Dünyanın en hızlı koşan kara hayvanı saatte 104 kilometrelik azami hıza ulaşan çitadır. Bu hayvanlar, her evrimsel adaptasyonun bir diğeriyle karşı karşıya geldiği, sonu gelmeyen bir silahlanma yarışının ürünüdür.
Yırtıcı hayvanlar genellikle vahşi ve başarılı avcılar olarak algılanır. Ancak gerçek şu ki avlar sıklıkla başarısızlıkla sonuçlanır. En güçlü ve korkutucu yırtıcı hayvanlar için bile başarısızlık başarıdan daha yaygındır.
Bunun sonucunda hem avcılar hem de avlar, bir “evrimsel silahlanma yarışı”na girmişlerdi. Bu yarış neticesinde, avcıların kendilerini daha iyi avcılar yapan ve avların yakalanmaktan kaçınmak için daha etkili savunmalar geliştirdiği özellikler ortaya çıkmıştır. Yakalanmaktan kaçınmak için hıza ve çevikliğe güvenen bir antilop için yalnızca en hızlı, en çevik olanlar hayatta kalır.
Elbette ancak aynı şey avcıları için de geçerlidir. Bunun bir örneği dünyanın en hızlı koşan hayvanı çitalardır. Bir çitanın yiyecek için yaptığı kovalamacaların yalnızca yaklaşık %60’ı sonuç verir, ancak hepsi çeviklik gösterisidir.
Çitalar nasıl bu kadar hızlı koşar?
Savananın diğer kedileriyle karşılaştırıldığında, çitalar pek de tehdit gibi görünmeyebilir. Vücutları daha küçük ve zariftir, dişleri daha küçüktür ve pençeleri bir aslan veya leoparınkinden daha kısa ve daha küttür. Ancak çitaların özel silahı güçleri değil, hızlarıdır.
Çitalar koşmak için yapılandırılmıştır. Uzun ve sıska yapıları, çevik ve aerodinamik açıdan uyumlu oldukları anlamına gelir. Sert pençe pedleri ve kavrayıcı pençeleri yere tutunmak için gelişmiştir. Geniş burun kanalları ve akciğerleri oksijen akışını kolaylaştırır ve en yüksek hızlarına ulaştıklarında hızlı hava alımlarına izin verir.
İnce gövdesi, küçük kafası, yassı göğüs kafesi ve uzun, ince bacakları hava direncini en aza indirir. Kürek kemikleri köprücük kemiğine bağlı değildir. Bu, bacaklarını uzatmalarını ve vücutlarını daha fazla esnetmelerini sağlar.
Ancak inanılmaz hızlı koşma yeteneklerine rağmen, çitalar nadiren en yüksek hızda avlanırlar. Başarılı olmak ve ceylanlar gibi kaçış taktiği olarak hızlı dönüşler kullanan hayvanları yakalamak için
çevik bir biçimde, hızı dengelemeleri gerekir.
Başarı, maksimum hızda değil, yavaşlayabilme yeteneğinde gizlidir. Çitalar yüksek hızda keskin dönüş yapamazlar; bunun yerine ayak pedleri ve pençelerini kullanarak yavaşlayıp kontrollü dönüşler yaparlar. Çitalar, hızlanmalarından daha hızlı yavaşlayabilirler. Hızlanma ve yavaşlama farklı kas gruplarını gerektirir ve çita her iki süreçte de diğer kara hayvanlarına göre daha üstündür.
İnsanlar neden çitalardan daha hızlı koşamaz?
Dünyanın en hızlı koşan insanı ise bilindiği gibi Usain Bolt’tur. Usain Bolt 2009’da 9,58 saniye ile 100 metre koşuda dünya rekoru kırdığında, ortalama hızı saatte 37.58 kilometre idi. Çıkabildiği maksimum hız ise yaklaşık 44.72 km/s olmuştu. Bu da bir insan için akıllara durgunluk verecek büyüklükte bir hızdır ve dünyada çok az koşucu bu performansa ulaşacaktır.
Bir çita kadar hızlı koşmamızı engelleyen birçok faktör var. Öncelikle ellerimiz ve ayaklarımız daha büyüktür. Bu bize daha iyi bir denge sağlasa da, hız konusunda da taviz veriyoruz. Ürettiğimiz enerjinin daha fazlasının ağırlığımızı taşımaya gitmesi nedeniyle daha hantalız.
Hızımızı etkileyen en önemli faktörlerden biri de kaslarımız. İnsanlarda 3 tip kas vardır. Bunlar; çizgili kas (ya da iskelet kası), düz kas ve kalp kasıdır. İskelet kası, miyosit adı verilen bireysel kas lifi demetlerinden oluşur.
Genel olarak kas lifi tiplerinin iki ana türe ayrıldığı kabul edilir: yavaş seğirme (tip I) kas lifi ve hızlı seğirme (tip II) kas lifi. İnsanlarda kabaca %50 yavaş seğirme ve %50 hızlı seğirme kas lifi bulunur. Hızlı seğirme kasları, kısa, hızlı enerji patlamalarını destekler. Yavaş seğirme kasları ise uzun süreli aktivitelerde etkilidir.
Çitalar yaklaşık %70 oranında hızlı seğirme kaslarına sahiptir. Bu, çitaların neden bu kadar hızlı olduğunu ve insanların neden daha yavaş olduğunu açıklar.
Peki, Daha Hızlı Koşmak Mümkün mü?
Her bir kas lifi türünün ne kadarına sahip olduğunuz çoğunlukla genleriniz tarafından belirlenir. Bu nedenle kas türleri söz konusu olduğunda sahip olduğunu şeyi değiştirmeniz mümkün olmayacaktır. Ancak fiziksel yetenek sadece kaslarla ilgili değildir. Beyniniz de bu süreçte önemli bir rol oynar.
Bir aktiviteyi ne kadar çok uygularsanız o kadar iyi olursunuz. Daha hızlı olmak için olabildiğince hızlı koşmanıza gerek yoktur. Çeşitli fiziksel aktiviteler yapmak, koşunuzu geliştirecek yeni beceriler geliştirmenize yardımcı olur.
Yani, ister bir sonraki Usain Bolt olmak, ister sadece arkadaşınıza karşı bir yarışı kazanmak isteyin, unutmayın ki biraz genetik şans ve sıkı çalışma ile bunun başarmanız mümkündür. Sonuç olarak, en hızlı kara hayvanı olan çitayı tahttan indirmek imkansız olsa da, daha uzun süre koşabileceğimiz gerçeğiyle kendimizi teselli edebiliriz.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- How Fast Are Cheetahs, and Other Fascinating Facts About the World’s Quickest Cat. Yayınlanma tarihi: 26 Temmuz 2023. Kaynak site: Discovery Science. Bağlantı: How Fast Are Cheetahs, and Other Fascinating Facts About the World’s Quickest Cat
- Hilborn, Anne & Pettorelli, Nathalie & Orme, David & Durant, Sarah. (2012). Stalk and chase: How hunt stages affect hunting success in Serengeti cheetah. Animal Behaviour. 84. 701–706. 10.1016/j.anbehav.2012.06.027.
- To kill, cheetahs use agility and acceleration not top speed. Yayınlanma tarihi: 12 Haziran 2013. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: To kill, cheetahs use agility and acceleration not top speed
- Plotkin DL, Roberts MD, Haun CT, Schoenfeld BJ. Muscle Fiber Type Transitions with Exercise Training: Shifting Perspectives. Sports (Basel). 2021 Sep 10;9(9):127. doi: 10.3390/sports9090127. PMID: 34564332; PMCID: PMC8473039.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak, bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca, yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
