Bir senaryo düşünelim: Önünüzde aynı miktarda yiyecek içeren iki tabak var. Küçük olanın daha doyurucu olduğunu varsayıp onu seçerek porsiyon kontrolü yapabileceğinize inanabilirsiniz. Ancak aslında özleriniz beyninizi yanıltıyor ve küçük tabakta daha fazla yiyecek varmış gibi algılamanıza neden oluyor. İşte bu optik yanılgıya Delboeuf illüzyonu denir.
Küçük tabak kullanmanın yemek porsiyonlarını daha büyük gösterdiği ve dolayısıyla daha doyurucu hissettirdiği, sıkça önerilen bir diyet hilesidir. Daha geniş tabaklarda yemeklerin etrafında boşluk kalır. Oysa ki küçük tabaklar aynı miktardaki yemeğin daha fazla görünmesini sağlayacaktır.
Bu yanılsama, 1865 yılında Belçikalı psikolog Joseph Delboeuf tarafından keşfedilen Delboeuf illüzyonuna dayanır. Klasik versiyonunda, aynı büyüklükte iki siyah daire, biri büyük, diğeri küçük beyaz bir dairenin içinde yer alır.
Küçük beyaz dairenin içindeki siyah daire, büyük beyaz dairenin içindeki siyah daireden daha büyükmüş gibi görünür. Eğer siyah daireyi bir dilim cheesecake, beyaz daireyi ise tabak olarak düşünürseniz, yalnızca tabak boyutunu değiştirerek tatlınızın daha büyük ya da daha küçük görünmesini sağlayabilirsiniz.
2012 yılında yapılan bir çalışmada, bilim insanları katılımcılardan farklı boyutlardaki kaselere kendilerine çorba koymalarını istedi. Büyük kaseleri kullananlar, küçük kaseleri kullananlara kıyasla daha fazla çorba koydu. Araştırmacılar bu farkı, Delboeuf etkisine bağladı.
Deneyin ve benzer çalışmaların sonuçları, günlük yaşamda yankı bulmaya başladı. Son birkaç yılda restoranlar, bu yanılsamadan faydalanmak amacıyla yemekleri daha küçük tabaklarda servis etmeye başladı.
Karnınız Aç İse Delboeuf Yanılsaması Fazla da Fark Yaratmayacaktır
Ben-Gurion Üniversitesi’nden psikologlar Noa Zitron-Emanuel ve Tzvi Ganel tarafından yapılan bir araştırma, Delboeuf illüzyonunun yiyecekler söz konusu olduğunda göründüğü kadar etkili olmayabileceğini öne sürüyor.
Zitron-Emanuel ve Ganel, Delboeuf illüzyonunun etkisini test etmek için katılımcıları iki gruba ayırdı. İlk grup, üç saat boyunca aç bırakılacaktı. İkinci grup ise deneyden önceki bir saat içinde yemek yiyerek açlık hissetmeyecek şekilde hazırlandı. Katılımcılara, Delboeuf illüzyonunu içeren çeşitli görseller gösterildi.
Sonuçlar, her iki grubun da yiyecek dışı nesnelere (daireler ve jant kapakları) karşı aynı derecede duyarlı olduğunu gösterdi. Ancak, katılımcılar tepsiler üzerindeki pizzaların boyutlarını karşılaştırırken, açlık hisseden grup Delboeuf yanılsamasından belirgin şekilde daha az etkilendi. Yani, hem aç hem de tok katılımcılar dairelerin ve jant kapaklarının boyutlarını değerlendirirken benzer hata paylarına sahipti. Fakat aç olan bireyler, pizzaların gerçek boyutlarını tok olanlara kıyasla daha doğru tahmin etti.
Sonuç olarak
Zitron-Emanuel ve Ganel’in verileri, Delboeuf illüzyonunu kullanarak kendimizi daha küçük porsiyonlarla tatmin etmeye çalışmanın açlık hissedilen durumlarda başarısız olacağını ortaya koyuyor. Diyet yaparken sıklıkla karşılaşılan açlık hissi, bu tür görsel aldatmacalara karşı direncimizi artırıyor ve yiyeceklerin gerçek boyutlarını daha doğru değerlendirmemize neden oluyor.
Yazının devamında okumaya devam etmek isterseniz: Muller Lyer Yanılsaması Nedir? Çizgilerin Uzunluklarını Neden Yanlış Algılıyoruz?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Deception Diet: How Optical Illusions Can Trick Your Appetite. Yayınlanma tarihi: 28 Ocak 2012; Bağlantı: https://www.npr.org/
- Smaller Plates Don’t Make Meals Look Bigger When You’re Hungry. Yayınlanma tarihi: 12 Temmuz 2018; Bağlantı: https://blogs.scientificamerican.com
- Evans RB. Joseph Delboeuf on visual illusions: a historical sketch. Am J Psychol. 1995 Winter;108(4):563-74. PMID: 8585601.
- Food deprivation reduces the susceptibility to size-contrast illusions. 2018 Sep 1;128:138-144. doi: 10.1016/j.appet.2018.06.006. Epub 2018 Jun 6, PMID: 29885383 DOI: 10.1016/j.appet.2018.06.006
- Peng M. How does plate size affect estimated satiation and intake for individuals in normal. Weight and overweight groups? Obes Sci Pract. 2017 Jun 27;3(3):282-288. doi: 10.1002/osp4.119. PMID: 29071104; PMCID: PMC5598018.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
