Birçok insan ay ışığının denizde yansımasına “yakamoz” der. Fakat bu isimlendirme son derece yanlıştır ve doğrusu mehtap biçiminde olmalıdır. Çünkü yakamoz yakamoz, Latince adı Noctiluca scintillans olan bir deniz canlısıdır.
Bazı maddeler bir dış kaynaktan aldıkları enerjinin bir kısmını, kendi ısıları değişmeksizin, elektromanyetik ışıma olarak yayar. Işık veren maddelere lüminesan madde denir. Bunun elektromanyetik ışımalardan temel farkı, ışıldayan maddenin ısısında bir değişme olmamasıdır. Bu yönüyle ışıldama, soğuk ışık olarak da adlandırılmaktadır. Biyolüminesans bu ışıldamanın canlılar tarafından oluşturulan bir çeşididir.
Biyolüminesans özelliği karada yaşayan canlılarda nadir görülür. Oysa ki okyanus hayvanlarının yüzde 76’sı bu özelliğe sahiptir. Yani bu canlılar, bir dizi kimyasal reaksiyonla kendi ışıklarını üretir veya bunu yapan bakterileri barındırır. Bu canlıların ışık üretmesinin ve yaymasının temel nedenleri arasında üreme, avlanma, yiyecek bulma, iletişim kurma, kamuflaj, savunma, korunma, yol bulma gibi şeyler yer alır.
Yakamoz Nasıl Oluşur?
Yakamozlar denizde yaşayan, çok küçük tek hücreli alglerdir. Hem bitkisel hem de hayvansal özelliklere sahip olan bu canlılar, 1 ila 2 mm çapa kadar büyüyebilirler. Bu mikroskobik organizma, dalgaların kıyıya vurması sırasında ortaya çıkan fiziksel değişiklikten rahatsızlık duyar. Bu rahatsızlıklara tepki olarak da ışık parlamaları üretir. Yani gördüğümüz parlamalar aslında belli bir kimyasal reaksiyondur.
Bu organizmalar bir araya geldiğinde veya çok yüksek konsantrasyonlara ulaştığında, kırmızı gelgitlere yol açabilirler. Bu durum, balık ölümlerine ve deniz ekosistemlerinde bozulmalara neden olur.
Mareel (Milky Seas) Yani Sütlü Deniz Nedir?
27 Temmuz 1854’de, Shooting Star isimli gemi güneybatıdan Endonezya’nın Java kentine doğru yelken açmıştı. Güvertedeki denizciler bir anda okyanus yüzeyinin tamamen beyazlaştığını fark ettiler. Durumdan endişelenen mürettebat geri dönmek istese de kaptan devam kararı verecekti. Ancak o da, denizde geçirdiği tüm yıllar boyunca “genişlik ve beyazlık açısından bununla karşılaştırılabilecek hiçbir şey” görmediğini notlarına ekleyecekti.
Bu durumdan da yakamoz adı verdiğimiz deniz canlısının sorumlu olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Shooting Star mürettebatının tanık olduğu olay, yüzeyin herhangi bir hareketlenme olmadan gerçekleşen bir olaydı. Şahit oldukları bu fenomeni de Milky seas yani sütlü deniz olarak adlandıracaklardı.
O günden bugüne sütlü denizler, denizcilik folklorunun bir parçası oldu. Ancak tam olarak ne oldukları da uzun süre boyunca anlaşılamadı. Bugüne kadar sadece bir araştırma gemisi sütlü denizle karşılaştı. Ekip örnekler topladı ve sonucuında bu fenomenin arka planında Vibrio harveyi adı verilen bir bakteri türü olduğunu buldu.
Bu bakteriler yeterli sayıya ulaştığında (mililitre su başına yaklaşık 100 milyon), istikrarlı bir şekilde parlamaya başlıyorlardı. Araştırmacılar bu parıltının amacının kendilerini yiyen balıkları çekmek olabileceğini düşünüyor. Çünkü bu bakterilerin balıkların bağırsaklarında geliştiği biliniyor. Şimdi, devasa bir açık okyanus alanına yayılmış çok sayıda bakterinin aynı anda parlamaya başladığını hayal edin. Bu da sütlü bir deniz görüntüsü yaratıyor.
Sonuç Olarak
Bilim insanları hala bu fenomeninin bileşimlerini, nasıl oluştuklarını, neden bu kadar nadir olduklarını ve doğada ekolojik önemlerinin ne olduğunu anlamaya çalışıyor. Sonucunda denizlerde bir çok gizem halen keşfedilmeyi bekliyor.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Wimalasiri, Udeshika & Dissanayake, D.C.T. & Jinadasa, Sinhalage & Wijesekera, Hemantha & Weidemann, Alan. (2020). Observations and Measurements of Planktonic Bioluminescence off the South. Coast and Puttalam Lagoon of Sri Lanka. Ocean Science Journal. 55. 340.
- What is bioluminescence and how is it used by humans and in nature?. Yayınlanma tarihi: 27 Temmuz 2018. Bağlantı: What is bioluminescence and how is it used by humans and in nature?
- First Images of Mysterious ‘Milky Seas’ Captured; Yayınlanma tarihi: 22 Temmuz 2022; Bağlantı: https://www.smithsonianmag.
- Gomes, Helga & Goes, Joaquim & Al-Hashmi, Khalid & Al-Kharusi, Lubna. (2020). Global Distribution and Range Expansion of Green Vs Red Noctiluca Scintillans.
- Scientists are using new satellite tech to find glow-in-the-dark milky seas of maritime lore. Yayınlanma tarihi: 26 Ağustos 2021. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Scientists are using new satellite tech to find glow-in-the-dark milky seas of maritime lore
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
