Binlerce yıl boyunca zaman ölçümümüz Dünya’nın dönüşüne dayanıyordu. Zamanı ölçmenin ilk yöntemi, gnomon idi. Gnomon yere dikey olarak yerleştirilmiş bir çubuktu. Güneş ışığı çubuğa çarptığında belirgin bir gölge oluştururdu. Bu sayede gün boyunca gölgenin göreceli konumu ölçülerek bir günün uzunluğu bulunurdu.
İlerleyen süreçte gnomon, güneş saati ile yer değiştirdi. Ancak güneşe dayalı ölçüm yapan saatler, geceleri veya güneşin parlamadığı diğer zamanlarda etkili bir şekilde kullanılamazdı. Bu sorunu çözmek için çentikli mumlar gibi zamanlama cihazları oluşturuldu. Daha sonra da kum saati ve su saatleri popüler oldu. Aslında zaman ölçümü ile ilgili detayları bu yazıda bulacaksınız: Zamanı Ölçme Kolay Değil: Zamanın 20.000 Yıllık Kısa Tarihi
Bir su saatinin ilk kaydedilen açıklaması MÖ 6. yüzyıla aittir. Ancak MÖ 3. yüzyılda yaşamış Yunan mucit İskenderiyeli Ktesibios – Ctesibius (M.Ö. 285-222) bunu çok daha öteye taşıyacaktı. Ktesibos tarafından geliştirilen su saatleri ve suyla çalışan diğer donanımlar, mekanizmalara hareket vermekte kullanılmıştır. Ktesibios’in kaldığı yerden İskenderiye Mekanik Okulu’nun son temsilcisi olan Heron bayrağı almıştır. Sonucunda tüm bunlar günümüz teknolojilerinin temelini atmıştır.
Ktesibios Kimdir?
Ktesibios İskenderiye’de yaşamış Yunan matematikçi ve mucittir. Kendisi aynı zamanda İskenderiye Kütüphanesi’ni içeren İskenderiye Müzesi’nin muhtemelen ilk başkanıydı. Hayatı ve çalışmaları hakkında çok bilgi bulunmayan Ktesibios, rüzgâr ve hava gücünün özelliklerini kavrayan, onların gücüne dayalı otomatlar icat eden ilk kişidir.
Havanın sıkıştırılabilir olması ve esnekliği çok eski zamanlardan beri bilinmesine rağmen, Antikçağa ait bütün kaynaklar, ilk kez Ktesibios’un bu teoriyi bir dizi mekanik alette uygulamaya koyduğundan söz eder.
Ktesibios’un çalışmalarından en fazla dikkat çekeni su saatlerinin zamanı ölçme özelliklerini geliştirerek iyileştirmesi olmuştur. Eski tip su saatlerinde karşılaşılan en önemli güçlük geçen sürenin belirlenmesini sağlayan delik kaptan akan su miktarının akış hızının sabit olmamasıydı. Ktesibios, bu sorunu gidermek amacıyla bir musluktan sürekli su akışını sağlayarak ilk güvenilir su saatini yapmayı başarmıştır.
Böylece, su saatleri kullanılarak eşit sürelerin belirlenmesi mümkün olmuş ve zaman denetim altına alınabilmiştir. Onun bu saati sonraki 1.800 yıl boyunca kullanımda olan en doğru saat olarak kabul edilmektedir. Ktesibios, aynı zamanda kuyularda veya suyun daha yüksek bir seviyeye pompalanması gereken diğer yerlerde kullanılabilen, basınçlı hava yoluyla suyu yükseltmek için bir mekanizma olan bir su pompası da icat etmiştir.
Ktesibios Antik Dünyanın Etkileyici Bir Mühendisiydi
Bunlara ek olarak, Ktesibios su orgunun da mucididir. Alet bir su tankının içerisine yerleştirilmiş ve alt tarafında bir valfi bulunan hava pompasıyla, kısmen suyla dolu büyük bir hazneden, üst tarafında bulunan boru çubuklardan oluşuyordu. Hidroliz adı verilen bu alet, kiliselerde kullanılan orgun atasıdır. Ktesibios’un amacı güçlü emme kapasitesi olan büyük boyutlu bir dizi boru kullanarak olabildiğince yumuşak sesler elde edebilmekti. Hidroliz, Eski Roma ve Bizans’ta halk eğlencelerinde kullanılmıştır.
Ktesibios aynı zamanda basınçlı havanın özellikleri konusundaki anlayışını askeri kullanıma da çevirmişti. Bu nedenle mancınık sistemleri üzerinde de çalışmalar yapmıştı. Ayrıca pnömatik mancınık ( basınçlı hava ile çalışan) sistemini kurgulamıştı.
Ktesibios, makinelerinin ayrıntılarını Mechanica adlı bir derlemede kalem alsa da ne yazık ki bu kitap günümüze ulaşmamıştır. Bununla birlikte, yukarıda sadece bir kaç tanesinin aktardığımız icatlarını detayları kaydeden Romalı yazar, mimar ve mühendis Marcus Vitruvius Pollio sayesinde biliyoruz. Tüm bu buluşları onun adının antik dünyanın en ünlü mühendisleri arasında yer almasını sağlamaktadır.
Kaynaklar Ve ileri okumalar:
- Ctesibius Of Alexandria; https://www.britannica.com/
- Antikçağ’da Önemli Bir Okul: İskenderiye Mekanik Okulu, Bilim ve Teknik, Ekim, 2011
- Ctesibius Builds the First Truly Automatic Self-Regulatory Device; Bağlantı: https://www.historyofinformation.com/
- The Greek engineer Ctesibius of Alexandria is credited with inventing the pipe organ in the 3rd century B.C. and improving the clepsydra, the most accurate clock for more than 1,800 years; yayınlanma tarihi: 23 Mart 2017; Bağlantı: https://www.thevintagenews.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
