Antik çağda matematik hakkında muhtemelen kimse Yunanlar kadar çok şey bilmiyordu. Bu yüzden başta Pisagor, Öklid ve Arşimet olmak üzere çok sayıda ünlü Yunan matematikçi var. Ancak onların bu matematik bilgisini pratikte nasıl kullandıkları hakkında çok az şey biliyoruz. Neyse ki etkileyici Eupalinos Tüneli bir fiki veriyor.
Yunanistan’ın Sisam Adası’nda bulunan Eupalinos Tüneli, adanın en çok ziyaret edilen turistik değerlerinden biridir. Sisam’ın ünlü antik bölgesi Pythagorean’da bulunan bu tünel, Eupalinos Su Kemeri olarak da anılmaktadır.
Bir kilometreden uzun ve iki metreden geniş olan bu tünel 1200 yıl boyunca adanın merkezine saniyede beş litre tatlı su taşımıştır. MÖ 550’de böyle bir tünelin kazılması bir başarıydı. Ama daha da etkileyici olan, tüneli kazmaya her iki uçtan aynı anda başlamış olmalarıydı.
Bu tünelin, planlaması ve arka plandaki matematiksel hesaplamaların günümüz mühendislerininkilerle aynı seviyede olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle Milattan önce 6. yüzyıl civarında yapılan Eupalinos Tüneli antik dünyanın inanılmaz mühendislik başarılarından biri olarak bilinir.
Eupalinos Tüneline Neden İhtiyaç Vardı?
Tünelin yapımından önceki dönemde Sisam antik kenti bölgesi bir refah dönemi yaşıyordu. Bölgenin giderek zenginleşmesi zaman içinde kasaba nüfusunun artmasına da neden olacaktı. Bunun sonucunda da kasabadaki su kaynakları, halkın ihtiyaçlarını karşılamaya yetmemeye başladı.
Antik Yunanistan’da MÖ 538’den 522’ye değin Sisam adasında hüküm sürmüş bir tiran olan Polykrates, kasabasının refahını sürdürmek için bu soruna bir çözüm bulmak zorundaydı. Sonunda bir su kemeri inşa etmesi için Megaralı mühendis Eupalinos’u görevlendirdi.
Ancak adadaki ana tatlı su kaynağı Kastro Dağı’nı şehirden diğer tarafındaydı. Bu suyun kaynağından Sisam kentine toplam 2,5 km’den fazla bir mesafe anlamına geliyordu. Üstelik bu mesafenin 1036 m’si, belki de bu anıtsal projenin en önemli özelliği olan bir delme tüneli içeriyordu.
Eupalinos, su kemerini inşa etmek için çok daha kolay bir yöntem kullanabilirdi. Sonuçta günümüz su kemerlerinde gördüğümüz mantıkla suyu dışarıdan aktaracak bir yol bulabilirdi. Ancak Eupalinos, bugün bilinmeyen nedenlerle bu hareket tarzına karşı çıktı. Bunun yerine dağın içinden bir tünel inşa etmeye karar verdi. Bunu yapma nedeni büyük ihtimal ile şehrin su kaynağını düşmanlardan gizlemek istemesi idi. Sonucunda da yaklaşık 10 yıl bu tünelin yapımı ile uğraştı.
Eupalinos Tüneli Yapımı Hassas Hesaplamalar Gerektiriyordu
Tünel kazmak muhtemelen eski insanların üstlendiği en zorlu mühendislik projelerinden biridir. Çünkü mimarlık, jeodezi, hidrolik ve jeoloji dahil olmak üzere birçok karmaşık bilim alanında uzmanlaşmayı gerektirir. Eupalinos Tüneli, her iki ucundan kazılmış bilinen en eski tünellerden biri olduğu için mühendislik açısından önemli bir dönüm noktasıdır.
Yalnızca kazma, keski ve çekiç kullanarak, basit geometri ve trigonometri yasalarına güvenerek, antik dönem mühendisleri neredeyse imkansızı başarmışlardır. Sadece 40 santimetrelik bir sapma ile iki uçtan yaklaşık yarım kilometre uzakta ve iki yüz metreden daha yüksek bir tepenin altında kazıcı ekip buluşarak tüneli tamamlamıştır.
İki ucun birleştiğinden emin olmak için Eupalinos, iki düz şaftın bir açıyla buluşma noktasına doğru kazılmasını sağladı.
Eupalinos Tüneli için Gerekli Hesaplamalar Nasıl Yapıldı?
Eupalinos, iki uçtan kazıya başlanılan tünelin orta noktasında bir zig-zag tasarlamış ve bu sayede başlangıç noktaları hatalı dahi olsa tünellerin başarılı bir şekilde birleşmesini sağlamıştır. Eupalinos’un kazı doğrultusunu nasıl saptayabildiğini kimse tam olarak bilmiyor. Sonuçta bunu bize aktaran herhangi bir yazılı metin bulunmuyor. Bu yüzden süreci sadece tahmin edebiliyoruz.
Tahminlerden bir tanesi tünelin iki ucu arasında kalacak şekilde dağın üst kısmında işaretler koyup, bunları bir çizgi ile birleştirmiş olması biçimindedir. Alternatif olarak asal doğrultularda kısa dilimler oluşturup kuzey-güney ile doğu-batı doğrultusundaki yer değiştirme değerlerini saptamış da olabilir. Bu değerlere sahip olduktan sonra Pisagor Teoremi tünelin uzunluğunu verecekti.
Aynı zamanda bu şekilde kazı yönünü de tahmin etmiş olabileceği düşünülüyor. Pisagor milattan önce 572 yılında Samos’ta doğdu. Bu düşüncelerden yola çıkılarak Pisagor’un bu projede bir rolü olduğunu da iddia edenler de var. Ancak buna dair hiçbir kanıt bulunulamamıştır.
Antik Yunanlılar’ın lazer yönlendirmeli tünel açma makinaları, manyetik pusulaları, topoğrafik haritaları veya ölçüm cihazları yoktu. Tünel geometrinin temel yasalarının Öklid tarafından şekillendirilmesinden 200 yıl önce tamamlanmıştır. Tünelin başarı ile tamamlanması temelde matematik sayesinde mümkün olmuştur.
Eupalinos Tüneli Günümüzde Dünya Mirası Listesinde Yer Almaktadır.
Tünelin kendisi 1.036 metre uzunluğunda, yaklaşık 2 metre genişliğinde ve 2 metre yüksekliğindedir. Tünel boyunca derinliği artan suyu kuzey ucunda 4 metreden güney ucunda yaklaşık 9 metreye taşımak için ayrı bir kanal kazılmıştır. Dikey şaftlar bu kanalı kabaca her on metrede bir ana tünele bağlamaktadır. Eupalinos’un inşaatı tamamlandığında Sisam kentine günde 400 metreküp su sağladığı tahmin ediliyor.
Eupalinos Tüneli, Roma’nın son dönemlerine kadar, yani yaklaşık 1100 yıl gibi oldukça uzun bir süre boyunca kente su getirmek için kullanılmıştır. Tünel, aynı zamanda bir çeşit sığınak görevi de üstlenmiştir. Bizans döneminde ada halkının en büyük korkusu olan korsan saldırılarında, Sisamlılar Eupalinos Tüneli’ne sığınmışlardır. ( Daha fazlası için: Dünyayı Şekillendiren Ve Halen Kullandığımız Roma İcatları)
Victor Guerin adlı bir Fransız arkeolog, Agiades’teki kaynaktan su kemerinin ilk 400 m’sini ancak 1853’te keşfetti. Sonraki yüzyılda daha fazla keşif yapılacaktı. Sonunda 1992’de Eupalinos Tüneli, ‘Sisam Pisagor ve Heraion’unun bir parçası olarak UNESCO Dünya Mirası Alanı oldu. Yaklaşık 3 yıl süren ve maliyeti 3.1 milyon olarak açıklanan restorasyonun ardından Eupalinos Tüneli ve çevresi günümüzde yerli ve yabancı turistlerin rotasında daha çok yer almaya başlamış durumda.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The Tunnel of Eupalinos: One of the Greatest Engineering Achievements of the Classical World. Kaynak site: Ancient Origins.Yayınlanma tarihi: 19 Haziran 2016. Bağlantı: The Tunnel of Eupalinos: One of the Greatest Engineering Achievements of the Classical World/
- The Tunnel of Eupalinos; Yayınlanma tarihi: 10 Şubat 2020; Bağlantı: The Tunnel of Eupalinos
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
