12 bin 262 metre derinliğe sahip olan Kola Süper Derin Sondaj Kuyusu, dünyanın insan yapımı en derin çukurudur.
Ay’ın yüzeyi hakkında Dünya’nın okyanus tabanından daha fazla şey bildiğimiz şaşırtıcı ama doğrudur. Bildiğimiz şeylerin çoğu da bilimsel okyanus sondajından, yani derin deniz tabanından sistematik çekirdek örnekleri toplanmasından geliyor. Gezegenimizin derinliklerinde neler olup bittiğini anlamamız için bir delik açmamız gerekecektir. Ancak bu kolay iş değildir.
Bildiğiniz gibi Dünya’mız katmanlardan oluşur. En üstte, içinde yaşadığımız nispeten ince kabuk vardır. Onun altında 2.900 km kalınlığında manto tabakası bulunur. Gezegenin kayalık kabuğunu ve erimiş dış çekirdeğini ayıran manto, Dünya’nın kütlesinin %70’ini ve hacminin %84’ünü oluşturur.
Manto, gezegenin sürekli evrimini yönlendiren ana motordur ve Dünya tarihinin çoğunun jeolojik kaydını içerir. Mantonun ne olduğu ve nasıl davrandığı hakkında daha iyi bir bilgiye sahip olursak, volkanlar ve depremler ve bir bütün olarak gezegenin nasıl çalıştığı hakkında daha iyi bilgiye sahip oluruz.
Manto, Dünya’nın en büyük kaya tabakasıdır. Ancak, en az altı kilometrelik kabukla kaplı olduğu için, içine delmek genellikle mümkün olmamıştır. Tek istisna, mantonun faylanma ile açığa çıktığı ve Dünya’nın kabuğunda bir çatlak oluştuğu yerdir.
Ayrıca kalınlık daha az olduğu için, mantoya ulaşmak için diğer seçenek denizde sondaj yapmak olacaktır. Bu nedenle de günümüzde okyanus sondaj gezileri yürütülmektedir.
Dünyanın En Derin Çukuru: Kola Süper Derin Sondajı
ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki Uzay Yarışı, Soğuk Savaş sırasında insanları uzaya ilk gönderen ve uzayı daha fazla keşfeden ülke olma mücadelesiydi. Ama mücadele aslında sadece bununla kalmadı. Bu ülkeler Dünya’nın olabildiğince derinliklerine inme konusunda da birbirlerine meydan okudular. Hedefleri gezegenimizin mantosuna ulaşmaktı.
Uzay yarışı gibi, derinleri keşfetme yarışı da mühendislik hünerlerinin ve en son teknolojinin bir gösterisiydi. 1970’de Sovyet jeologları, sondajlarını İskandinav kara kütlesinden doğuya doğru uzanan Kola Yarımadası’na ayarlayarak bu zorluğu üstlendiler.
Ne yazık ki iki ülkede o kadar ileri gidemedi yani mantoya erişemedi. Ama Sovyetler dünyanın en derin deliğini açmayı başardı. Günümüzde dünyanın en derin çukuru Kola Süper Derin Sondajı olarak bilinmektedir.
Kola Süper Derin Sondajı Nerededir ve Derinliği Ne Kadardır?
Dünyanın en derin çukuru günümüzde Kola Yarımadası’nda, Norveç ile Rusya sınırının yakınında yer almaktadır. Bir gün yolunuz bu civara düşerse, göreceğiniz manzara muhtemelen sizi etkileyecektir. Kola Yarımadası’nın gölleri, ormanları, sisi ve karı, Rusya’nın bu köşesini peri masallarından bir sahne gibi gösterecektir.
Ancak bu doğal güzelliğin ortasında, terk edilmiş bir Sovyet bilimsel araştırma istasyonunun kalıntıları da yer almaktadır. Yıkılan binanın ortasında beton zemine gömülü, yukarıdaki görselde gördüğünü, ağır, paslı metal bir başlık vardır. Kimilerine göre burası cehennemin girişidir. Oysa bu sadece Kola Süper Derin sondajının başlangıcıdır.
Bu kapağın ardında uzanan ince tünel birkaç kola ayrılır. Bu kollardan en derin olanı 12.200 metre kadardır. Sovyetlerin bu noktaya kadar sondaj yapması ise neredeyse 20 yıl sürmüştür. Bu derinliğinden dolayı bölgede yaşayan yerli halk, buradan cehennemde işkence gören ruhların çığlıklarını duyabildiklerini bile iddia etmektedir. Ancak yine de, bu derinlik kıtasal kabuğun kalınlığının ancak yaklaşık üçte birine denk gelmektedir.
Kola Süper Derin Sondajı Neden Çalışmaya Devam Etmedi?
Bu sondaj girişimi, Dünya’da şimdiye kadar yapılan tüm kazılardan daha fazla jeolojik veriye erişmemizi sağladı. Granit kayacın kazılan tüm derinlik boyunca devam ettiği keşfedilecekti. Oysaki öncesinde bilim insanları yaklaşık 6. kilometreden sonra granitin yerini bazaltın alacağını düşünüyordu. Bu bilgi, Kola Süper Derin Sondaj Deliği açılırken yeni bir teori olan levha tektoniğine destek verdi.
En ilgi çekici keşiflerden biri, kayacın 6.700 metre derinliğinden toplanan mikroskobik plankton fosilleri oldu. Organik bileşiklerin içinde bulunan bu fosiller çok yüksek sıcaklıklarda ve basınçta korunmayı başarmıştı. Ayrıca, sondaj deliği boyunca helyum, hidrojen, nitrojen ve hatta karbondioksite rastlandı.
1984 yılında ortaya çıkan bir ekipman arızası nedeniyle çalışmalara bir yıl ara verilecekti. Devamında da mühendisler, 1970 yılında açılan ilk sondaj kuyusunu terk edip 7.000 metre noktasından itibaren farklı bir yönde kazmaya başladılar. Sonrasında da 12000 metre civarına ulaşmak ekibin 5 yılını alacaktı. Kazının amacı “mümkün olduğunca derine” inmekti ve hedef 14,5 km idi.
Ancak 262 metre daha kazdıktan sonra araştırmacılar operasyonu durdurmak zorunda kaldılar. Aslında bunun nedenini anlamak için görsele göz atmanız yeterli. Sonuçta sıcaklık tahmin edilenden çok daha fazla idi. Mevcut aletler180 derece civarından bir sıcaklıkta çalışmaya uygun değildi.
Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra, bu tür çabaları destekleyecek para da kalmadı. Bunların sonucunda da üç yıl sonra yani 1992 yılında, sıcak kayacı delmeye devam etmenin çok zor olduğuna karar verilecekti. Devamında ise operasyon resmen sonlandı. Macera arayanlar için popüler bir turistik cazibe merkezi haline geldi.
Sonuç Olarak;
Bilim insanlarının mantoya ulaşmak gibi bir hedefi olsa da bunu şimdiye kadar hiç kimse başaramadı. Ancak ileriki yıllarda devam eden başka projeler ve başka derinlere inen delikler bilim insanlarının pes etmeye niyeti olmadığını bizlere gösteriyor. Bu arada elbette bazen işler ters de gidebiliyor. Bunun bir örneğini okumak isterseniz: Peigneur: Bir Hesap Hatası Sonucunda Bir Delikten Akıp Giden Göl
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The deepest hole we have ever dug. Yayınlanma tarihi: 6 Mayıs 2019; Kaynak site: BBC. Bağlantı: The deepest hole we have ever dug
- Ask Smithsonian: What’s the Deepest Hole Ever Dug? Yayınlanma tarihi: 19 Şubat 2015; Bağlantı: Ask Smithsonian: What’s the Deepest Hole Ever Dug
- Where is The Deepest Hole Dug on Earth?- And What did they Find in it? Yayınlanma tarihi: 20 Ekim 2021; Bağlantı: Where is The Deepest Hole Dug on Earth?- And What did they Find in it?/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
