Türkiye haritasına göz atarsanız kabaca dikdörtgen biçiminde olduğunu görürsünüz. Elbette bir çok uluslararası sınır gibi, Türkiye’nin sınırları da estetik ya da geometrik tasarımın değil, jeopolitik bir tesadüfün sonucudur. Peki ama Türkiye ne kadar dikdörtgendir? Dünyanın en dikdörtgen ülkesi midir? Ayrıca Dünyanın en yuvarlak ülkesi hangisidir?
Ne saçma sorular bunlar diye düşünmüş olmanız olasıdır? Ancak bir çoğumuz en yüksek, en zengin, en büyük gibi soruların cevaplarını merak ederiz. Bu nedenle matematikçilerin aklına da kimi zamanlarda böyle sorular gelir. Sonrasında da bu soruların cevaplarını bulmak için kapsamlı çalışmalar yaparlar. Öncelikle ilk sorumuzun cevabını verelim.
Dünyanın En Dikdörtgen Ülkesi Hangisidir?
Bu soruyu yanıtlamak için, Dünya üzerindeki tüm ülkelerin sınırlarını ayrıntılı olarak tanımlayan bir veri kümesi bulmanız ve her ülkenin şeklini, aynı alana sahip en uygun dikdörtgenle karşılaştıran bir algoritma tasarlamanız gerekir. Avustralyalı jeo-istatistikçi David Barry’nin yaptığı da tam olarak buydu. Barry’nin tanımına göre “optimum dikdörtgenlik” bir ülkenin aynı alana sahip bir dikdörtgenle maksimum örtüşme yüzdesidir.
İki çalışmada da Natural Earth’dan alınan veriler kullanılmıştır. (Natural Earth, kamuya açık bir harita veri kümesidir.) Vardığı sonuca göre, Türkiye dünyadaki en dikdörtgen şekilli ülkeler arasında yalnızca 15’inci ülkedir. Kazanan ise Mısır’dır.
Mısır’ın doğu ve güney sınırları neredeyse tamamen düzdür. Haritada içeriye bir girinti gibi gördüğümüz Bir Tavil ise (Bir Tavil, Mısır ve Sudan arasında bulunan 2,060 km²’lik bir bölgedir. Bölgede yerleşim bulunmamakta olup hiçbir ülkeye ait değildir. ) istatistiksel olarak önemsiz bir istisnadır. Kuzeyde oldukça düz bir Akdeniz kıyı şeridi ve doğuda sadece hafif eğimli Kızıldeniz kıyısıyla birleşen Mısır, 0,955’lik (1 üzerinden) “dikdörtgenlik” puanıyla ilk sırayı almaktadır.
En dikdörtgen ülkeler sıralamasında ikinci sırada Vatikan gelmektedir. Bilindiği üzere Vatikan dünyanın en küçük ülkesidir. Yapılan ölçümlere göre yüz ölçümü 0,44 km2‘dir. Tiber Nehri’nin batı kıyısında yer alan Vatikan Şehri’nin sınırı İtalya tarafından karayla çevrilidir. Vatikan’ın gerçek sınırları veri tabanında yer alandan daha farklıdır. Bu da neden ikinci sırada yer aldığını açıklamaktadır. Küçüklük ve aynı zamanda ayrıntı eksikliği 3. sıradaki sadece 34 kilometrekarelik bir ülke olan Sint-Maarten’in de yüksek puanını açıklayacaktır.
Dikdörtgenlik ölçeğinde hâlâ 0,9’un üzerinde puan alan Afrika’daki Gana ve Fildişi Sahili, Avrupa’daki Makedonya ve Polonya ise kutu gibi görünen ülkeler arasında yer alır. Küçük Pasifik adası ülkesi Nauru ise veri tabanındaki ayrıntı eksikliği nedeniyle dikdörtgen görünen ülkelerden bir diğeridir. Aşağıda ise en dikdörtgen ülkelerin diğerlerini görüyorsunuz.
Bu sıralamaya göre projenin asıl ilham kaynağı olan Türkiye ise listede 15. sırada yer aldı. ( En dikdörtgen ülke hangisidir tartışması aslında bakarsanız ilk olarak Reddit’te yer almıştı. Bu tartışmada Türkiye’nin en dikdörtgen ülke olduğu iddia edilmişti.) Ancak araştırmacının da dediği gibi ülkelerin sınırları çeşitli biçimlerde değiştiği için bu sıralamadaki yerler her an değişebiliyor.
Dünyanın En Yuvarlak Ülkesi Hangisidir?
En dikdörtgen ülkeler ile ilgili bir çalışma yapıldıktan sonra bir başka matematikçinin çıkıp en yuvarlak ülkeleri merak etmiş olması mantıklıdır. En yuvarlak ülkeler hangisidir? sorusunun cevabı da Arjantinli matematikçi Gonzalo Ciruelos’den gelecekti. Listenin başında da 0,934’lük yuvarlaklık endeksiyle Sierra Leone (mükemmel dairesel bir ülkenin yuvarlaklık endeksi 1 olacaktır) yer almaktadır. Bu ülke aynı zamanda en dikdörtgen ülkeler arasında da 14. sıradadır.
Aynı zamanda dünyanın en dikdörtgen 10’uncu ülkesi olan Nauru da ikinci en yuvarlak ülke olarak karşımıza çıkıyor. Benzer bir biçimde de 4. en yuvarlak ülke, dünyanın en dikdörtgen 2. ülkesi olan Vatikan’dır. Listeyi topluca aşağıda inceleyebilirsiniz.
Bunu Nauru, Zimbabwe, Vatikan Şehri, Polonya, tartışmalı Scarborough Reef bölgesi, Fildişi Sahili, Surinam, Svaziland ve Uruguay izledi.
Tüm bunların bir anlamı var mı? Bilmiyoruz. Araştırmacıların bu çalışmayı yapmalarının nedeni entelektüel bir meraktan çok da fazlası değildi. Gördüğünüz gibi sanılanın aksine ülkeler aynı anda hem çok yuvarlak hem de çok dikdörtgen olabiliyorlar. Bu nedenle coğrafya gibi karmaşık bir konuda belirli iddialarda bulunmamak muhtemelen en akıllıca fikir olacaktır. Yazının devamında ayrıca göz atmak isterseniz: Hiçbir Ders Kitabında Yer Almayan 30 Dünya Haritasını Keşfedin
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What Are the World’s Roundest and Most Rectangular Countries?. Yayınlanma tarihi: 30 Haziran 2023. Bağlantı: What Are the World’s Roundest and Most Rectangular Countries?
- These Are The Most Rectangular And Circular Countries In The World. Yayınlanma tarihi: 14 Temmuz 2023. Bağlantı: These Are The Most Rectangular And Circular Countries In The World
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
