ABD ile Sovyetler Birliği arasında çekişmeli geçen uzay yarışı, yeni bir çocukluk psikiyatrik bozukluğunun keşfi de dahil olmak üzere derin sosyal değişikliklere de yol açtı. Bunlardan birisi de pek çok çocuğa Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB). tanısı konulduğu, bir eğitim sistemi olacaktı.
4 Ekim 1957’de Ruslar’in iki Sputnik uydusunu yörüngeye yerleştirmesi soğuk savaş yıllarının en önemli anlarından biriydi. Bu durum, baskın bilimsel ve teknolojik güç olduklarına inanan Amerikalılar için bir şok etkisi yarattı. Politikacılar, askeri liderler, bilim insanları ve eğitimciler hemen ABD’nin neden Sovyetlerin gerisinde kaldığını sorgulamaya başladılar ve kısa sürede suçlularını buldular. Sorun Amerikan eğitim sistemi idi.
1920’lerden beri, Amerikan eğitiminde hakim olan ideoloji, eğitim reformcusu John Dewey tarafından öncülük edilen bir felsefe olan ilerici eğitimdi. İlerici eğitim, çocukların kendi hızlarında geliştikleri, yaparak ve keşfederek öğrendikleri, çocuk merkezli bir yaklaşımdı.
Bu yaklaşımda çocuklar bir ders kitabından öğrenmek yerine, bir sebze bahçesini ekip biçerek, botanik hakkında bilgi edinirlerdi. Sonrasında da ürünlerine bir fiyat belirler, yerel topluluklara satar ve ekonomiyi öğrenirlerdi. Ancak bu eğitim yaklaşımı kısa sürede eleştirilerin merkezinde yer alacaktı. Çünkü ABD’nin uzay yarışındaki başarısızlığının temel nedenlerinden biri olarak kabul edilmişti.
Yeni bilim insanları, mühendisler ve astronotlar yetiştirmek için çocukların kendi hızlarında öğrenmemesi gerekiyordu. Çözüm müfredat değişikliği idi. Yeni müfredat 1958 yılından itibaren uygulanmaya başladı. Artık sabit öğrenme ortamlarında, konu ve öğretmen merkezli bir müfredat vardı.
Müfredatın amacı fen, matematik, İngilizce ve yabancı diller gibi temel derslere odaklanmaktı. Bu süreçte binlerce rehberlik danışmanı işe alındı. Ancak kısa süre içinde rehberlik servisleri hiperaktif, dürtüsel, dikkatsiz davranışlar öğrencileri rapor etmeye başlayacaktı.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Keşfedildi?
Eğitimsel bir sorunu tıbbi bir soruna dönüştürmeye yardımcı olan şey, 1957’de tanımlanan yeni bir psikiyatrik durumdu. Bu duruma hiperkinetik bozukluk deniyordu. Hiperkinetik bozukluk, erken çocukluk döneminde ortaya çıktığı düşünülen psikiyatrik nörogelişimsel bir durumdu. Daha çok istemsiz hareketler biçiminde kendini gösteriyordu.
Bu terimden önce çocukların davranışlarının patolojik olarak kabul edilebilmesi için aşırı belirgin davranışlar sergilemeleri gerekiyordu. Ancak hiperkinetik dürtü bozukluğunun tanımı bu eşiği önemli ölçüde düşürdü. Sonrasında da çoğu çocukta aslında var olmayan bir bozukluk yarattı.
Rehberlik danışmanları bu süreçte eğitim ile tıp alanı arasında bir köprü görevi gördü. Psikiyatristler bu tür çocukları tedavi etmenin en iyi yolunu tartışsalar da, metilfenidat (genellikle 1962’de çocuklarda kullanıma sunulan Ritalin olarak bilinir) gibi uyarıcı ilaçlar hızla tercih edilen seçenek haline geldi.
Sonucunda 1960’ların sonlarına doğru, bugün DEHB olarak adlandırdığımız hastalık, en yaygın çocukluk psikiyatrik bozukluğu ve Ritalin, ilk üreticisi olan Ciba için en çok satan ilaç haline gelmişti. Ayrıca Ciba, ilacın kullanımını teşvik etmek için yoğun bir pazarlama kampanyası başlatmıştı.
Ancak Ritalin’in etkili bir tedavi olduğu kabul edilse de, yan etkileri ve yasaklı uyarıcılara kimyasal benzerliği nedeniyle anında tartışmalı hale geldi. Ayrıca birçok kişi, tartışmalı bir bozukluğu tedavi etmek için çocuklara ilaç vermenin yanlış olduğunu düşünüyordu. Aslına bakarsanız Ritalin ve diğer DEHB ilaçlarıyla ilgili tartışmalar ortadan kalkmadı.
On yıl sonra, 20 Temmuz 1969’da ABD uzay yarışını kazandı. Ancak bu başarının beklenmedik sonuçları oldu. Bu da geçerli bir tanısı olup olmadığına bakılmaksızın, bir çok çocuğa DEHB tanısı konmasıydı.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
DEHB, bir kişinin davranışlarını, dikkatini ve/veya aktivite seviyelerini düzenleme yeteneğini içeren nörogelişimsel bir durumdur. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunu teşhis etmek için, hiçbir objektif test yoktur. Şu anda en iyi tanı testlerimiz, tanı kriterlerine dayalı standartlaştırılmış semptom kontrol listeleridir. Tanı koymada psikiyatristler DSM-5 kitabını kullanır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan kişiler üzerinde yapılan araştırmalar, beynin genel boyutunda ve duygu, öğrenme ve davranışın koordinasyonuna yardımcı olan bazı yapıların boyutlarında ufak farklılıklar olduğunu göstermektedir. Ancak değişiklikler o kadar küçüktür ki DEHB’yi teşhis etmek için kullanılamazlar. Sadece DEHB’nin gerçek olduğunu gösterirler.
Çocukluk dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun tanısını koymak için, bir uygulayıcının çocuğun normal gelişime aşina olması gereklidir. DEHB’nin resmi tanısı, gerekli sayıda tanı kriterini karşılamanın yanı sıra işlevsel bozulmayı göstermeye bağlıdır. Dünya çapında, çocukların yaklaşık %5’i ve yetişkinlerin %2,5’i DEHB için tam tanı kriterlerini karşılamaktadır .
DEHB denildiğinde, hareketlilik ve hiperaktivite genel doğası gibi görünür. Bu tam böyle değildir. Aslında DEHB’nin çeşitli alt tipleri vardır ve hareketlilik ile dikkat probleminin olduğu tip birleşik tiptir. Ama nadir olmayan şekilde özellikle yetişkinlerde yalnızca bu alanların birinde problem olur. Ayrıca DEHB’si olanlar güçlü duygusal uyarım sağlayan durumlarda dikkati sürdürebilir. Ama heyecan uyandırmayan, rutin veya mecburi durumlarda diğer insanlar kadar dikkati sürdüremez.
Sonuç olarak
Çok sayıda teoriye ve onlarca yıldır süren araştırmalara rağmen, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna neyin sebep olduğunu da kesin bilmiyoruz. Bir kişinin DEHB’si, ancak yeteneklerinin en fazla talep gördüğü yaşamın belirli aşamalarında, özellikle yeni bir eğitim aşamasına geçme veya yeni bir işe başlama gibi geçiş dönemlerinde teşhis edilmektedir.
Bu nedenle en çok ilkokul çocuklarında belirgindir ve erkek çocuklara daha fazla tanı konur. Çünkü insanlar olgunlaştıkça başa çıkma stratejileri geliştirirler ve bu da DEHB’lerini çok daha az belirgin hale getirir. Eğer kişilerde DEHB varsa, bunun onları etkileme şekli de zamanla değişir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) gittikçe daha çok bilinen bir sendromdur. Ancak bir hastalık mı, bir bozukluk mı yoksa normal spektrumun bir uzantısı mı olduğu çok tartışmalıdır
Kaynaklar ve ileri okumalar
- ADHD: how race for the moon revealed America’s first hyperactive children. Kaynak site: Conversation. Yayınlanma tarihi: 17 Temmuz 2019. Bağlantı: ADHD: how race for the moon revealed America’s first hyperactive children
- Song P, Zha M, Yang Q, Zhang Y, Li X, Rudan I. The prevalence of adult attention-deficit hyperactivity disorder: A global systematic review and meta-analysis. J Glob Health. 2021 Feb 11;11:04009. doi: 10.7189/jogh.11.04009. PMID: 33692893; PMCID: PMC7916320.
- DENHOFF E, LAUFER MW, SOLOMONS G. Hyperkinetic impulse disorder in children’s behavior problems. Psychosom Med. 1957 Jan-Feb;19(1):38-49. doi: 10.1097/00006842-195701000-00005. PMID: 13400991.
Matematiksel
