“Bir şeyin ters gitme olasılığı varsa, ters gidecektir. Üstelik bu olası en kötü zamanda gerçekleşecektir.” diyen Murphy yasasının en iyi bilinen örneklerinden birisi, yeni ısıttığınız ve üzerine tereyağı ya da reçel sürdüğünüz bir dilim ekmeğin, anlık bir dikkatsizlik sonucunda masanın kenarından düşmesiyle birlikte yağlı tarafının altta kalmasıdır.
İlla yağlı tarafı yere gelmek zorunda mıydı? Yağsız tarafı zemine gelse de ortalık batmasa olmuyor muydu? diye söylenmeye başlamadan ve kendinizi şanssızlık ile suçlamadan önce, bu durumun gerçek bir durum olduğunu biliniz.
Tereyağlı Ekmek Fenomeni Nasıl Başladı?
Yukarıda aktardığımız senaryo yüzyıllar boyunca kötü şansa bir işaret olarak kabul edilmişti. Sonucunda ilerleyen süreçte bilim insanları bu durumu test etmek istedi. Konu ile ilgili ilk araştırma 1991 yılında gerçekleşti. Bu deneyde bir çok ekmek dilimi havaya fırlatıldı. Ve sonucunda yağlı taraflarının altta kalma olasılığı yüzde 50 kadar bulundu. Yani aynı yazı tura da olduğu gibi sonuç tamamen şansa bağlıydı. Bunda da pek ilginç bir şey yoktu.
Ancak ilerleyen süreçte, birkaç bilimsel araştırma, bir dilim ekmeğin masadan düşürüldüğünde (havaya atılmasının aksine), daha çok yağlı tarafının aşağı geleceğini kanıtladı. Bunun için tereyağlı ekmekler büyük bir disiplinle masalardan kaydırılıp yere düşürüldü ve gerçekten de yağlı tarafın çok daha fazla altta kaldığı saptandı.
Hatta, bu konuda Robert Matthews tarafından yapılan bir çalışma 1996 yılında Ig Nobel fizik ödülünü kazandı. ( Ig Nobel ödülleri, Harvard Üniversitesi tarafından Nobel’in bir parodisi olarak anlamsız ve yeniden üretilmemesi gereken bilimsel çalışmalara verilen ödüllerdir)
Ne tarafın zemine geleceği, düşüşün nasıl başladığına ve ne kadar yükseklikten düştüğüne bağlıydı. Ancak bu durumun pek çok kişinin varsaydığı gibi yağın ya da kullandığınız malzemenin ekstra ağırlığıyla da bir ilgisi yoktu. Aslında üzerine herhangi bir şey sürülmemiş bir dilim ekmek de her zaman yüzü size bakan tarafın üzerine düşecektir.
Sezgisel olarak, bir nesne ne kadar ağırsa, o kadar hızlı düşer diye düşünürsünüz. Ama aynı büyüklükte iki top -biri hafif, diğeri ağır- alıp aynı yükseklikten bırakırsanız, ikisi de yere aynı anda varacaktır. Bu, nesnelerin düz düşme hızının kütlelerine bağlı olmadığını gösterir. Bu gözlem 16. yüzyılda Galileo Galilei tarafından yapılmış ve bugün hala birçok insanı şaşırtmaktadır. Detaylar burada: Bowling Topu ve Tüy Yere Aynı Hızla Düşer mi?
Ekmek Neden Yağlı Taraf Üzerine Düşüyor?
Aslında bu sorunun cevabını bir dilim ekmeği düşürmeyi göze alırsanız siz de verebilirsiniz. Dilimi masanın kenarına koyun ve yavaşça itin. Dilimin orta noktası masanın kenarına geldiğinde iki şey olacaktır. Öncelikle dilim masanın kenarının çevresinde dönecektir. Sonrasında dilim dışa doğru kaymaya başlayacak ve devamında yere yapışacaktır.
Dönme hareketi ekmeğin yarısı masanın dışına taştığında başlar. O anda ilk kez, ekmeğin havada kalan kısmı, masa tarafından desteklenen kısmından çoktur. Yerçekimi tüm dilimi aşağı çeker. Ekmeğin düşmeye başladığını fark ettiğiniz anda artık çok geçtir. İşin arka planındaki fizik kanunlarını aşağıdaki görselde detaylıca görebilirsiniz.
Dilim masayı terk ettiğinde, yere düşmesi için belli bir süre geçer. Masanızın yüksekliği 75 cm ise dilimin yere düşmesi yarım saniyeden az sürer. Yerçekimi sabit olduğundan ve masalar da genelde bu yükseklikte olduğundan, dilimin dönüş miktarı kabaca hep aynı olur. 0,4 saniyede 180 derece döner.
Ekmeğin yağlı taraf başta üstte olduğundan dolayı dilim yere ulaştığında da bu durumda altta olur. Bu yüzden dilimlerin genelde üst tarafları, yani yağlı tarafları yere denk gelir. Bununla birlikte, masanın yüksekliği 3,0 metreden uzunsa, bir dilim ekmek tam 360 derece döner. Bu durumda yağ tarafı yukarı gelecektir.
Sonuç Olarak;
Aslında sonucu değiştirmek için yapabileceğiniz bir şey var. Fakat bu durumda bazı beklenmedik sonuçları da göze almanız gerekiyor. Mesela dilimin düşmek üzere olduğunu fark ettiğiniz anda hızlıca itebilirsiniz. Bu sayede ekmek dilimi yarım turu tamamlamadan yerle buluşur ve sonucunda da yağlı taraf üstte kalır. Ancak elbette bu esnada dilim odanın öbür ucuna gitmiş olacaktır.
Yazımızın sonunda ayrıca göz atmanızı öneririz: İki Paradoks Birleşirse Ne Olur? Tereyağlı Kedi Paradoksu
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Falling Buttered Toast. Yayınlanma tarihi: 16 Şubat 2017; Bağlantı: Falling Buttered Toast
- Why does toast often land butter-side down?. Bağlantı: Why does toast often land butter-side down?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
