Muhtemel bu yazıyı okuyan herkes bir yerlerde iki resim arasındaki farkı bulun bulmacası ile karşılaşmış ve istemsiz bir biçimde çözmeye çalışmıştır. Bu tip sorular genelde çocuklar için tasarlanmaktadır. Ancak aslında yetişkinler için de önemli bir gerçeği vurgular.
Bu tür bir bulmaca önemsiz görünse de, aslında algıyla ilgili önemli bir gerçeği ortaya çıkartacaktır. Sizin için aşağıya bir örneğini ekledik. İki resim arasındaki farkı ilk bakışta görebildiniz mi?
Yukarıdaki resme baktığımızda, büyük detayları fark ederiz. Ancak kayanın dibinde güneşlenen bir grup insanın olmadığını görebilmemiz için detaylara odaklanmamız gerekir. Beynimiz gerçekten de etrafımızda olan biteni görmek konusunda yeterince iyi değildir. Psikologlar bu durumu değişim körlüğü olarak adlandırırlar.
Değişim körlüğü sadece bulmacalarda karşımıza çıkmaz. İşe giderken yıllarca aynı yolu kullandığınızı düşünelim. Muhtemel bu yolda bir günden diğerine meydana gelen küçük değişiklikleri fark edemezsiniz. Yolun kenarındaki bir evi farklı renge boyadıkları, yeni açılan bir dükkan gibi detaylar pek dikkatimizi çekmez. Sonra bir sabah yine evden işe giderken bir anda sokakta bir fark olduğu dikkatinizi çeker. Bir değişikliği fark eder etmez de diğer farkları görmeniz daha kolay olacaktır.
Değişim Körlüğü Neden Gerçekleşiyor?
Sanal gerçeklikten bahsettiğimiz günümüzde aslında hepimizin bilmesi gereken bir olgu vardır. Beyin en inandırıcı sanal gerçeklik deneyimini zaten bizlere yaratır. Baktığımız, dinlediğimiz ve dünyaya dokunduğumuzda, onu tam olarak olduğu gibi deneyimliyor gibi hissederiz. Ama aslında bu bir hiledir. Gerçek şu ki, fiziksel gerçekliğin sadece anlık görüntülerini yakalarız.
Bu yetersiz duyusal bilgiyi bir başlangıç noktası olarak kullanan beyin ise sonrasında boşlukları doldurur. Tahmin eder, süsler ve biçimlendirir. Kısacası dünyayı gerçekte olduğu gibi değil, beynimiz tarafından yaratılan ve yalnızca kısmen gerçekliğe dayanan bir biçimde algılarız. Ancak kendinizi ve beyninizi suçlamadan önce bilmeniz gereken bir şey var.
Yakın çevremizde durmadan değişen tüm duyusal bilgileri işleyecek olsaydık, aşırı veri yüklemesi ile felç olurduk. Bu nedenle beyin seçici bir dikkat süreci yürütür. Bu nedenle beyninizin bu biçimde çalışması aslında doğru olanı yapması anlamına gelir.
Değişim Körlüğü İle İlgili Bazı Örnekler
Konu ile ilgili en önemli çalışma “Görünmez Goril Testi” olarak da bilinir ve ünlü çalışma Daniel Simons ve Christopher Chabris tarafından yapılmıştır. Bu deneyde araştırmacılar katılımcılardan iki grup insanın paslaşmasını gösteren bir video izlemelerini istedi. Görevleri atılan pas sayısını saymaktı.
Onlar işin matematiği ile uğraşırken oyuncuların arasından goril kostümlü birisi geçti. Ardından katılımcılara bu gorili görüp görmedikleri soruldu. Çoğu grupta, katılımcıların %50’si gorili görmediklerini söylediler. Bu deney ileriki süreçlerde defalarca tekrarlandı.
Değişim körlüğü dikkati dağılmış araba sürücülerinden, güvenilmez görgü tanıklıklarına kadar bir çok sorun ile yüzleşmemize neden olur. Yakın tarihli bir çalışmada, araştırmacılar bir grup radyologa bir dizi X-ışını taraması verdi. Onlardan akciğer kanseri nodüllerini aramalarını istedi. Bu kişiler için bu görev günlük rutinlerinin bir parçasıydı. Ancak radyologların bilmediği bir şey vardı. Aslında araştırmacılar, röntgenlerin içine tipik bir nodülden 48 kat daha büyük bir gorilin görüntüsünü yerleşmişlerdi.
Sonuç olarak;
Dikkat, yaş, nesnelerin nasıl sunulduğu ve psikoaktif ilaçların kullanımı gibi değişim körlüğünü etkileyebilecek başka faktörler de vardır. Ancak genel anlamda, dikkatsizlikten kaynaklanan bu körlükten kaçınmak mümkün olmasa da, bu durum hakkında bilgi sahibi olmamız önemlidir.
Beyniniz, size en fazla değeri sağlayacağını düşündüğü görsel ipuçlarını kaydetmenize ve yorumlamanıza yardımcı olacak kadar gelişmiştir. Bu nedenle hem önemli hem de önemsiz görsel bilgiler bazen gözden kaçabilir. Simons’un dediği gibi, “Bakmak, görmekle aynı şey değildir. Farkında olmak için dikkatinizi ona odaklamalısınız. Ayrıca göz atmak isterseniz: İstem Dışı Körlük Yani Bakıp da Görememe Sorunu Nedir?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Only the most perceptive people can spot the differences between these nearly identical images; Bağlantı: Only the most perceptive people can spot the differences between these nearly identical images; Yayınlanma tarihi: 3 Ocak 2018; Bağlantı: https://www.businessinsider.com
- Inattentional Blindness in Psychology; Bağlantı: Inattentional Blindness in Psychology; Yayınlanma tarihi: 4 Mayıs 2020
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
