Farabi’nin kitabında da karşımıza çıkar. İdeal Devlet, El-Medinetü’l-Fazıla, ya da Fazilet Şehri veya Erdemli Şehir, isimli kitabında kendisi, halka onlara mutluluk getirecek erdemli bir yaşamı öğreten ve bu konuda yol gösteren erdemli bir hükümdar tarafından yönetilen örnek bir şehri anlatır.
anlayışı insan merkezlidir. Siyaset felsefesinin ana temasını erdemli şehir oluşturur. Erdemli şehrin kökeni ve amacı mutlak saadettir.
Fârâbî devletleri erdemli şehir ve erdemli olmayan şehirler olarak sınıflandırır. Erdemli şehir tektir. Âlim ve erdemli kişilerin bulunduğu bir yerdir. Bu şehirde toplum üyeleri birbirine yardım eder. Erdemli şehrin yöneticisi bir başka insanın hükmü, yönetimi altına girmesi mümkün olmayan insandır. O, mükemmelliğe ulaşmış bilfiil akla sahip olmuş bir insan olmalıdır. Bu kişinin bir peygamber ve filozof niteliklerini birlikte taşıması gerekmektedir. Ancak kendisi bunun mümkün olamayacağını ve bu tür insanlara her çağda bir kere rastlandığını da belirtir.
Erdemli Bir Şehir Neden Mümkün Değildir?
Bununla beraber, El Farabi Erdemli Şehrin bir ütopya olduğunu açıkça belirtir. Aynı zamanda gerçek dünyada var olan çeşitli yönetim şekillerini de, başarısızlıklarını ortaya koyarak tanımlar. Kendine göre neden ideal olmayı başaramadıklarına dair üç ana sebep öne sürer. Bunlar cehalet, yoldan çıkmışlık ve sapkınlıktır.
Cahil bir ülkede insanlar gerçek mutluluğun erdemli bir yaşam sürmekle kazanılacağını bilmezler. Yoldan çıkmış bir ülkede insanlar erdemin doğasını yanlış anlarlar. Sapkın bir ülkede ise erdemli bir yaşamı neyin oluşturduğunu bilirler, ancak onun izinden gitmeyi tercih etmezler. Bu üç mükemmel olmayan devlette de, insanlar iyi yaşamak yerine zenginlik ve zevk peşinde koşarlar.
Farabi cahil ve yoldan çıkmış olanlarının ruhlarının öldükten sonra sadece kaybolacağına, sapkınların ise ebedi azaba mahkum edileceğine inanıyordu. Sadece erdemli bir şehrin halkının ruhları ebedi mutluluğa kavuşabilecekti. Cahil, yoldan çıkmış ve sapkın halk ve hükümdarları dünyevi hazların peşinde koştukça, onlara istedikleri ve inandıklarını vermeyeceği için erdemli bir hükümdar tarafından yönetilmeyi reddedeceklerdi. Bu yüzden de erdemli bir şehir ulaşılması uzak bir hayal olarak kalacaktı.
Farabi, Şam’da 80 yaşında hayatını kaybetti. Ancak mirası, gelecek yüzyıllar boyunca Müslüman ve Batılı bilim insanlarına ilham verdi. Bugün adı bir asteroit kuşağında, bir de bu sene yapılmasa da Farabi Değişim Programında yaşıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Al-Farabi Biography. Bağlantı: https://www.thefamouspeople.com/profiles/al-farabi-38401.php
- Al-Farabi’s Reconciliation of Philosophy & Islamic Theology. Bağlantı: https://study.com/
- Who was al-Farabi? The renowned Muslim philosopher and musical theorist. Yayınlanma tarihi: 11 Ağustos 2022; Bağlantı: https://www.middleeasteye.net/
- Galiya Kurmangaliyeva & Aslan Azerbayev (2016) Al-Farabi’s Virtuous City and its Contemporary Significance (Social State in Al-Farabi’s Philosophy), The Anthropologist, 26:1-2, 88-96, DOI: 10.1080/09720073.2016.11892133
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
