Eğitim felsefesi, eğitimin doğası, amaçları ve sorunları ile ilgili felsefi soruları ele alan felsefe dalıdır. Eğitimin kendisini ele alıp, onun nasıl olması gerektiğini tartışır. Nispeten yeni bir disiplindir. Ancak bu insanların eğitim ile ilgilenmelerinin, eğitim üzerinde düşünüp konuşmalarının yeni olduğu anlamına gelmez. Tam tersine bu durum insanlık tarihi kadar eskidir.
Bir çocuk doğduğunda okuryazar ve bilgi sahibi değildir. İçinde yaşadığı toplumun ve kültürün bir parçası haline gelmeyi o toplumdan ve kültürden öğrenir. Eğitim felsefesi, insanların sahip oldukları kültürü kısmen başkalarına aktarmaları için doğru araçların neler olduğunu anlama çabasını ele alır.
Eğitim Felsefesi ve Eğitim Bilimleri Arasındaki Fark Nedir?
İnsanlara daha özel olarak çocuklara, gençlere birtakım bilgiler öğretme, beceriler kazandırma, onların çeşitli alanlara ilişkin becerilerini geliştirme ve değerler kazandırma gibi eğitimle ilgili çeşitli faaliyetler ve bu faaliyetlerin dayandığı olguların bilimsel olarak incelenmesi eğitim bilimlerinin konularını oluşturur.
Buna karşılık insanların hangi yönde ve neden ötürü eğitilmeleri gerektiği, onlara nelerin öğretilmesi, nelerin öğretilmemesi, nasıl kontrol ve disipline edilmeleri gerektiği türünden soruların cevapları eğitim felsefesi ile aranmaktadır.
Herhangi bir eğitim felsefesi, insan doğasının ne olduğu, insan için iyinin ne olduğu gibi sorulara cevaplar aradığı için felsefenin diğer kuramları ile de yakın ilişki içindedir. Bu felsefenin temel kavramlarına örnek olarak bizzat eğitim kavramının kendisi, öğretme, öğrenme, eğitimde disiplin, ödül, ceza, eğitimde fırsat eşitliği, ebeveyn ve çocuk hakkı gibi kavramları verebiliriz.
Eğitim Felsefesinin Temel Kavramları ve Soruları Nelerdir?
Eğitim nedir? Hedefi nedir? Kimler eğitilmelidir? İnsanlara ne veya neler öğretilmelidir? İnsanlara nasıl öğretilmelidir? Öğretilecek şeyler sert, katı bir disiplin uygulanarak mı, yoksa serbest, özgür bırakılarak mı öğretilmelidir? Öğretimde veya eğitimde cezanın, mükafatın, disiplinin yeri, işlevi nedir? Herkese, her yaşta, her şey mi öğretilmelidir?
Bu ve bunlar gibi sorulara aranan cevaplar eğitim felsefesi içinde ele alınmaktadır. Bu sorulara verileceğimiz cevaplarda görüş ayrılıklarının olacağı kesindir. Bu görüş ayrılıklarının nedeni de insanların ve filozofların insanın ne olduğu, insanı insan yapan ve başka canlılardan ayıran özelliğinin ne olduğu konusundaki görüş ayrılıklarıdır. Verilen farklı cevaplar ise farklı eğitim ekollerini ve okullarını oluşturur.
Eğitim Konusunda Ortaya Çıkan Görüş Ayrılıkları
İnsanın kazanması gereken bilgilerin veya inançların hangi bilgiler, ne tür inançlar olması gerektiği konusunda da görüş farklılıkları vardır. Bu gibi nedenler sonucunda da eğitim felsefecileri birbirinden ayrılmıştır.
Örneğin Platon için eğitilmiş insan, bilim veya felsefe eğitimi gören insandır. Ancak XIX. yüzyıl İngiltere’sinde yaşayan yine önemli bir eğitim filozofu olan Herbert Spencer’in görüşü tamamen başkadır. Onun için eğitimini tamamlayan bir insan, bir endüstri ve ticaret toplumunda kendisini ayakta tutacak, bir aile kurup devam ettirecek, iyi bir yurttaş olarak üzerine düşen görevleri yapacak bilgileri ve entelektüel gelişmeyi kazanan insandır.
Peki insan nedir? İnsan doğası nedir? Bu doğa neye izin verir veya neyi ister? Bu sorulara verilecek olan cevaplarda da eğitim filozofları, uzlaşı içinde olamazlar. Bunun nedeni, insan doğası üzerinde filozofların birbirlerine taban tabana zıt görüşlere sahip olmasıdır.
Her eğitim felsefesi insana birtakım bilgiler, inançlar, değerler kazandırılması gerektiğini ima eder. Bu bilgiler hangi bilgilerdir? Platon, Descartes, Hegel gibi rasyonalist filozoflar için bu bilgiler akılsal, mantıksal, matematiksel bilgiler olacaktır. Örneğin Platon özellikle matematiğe dayanan bir eğitim verdirmeyi uygun görür.
Buna karşılık John Locke bilginin gözlem ve deney sonucu elde edildiğini düşünmektedir. Tüm bunların neticesinde eğitimde birçok farklı felsefi yaklaşım ortaya çıkar. Bunlardan beş tanesi daha genel olarak kabul görmektedir.
5 Önemli Eğitim Felsefesi
Daimicilik (Perennialism)
Bu kuramı savunanların üzerinde ısrar ettikleri şey eğitimin mutlak, değişmez bazı ilkelere, gerçeklere dayanması ihtiyacıdır. Bunlara göre hayatın, toplumun, insanın değişmeyen bazı gerçekleri vardır ve eğitim de kendisini bu gerçekler üzerinde inşa etmelidir.
Daimici bir eğitimcinin amacı, öğrencilere rasyonel düşünmeyi öğretmek ve eleştirel düşünebilen zihinler geliştirmektir. Böyle bir sınıfta, eğitim, hayatın taklidi değil, ona bir hazırlıktır. Çocuğa dünyanın kalıcı şeyleri hakkında bilgi sahibi olmasını sağlayan bazı temel konular öğretilmelidir.
Bu sınıflarda öğrenciler, edebiyat, felsefe, tarih ve bilim eserlerini incelemelidirler. Daimiciler, öncelikle içeriğe hakim olmanın ve akıl yürütme becerilerinin geliştirilmesinin önemiyle ilgilenirler. Merkez öğretmendir ve disiplin esastır.
İlericilik (Progressivism)
Eğitimde ilerici görüş, yukarda ilkelerini kısaca açıkladığımız daimici görüşün tersine, evrenin ana gerçeğinin devamlılık değil, değişme olduğu ana tezinden hareket eder. Bunun sonucunda da eğitimin her zaman bir gelişme süreci içinde bulunduğunu ileri sürer.
O halde eğiticilerin çevrede, dünyada meydana gelen değişmeler ve yeni bilgilerin ışığında yöntem ve politikalarını değiştirmeye hazır olmaları gerekir.
İnsanların yaşamlarıyla en alakalı olduğunu düşündükleri şeylerden en iyi şekilde öğrendiklerine inanan ilerlemeciler, müfredatlarını öğrencilerin ihtiyaçları, deneyimleri, ilgi alanları ve yetenekleri üzerine odaklar. merkezde öğrenci vardır. Öğrencilerin işbirlikli öğrenme stratejileri yoluyla öğrenmeleri için grup etkinlikleri üzerinde durulur. Bu süreçte öğretmenin görevi de yönlendirmek değil, tavsiyede bulunmaktır.
Temel Esasçılık – Özcülük (Essentialism)
Gördüğünüz gibi daimicilik, klasik ve muhafazakâr bir eğitim kuramıdır. İlericilik ise bu kurama bir tepki olarak doğmuş ve nispeten daha yakın zamanlarda ortaya atılmış bir kuramdır. İlericilik kuramının uygulamasında ortaya çıkan bazı problemler sonucunda da üçüncü bir eğitim kuramı ortaya çıkmıştır. Bu kuram daimicilik ile ilericiliğin bazı tezlerini paylaşır, ancak bazılarına da karşı çıkar.
Bu kuramı savunanlar, öğretim sürecinin merkezine belli bir içeriği yerleştirmek bakımından daimiciler ile aynı görüştedirler. Bu tip sınıflarda öğretmenler bilgiyi esas olarak öğrencilerin not almalarının beklendiği dersler vererek aktarır. Öğrencilere uygulamalı çalışma sayfaları veya uygulamalı projeler sunulur, ardından bu süreçte kapsanan öğrenme materyali değerlendirilir.
Öğrenciler bir yarıyıl veya bir yıl boyunca aynı günlük programla devam ederler. Gördüğünüz gibi bu yaklaşım temel olarak uygulanmasına alışık olduğumuz biçimdedir. Esas amaç temel becerileri öğretmek ve zihni eğitmektir.
Romantizm
Romantizm, 1800 ve 1850 yılları arasında Avrupa’da edebiyatı, müziği, felsefeyi ve sanatı etkileyen entelektüel bir akımdı. Romantikler, bilginin tümdengelim yerine sezgi yoluyla kazanıldığına inanıyorlardı. Bu, farklılaşmaya odaklanan öğrenci merkezli bir felsefedir.
Romantizm felsefesi üzerine kurulmuş bir okulda belirli bir müfredat, resmi dersler ve sınavlar yoktur. Öğrenciler ne öğrenmek istediklerine karar verirler ve bazı durumlarda öğrencilerin öğrenmelerinin tüm sorumluluğunu üstlenmeleri beklenmektedir. Romantizmin beş temel özelliği; hayal gücü, sezgi, bireysellik, idealizm ve ilhamdır. Romantizmin bazı öne çıkan isimleri Jean-Jacques Rousseau ve Maria Montessori‘dir.
Yeniden Kurmacılık (Reconstructionism)
Son olarak ele alacağımız bu kuram eğitimde ilericiliğin düzeltilmesi girişimi olarak nitelendirilmektedir. Eğitimi, çağın bunalımlarını gidermek üzere toplumu bir yeniden düzenleme programı veya girişimi olarak ele alır. Eğitim, kültürün temel değerlerini gerçekleştirecek ve aynı zamanda çağdaş dünyanın temelinde bulunan toplumsal ve ekonomik güçlerle uyum halinde olacak yeni bir toplumsal düzenin yaratılmasını üstlenmelidir.
Bu kuram 20. yüzyılda ortaya çıkan büyük bilimsel-teknolojik değişmeler sonucunda tehlikeye düştüğünü düşündüğü uygarlığının temel değerlerini yeniden yorumlayarak var olduğunu ileri sürdüğü büyük toplumsal bunalımı aşmak ister.
Bu yazımızda ana başlıklar halinde “Eğitim felsefesi nedir?” sorusuna cevap vermeye çalıştık. Konu tek bir yazı içinde ele alınamayacak kadar kapsamlı olduğu için devamı için gerekli okumaları kaynaklardan veya ilgili kitaplardan devam edebilirsiniz. Ayrıca göz atmak isteyebilirsiniz: Epistemoloji (Bilgi Felsefesi): Bilginizin Doğruluğunu Nasıl Bilirsiniz?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Prof. Dr. Ahmet ARSLAN; Felsefeye giriş; ISBN: 9786056955211
- Siegel, Harvey, ‘Introduction. Philosophy of Education and Philosophy’, in Harvey Siegel (ed.). The Oxford Handbook of Philosophy of Education. Oxford Handbooks (2009; online edn, Oxford Academic, 2 Jan. 2010), https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780195312881.003.0001, accessed 1 Aug. 2023.
- Philosophy of Education; yayınlanma tarihi: 7 Ekim 2018; Bağlantı: Philosophy of Education
- 4 Major Educational Philosophies; Bağlantı: 4 Major Educational Philosophies
Matematiksel
