1997’de Kaptan Charles Moore Hawaii’den Kaliforniya’ya doğru yelken açtığında, okyanusta ilginç bir keşif yapacaktı. Onun bu keşfi günümüzde 7. kıta çöp adası ve daha çok Büyük Pasifik Çöp Alanı’nı olarak biliniyor.
Büyük Pasifik Çöp Alanı keşfinden bu yana medyada sıklıkla yüzen bir plastik kütlesi olarak tasvir ediliyor ve çöp adası olarak anılıyor. Ancak sanılanın aksine üzerinde durulacak bir yüzey yok ve uzaydan görülemiyor. Ayrıca onun tam olarak neye benzediğini göstermek için sizinle paylaşabileceğimiz bir görsel de yok. Çünkü uydular, dronlar ve Google Earth, son derece hareketli çöp yığınının genel görünümünü yakalamakta çok da başarılı değil.
Büyük Pasifik Çöp Alanını Nasıl Keşfettik?
Kaliforniyalı denizci, çevreci ve araştırmacı Charles Moore 1997 yılında katıldığı bir yelken yarışından dönerken normal rotasından sapıp Pasifik Okyanusu’nda biraz gezmeye karar verdi. Az rüzgâr aldığı için denizcilerin pek geçmediği bir bölgeye geldiği zaman gördüğü manzara karşısında şok olacaktı. Moore dünyadaki beş çöp yığınından en büyüğünü keşfetmişti.
Kendisinin çöp yığınının içinden kurtulması yedi gün sürdü. Dört bir yanı şampuan kutuları, sabun şişeleri, poşetler ve balıkçılık ekipmanlarıyla doluydu. Ancak keşfettiği bölge, bir çöp dağı ya da alışageldiğimiz bir çöp yığını gibi bir şey değildi. Bu nedenle Büyük Pasifik Çöp alanın zihninizde daha çok farklı boyutta plastiklerden oluşan bir çorba gibi düşünmelisiniz. Ancak boyutu ürkütücü. Bölgede 1,6 milyon kilometrekarelik alanda 79.000 ton okyanus plastiği yüzüyor. Peki karalardan ve insanlardan uzak bu yere bu kadar çöp nasıl gelmiş olabilirdi?
Büyük Pasifik Çöp Alanı Nasıl Oluştu?
Yüksek basınç sistemlerinin sebep olduğu hava akımları okyanuslarda girdap biçimli akıntıların ortaya çıkmasına sebep olur. Dünya genelinde beş ana okyanus akıntısı vardır: Kuzey ve Güney Pasifik Tropik Altı Girdapları, Kuzey ve Güney Atlantik Tropik Altı Girdapları ve Hint Okyanusu Tropik Altı Girdabı.
Okyanuslarındaki yüzey sularının %40’ı bu girdapların içinde kalır. Okyanus sularına karışan çöpler bir kez girdaplara kapıldıktan sonra akıntıyla beraber girdabın merkezine doğru sürüklenmeye başlar. Bu durum okyanuslardaki plastik kirliliğinin önemli bir kısmının girdaplarda birikmesine sebep olur.
Büyük Pasifik çöp sahasının keşfi, binlerce insanın farkındalığını artırdı. Bu da okyanustaki plastik miktarını azaltmak için çok sayıda girişime yol açtı. Çünkü okyanus plastiği, deniz kuşları, deniz memelileri ve balıklar ve devamında bizler için büyük bir tehlike anlamına gelecektir. Ancak bazı girişimler olsa da bu çöplerden geleneksel yöntemler ile kurtulmamız mümkün de değildir. Çünkü başta da dediğimiz gibi ortalık da görünür bir çöp yığını yok. Asıl sorun yüzeyde değil, denizin dibinde yer almaktadır.
Organik atıklar, örneğin kâğıt ya da bitki kabukları doğada hemen parçalamaya başlar. Ama doğanın plastikle başa çıkması kolay değildir. Bunun nedeni biraz da plastiğin yapısı ile ilgilidir. Bir çalışmaya göre, Büyük Pasifik Çöp alanında toplam 79.000 ton 1,8 trilyon plastik parçası var. Bu plastiklerin %52’sini balık ağları ve ipler gibi balıkçılık malzemeleri oluşturuyor.
Plastik Neden Doğada Çözülemiyor?
Çoğu plastik, bir zamanlar yaşayan organizmaların birkaç milyon yıllık doğal çürümesinin son ürünü olan petrolden üretilir. Petrolün ana bileşenleri, uzun zaman önce bu organizmaların hücrelerinde bir araya gelen lipitlerden oluşur. Normal koşullarda da biyolojik olarak çözülmesini beklemek mantıklıdır.
Ama sorun plastiğin üretim yönteminde gizli. Doğal polimerler, adına peptit bağı denen kimyasal bağlar kullanırken, plastik polimerlerde karbon-karbon bağı bulunur. Bu bağlar çok daha güçlüdür. Bu yüzden plastikler çok dayanıklıdır ve kurtulması da bir o kadar zordur. Organik maddeleri ayrıştıran organizmalar, doğada yaygın olan belirli bağ türlerine saldırmak için milyarlarca yıl içinde evrimleşmişlerdir. Ancak plastiğin içinde karşılarına çıkan bu yeni ve güçlü bağları parçalayabilen çok az organizma mevcuttur.
Çevreciler, plastik üreticilerinin neden polimerler oluşturmak için karbon-karbon bağları yerine peptit bağları kullanmadıklarını merak edebilirler. Böylece bir çöplükte sonsuza kadar kalmak yerine biyolojik olarak bozunurlar. Ancak ne yazık ki bu sefer de üretilen plastikler çok kısa bir raf ömrüne sahip olacaklardır.
Peki Ama Ne Yapmalı?
Geldiğimiz bu noktada bir çok kuruluş denizleri temizlemek için uğraş verse de temel sorun kaynağın azalmamasıdır. Bu nedenle hepimize düşen önemli görevler vardır. Bunun en başında da plastik tüketimimizi mümkün olduğu kadar aza indirmek gelmektedir.
İlk akla gelen tek kullanımlık plastik çatal, bıçak, pet şişe, tabak gibi kullanıp attığımız ürün sayısını azaltmaktır. Buzdolabı poşeti, köpük kutular diğer akla gelen tek kullanımlık her şey için bu geçerlidir. Biraz düşününce siz de evinizdeki çöp yığınlarının çoğunun plastikten oluştuğunu göreceksiniz. Bu nedenle küçük tedbirler ile yaşanabilir bir geleceğe destek olabilirsiniz.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Lebreton, L., Slat, B., Ferrari, F. et al. Evidence that the Great Pacific Garbage Patch is rapidly accumulating plastic. Sci Rep 8, 4666 (2018). https://doi.org/10.1038/s41598-018-22939-w
- The Great Pacific Garbage Patch Hosts Life in the Open Ocean. Yayınlanma tarihi: 6 kasım 2021. Bağlantı: The Great Pacific Garbage Patch Hosts Life in the Open Ocean/
- Why Doesn’t Plastic Biodegrade?; yayınlanma tarihi: 2 Mart 2021; Bağlantı: Why Doesn’t Plastic Biodegrade/
- Haram, L.E., Carlton, J.T., Centurioni, L. et al. Extent and reproduction of coastal species on plastic debris in the North Pacific Subtropical Gyre. Nat Ecol Evol 7, 687–697 (2023). https://doi.org/10.1038/s41559-023-01997-y
- Visualising the Great Pacific Garbage Patch. Yayınlanam tarihi: 16 Ocak 2024. Kaynak site: BBC. Bağlantı: Visualising the Great Pacific Garbage Patch
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
