Sonsuza kadar sürecekmiş gibi görünen bir deney yapmayı düşünür müydünüz? Sabırsız halimizle ünlendiğimiz bu çağlarda muhtemel bu fikir birçok kişi için oldukça sıkıcı görünecektir. Oysa ki 1927’de Avustralya’daki Queensland Üniversitesi’nden Profesör Thomas Parnell, Guinness Rekorlar Kitabı’nda en uzun süren laboratuvar deneyi olarak listelenen deneyi başlattı. Bu deneyin adı da zift damlatma deneyi idi.
Günümüzde, Queensland Üniversitesi Matematik ve Fizik Bölümü; matematik, fizik ve istatistik alanlarında sayısız araştırmaları ve yenilikçi öğretim prensipleriyle uluslararası bir üne sahipken, aynı zamanda ünlü Zift Damlası Deneyi (İng: “Pitch Drop Experiment”) isimli deneye de ev sahipliği yapıyor.
Aslında zift damlatma deneyi daha çok gösteri amacı taşıyordu. Fizik profesörü Thomas Parnell, yeterince uzun süre beklenmesi durumunda katı gibi görünen bir şeyin sıvı özelliklere sahip olabileceğini kanıtlamak istemişti. Bunu yapmak için de zift tercih etmişti. Zift, katrandan yapılmış bir maddedir. Ancak katrandan daha katıdır. Oda sıcaklığında ise camsı bir kaya gibi görüntüsündedir. Parçalamak için de bir çekiç darbesi gerekir.
Zift Damlası Deneyi Nasıl Yapıldı?
Thomas Parnell önce zifti eritti, sızdırmaz bir cam huniye döktü, soğumaya bıraktı. Ardından tam üç yıl boyunca soğumasını bekledi. Sonrasında huninin ağzındaki mührü çıkardı. Huniyi bir beher kabının üstüne asıp beklemeye koyuldu. Çok uzun bir süre boyunca pek bir şey olmadı. Sekiz yıl sonra huninin ucundan bir damla zift düştü. Ondan dokuz yıl sonra beher kabına uzun, siyah bir damla daha düştü. Parnell ikinci damlanın düşüş tarihini de kaydetti ama 1954’te düşen üçüncü damlayı görmeye ömrü yetmedi.
Zift katı gibi görünse de sıvı gibi akar ama bu akış çok ama çok yavaştır. Bunun nedeni, son derece düşük viskozitesi olmasıdır (viskozite, bir şeyin ne kadar hızlı aktığının bir ölçüsüdür). Deneyden elde ettiğimiz bilgilere göre ziftin akışmazlığı suyunkinin 230 milyar katı kadardır. Deneye geri dönelim.
Parnell’in ölümüyle birlikte deney kabı fizik bölümünün tozlu bir köşesine terk edildi. Ancak Queensland’in fizik departmanına 1961’de katılan John Mainstone bu kabı fark edince, bu durumu değiştirdi. 1975’te bölümünü ikna eden Mainstone, cam fanusu tüm dünyayla paylaştı.
Dünyanın En Yavaş Deneyi Günümüzde Ne Durumda?
Deney hala devam ediyor. 90 yıldan fazla zaman sonra sonra bugün itibariyle toplam dokuz damla düştü. Binaya klimanın eklenmesi ile ziftin viskozitesi daha da arttı. Bu nedenlerin damlaların düşmesi giderek yavaşladı. Queensland Üniversitesi’ni ziyaret ederseniz, zift damlatma deneyinin sergilendiği Fizik Bölümüne mutlaka uğrayın. Bu arada acele etmenize gerek yok.
Mainstone, ziftin bir daha ne zaman damlayacağını kestirmenin olanaksız olduğunu söylüyor. Bu nedenle deneyin tamamlanmasına daha çok var. Deney muhtemelen en az 100 yıl daha sürecek, yani bol zamanınız var. Gidemezseniz canlı kameralar aracılığı ile de izleyebilirsiniz.
Aralık 1938, Şubat 1947, Nisan 1954, Mayıs 1962, Ağustos 1970, Nisan 1979, Temmuz 1988, Kasım 2000 ve Nisan 2014 şu ana kadar düşen damlaların tarihleri. Ancak hatırlatalım. Bugüne kadar zift damlalarının kopup düştüğünü kendi gözüyle gören hiç kimse çıkmadı. Eğer yeterince sabrınız varsa deney canlı bir web kamerasıyla yayınlanıyor. İzleyebilirsiniz :) Ancak iki damla arasında sekiz veya daha fazla yıl zaman olduğunu unutmayınız.
Bu arada 160 ülkeden 35.000’den fazla kişi yaklaşık 8 yıl içinde düşmesi beklenen dokuzuncu damlayı canlı olarak izlemek için kayıtlı durumda. Eğer siz de bu kişilerden birisi iseniz şimdiden sabırlar dileriz. Ayrıca yazının sonunda göz atmanızı öneririz: Centennial Lamp Ve Diğerleri: Bir Ampulün Yüzyıl Çalışması Aslında Mümkün!
Kaynaklar ve ileri Okumalar
- Johnston, R. World’s slowest-moving drop caught on camera at last. Nature (2013). https://doi.org/10.1038/nature.2013.13418
- ‘It’s literally slower than watching Australia drift north’: the laboratory experiment that will outlive us all. Yayınlanma tarihi: 29 Nisan 2022. Bağlantı: ‘It’s literally slower than watching Australia drift north’: the laboratory experiment that will outlive us all
- Explainer: the pitch drop experiment; Yayınlanma tarihi: 9 kasım 2014; Bağlantı: https://theconversation.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
