Çoğumuz kıyamet tahminlerine ilgi gösteririz. Bu davranış kalıbımızı bilen medya da fırsatı kaçırmaz. Bu nedenle dönem dönem “kutup kaymaları” veya “dünyanın manyetik alanındaki değişiklikleri” içeren yazılar ekranlarımıza düşer.
Dünyanın manyetik alanında değişiklikler olduğu bilgisi doğrudur. Aslında bundan 800.000 yıl önce hayatta olsaydınız o zaman jeo-manyetik kutup değişimini birebir tecrübe edebilirdiniz. Elinizdeki pusula, kuzey olduğundan emin olduğunuz yönü size güney olarak gösterirdi.
O zaman bilgi doğru ise sorun nerede diyebilirsiniz. Sorun bu manyetik alan değişiminin haberlerde spekülasyon yapıldığı gibi Dünya’nın sonunu getirmeyeceği. Korkmayın, manyetik kutuplar bir anda yer değiştirip tüm elektrikli cihazları yok etmeyecek. Hatta bazı web sitelerinin ilan ettiği gibi bu kutup kaymaları depremlere ve kasırgalara da neden olmayacak. Peki ama olan biten ne?
Dünya’nın Manyetik Kutupları Nedir?
Üzerinde yaşadığımız gezegenin çekirdeği, sıvı haldeki metallerden oluşuyor. Dünya’nın manyetik alanı, gezegenimizin sıvı çekirdeğinde, ergimiş demirin yavaş yavaş hareket etmesine bağlı olarak ortaya çıkıyor. Bu da yerkürenin kuzey ve güney kutuplarıyla aslında devasa bir mıknatıs gibi çalışmasına neden oluyor. Manyetik alanın kaynağı da demir bakımından zengin sıvı dış çekirdekteki elektrik yüklerinin hareketidir.
Dünya’nın manyetik kutuplarını tanımlamanın bir yolu manyetik alan çizgilerine bakmaktır. Bu alan çizgileri mıknatıslarda gördüklerimize benzer. Manyetik alan çizgilerinin yüzeye dik olduğu noktalar da manyetik kutuplar olarak isimlendirilir.
Elinizde bir manyetik pusula var ise fabrika ayarları Dünya’nın manyetik kutuplarını baz alarak yapılmıştır. Yani şu anda Dünya’nın jeolojik kuzey kutbuyla, manyetik kuzey kutbu aynı yöndedir. Bu noktada sözlerimiz sizi şaşırtmasın. Aslında dünyanın bir değil iki manyetik kutbu vardır. Kuzey ve güney manyetik kutuplar birbirinden bağımsızdır. Yerküre üzerinde birbirlerine zıt konumlarda yer almazlar.
Dünya’nın Manyetik Kutupları Sabit Değildir!
Dediğimiz gibi manyetik kutupların yer değişimi gerçekleşir ancak bu ortalama olarak her milyon yılda birkaç kez meydana gelir. Bazılarının iddia ettiği gibi günler veya haftalar içinde gerçekleşmez. Bilim insanlarının bunu okyanus tabanlarından alınan tortu çekirdekleri sayesinde tespit etmeleri mümkündür.
Örneğin, en son meydana gelen Brunhes-Matuyama olarak isimlendirilen jeo-manyetik yer değişim yaklaşık 780.000 yıl önce gerçekleşmiştir. Ayrıca, geçici ve tamamlanmamış değişimler de olabilir. Örneğin manyetik kutuplar coğrafi kutuplardan – hatta ekvatordan geçip – uzaklaşabilir ve sonra eski yerine geri gelebilir. En son geçici (tamamlanmamış) değişim, Laschamp olayı, yaklaşık 41.000 yıl önce meydana gelmiştir.
Manyetik tersinmelerin nasıl gerçekleştiği tam olarak bilinmiyor. Bir hipoteze göre manyetik kutuplar bir- kaç yüzyıl ile birkaç bin sene arasında değişen bir zaman ölçeğinde yavaş yavaş göç ederek yer değiştiriyorlar.
Bir başka hipoteze göreyse Dünya’nın manyetik alanının kaynağı olan jeodinamo kendiliğinden ya da kuyrukluyıldız çarpması gibi bir dış etken nedeniyle aniden duruyor. Tekrar çalışmaya başladığında ise ortaya çıkan manyetik kutuplar bir öncekilerin tersi olabiliyor.
Gerçek olan şu ki bu değişim hızlanıyor ama çok yakın zamanda değil! Bilim insanları yirminci yüzyılın başlarında yılda ortalama 10 mil yer değiştiren manyetik alanın şu anda yaklaşık yılda 40 mil yer değiştirdiğini tespit ettiler. Tüm bu verileri göz önünde bulundurarak yaklaşık 1000 – 2000 yıl içinde bu değişimin gerçekleşebileceğini ön görüyorlar. Fakat kesin olarak bir tarih verebilmek (en azından şimdilik) oldukça zor gözüküyor.
Dünya’nın Manyetik Kutuplarının Değişimi Bizim İçin Risk Taşır mı?
En çok sorulan sorulardan biri “Değişim esnasında manyetik zırh Dünya’yı Güneş’in zararlı ışınlarından koruyabilecek mi?” biçimindedir. Korkmayın. Manyetik kutupların değişimi esnasında manyetik alan sıfır olmaz. Fakat daha zayıf ve daha karmaşık bir hale gelir.
Bu durum tabi ki Dünya yüzeyinde ve üzerinde güneşten kaynaklanan radyasyon seviyelerinin artmasına neden olacaktır. Fakat bizi hayatı anlamda endişelendirecek bir durum olmayacak. Zayıflatılmış bir manyetik kalkanla nelerin olabileceğini, anormal derecede büyük güneş enerjisi patlamalarının manyetik alanımızla etkileşimine dayalı olarak hareket eden jeomanyetik fırtınaların etkilerinden anlayabiliriz.
Pek çok canlının Dünya’nın manyetik alanını algıladığı biliniyor. Örneğin bazı deniz kaplumbağası türleri yumurtalarını bırakacakları sahillere ulaşmak için manyetik alandan yararlanıyorlar. Manyetik kutupların değişimi bu canlıların denizlerde yönlerini bulmasını engelleyebilir. Ancak bu değişim genellikle binlerce yıl içinde yavaş yavaş gerçekleştiği için, onlarda muhtemelen bu değişimlere uyum sağlayacaklardır.
Sonuç olarak Dünya’mızın ve kendimizin geleceği hakkında endişelenmemiz gerek çok fazla şey var. Ancak Dünya’nın manyetik kutuplarının değişimi şimdilik bunlardan biri değil. Bunun yerine küresel iklim değişikliği gibi gerçek endişe edilecek konulara odaklanmanızı öneririz. Çünkü bu bağlamda yaşantımızı riske sokan çok daha fazla korkulacak şey var. Yazımızın sonunda göz atmak isterseniz: Mars Manyetik Alanını Ve Ardından Okyanuslarını Nasıl Kaybetti?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Magnetic Pole Reversal Happens All The (Geologic) Time; Yayınlanma tarihi: 30 Kasım 2011; Bağlantı: https://www.nasa.gov/
- Why the Earth’s magnetic poles could be about to swap places. And how it would affect us. Yayınlanma tarihi: 27 Ocak 2017; Bağlantı: https://theconversation.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
