Cömertlik Deneyi: 3 Ayda Harcamak Şartıyla 10000 Dolar Size Verilirse Ne Yaparsanız?

Size 10.000 dolar verildiğini ve tek şartın bu parayı önümüzdeki üç ay içinde harcamanız gerektiğini hayal edin. Bunu nasıl harcarsınız? Ve eğer başkaları bu hediyeyi alsaydı, bunu nasıl harcayacaklarını düşünüyorsunuz?

Bu soru üzerine bir süre düşünün. Sonrasında da sizin gibi düşünen 200 kişinin ne cevap verdiğini anlamak için yazının detaylarına göz atınız.

İnsanlar cömertliğe mi yoksa bencilliğe mi daha yatkındır? Onlarca yıldır bilim insanları bu soruyu yanıtlamaya çalışıyor ve bunun için çeşitli araştırmalar yapıyor. Bu araştırmalar sürecinde katılımcılara küçük miktarlar da paralar verilmiş (genellikle 10 dolar veya daha az), ve sonrasında da katılımcıların bu parayı nasıl harcadıkları takip edilmişti. Ayrıca bu çalışmalar kontrollü ortamlarda gerçekleşmişti. Ancak tüm bu çalışmalar bazı soruları cevapsız bıraktı.

Sonucunda kolay yoldan elde edilen söz konusu para küçük bir miktar olduğunda bunu paylaşmak kolaydır. Plansız bir biçimde cebinize 100 TL girerse kolaylıklar gittiğiniz bir mekanda çaylar benden diyebilirsiniz. Peki çok daha fazla paraya sahip olursanız aynı cömertliği gösterebilir misiniz? Yakın zamanda sonuçları yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar bu sorunun cevabını merak ettiler. Ayrıca riskler içeren durumlarda insanların aynı biçimde cömert davranıp davranamayacağını anlamak istediler.

Cömertlik Deneyi Nasıl Yapıldı?

British Columbia Üniversitesi, Yale Üniversitesi ve Teknoloji, Eğlence, Tasarım’a (TED) bağlı araştırmacılar, bir çift zengin bağışçının yardımıyla bunu öğrenmek için bir deney yürüttüler. Ekip, COVID-19 salgını sırasında TED’in sosyal medya kanalları aracılığıyla belirsiz bir deneye başvuru yapma teklifini yayınladı. Dünyanın her yerinden insanlar bu deneye kaydını yaptırdı.

Sonunda bu “türünün tek örneği” çalışmada öncelikle üç “düşük gelirli” ülkeden katılımcılar seçildi. Brezilya’dan 8, Kenya’dan 39 ve Endonezya’dan 50 kişi çalışmaya dahil oldu. Ayrıca  dört “yüksek gelirli ülke”den de; Avustralya’dan 12, Kanada’dan 12, Birleşik Krallık’tan 25 ve Amerika Birleşik Devletlerinden 54 kişi araştırmaya alındı.

Araştırmaya katılanların ortalama yaşları 34′ idi. Bu kişiler deneyin detaylarını öğrendiklerinde de şüphesiz çok sevindiler. Deneyciler onlara 10.000 dolar vereceklerdi. Tek şart bu paranın tamamını üç ay içinde harcamaları, biriktirmemeleri veya yatırım yapmamaları idi. Ayrıca araştırmacılara bu parayı tam olarak nasıl harcadıklarını bildirmeleri gerekiyordu.

Araştırmacılar, insanların paralarını nasıl harcadıklarını kamuya açık bir şekilde paylaşmaları durumunda daha cömert olmalarını bekliyorlardı. Bunun doğru olup olmadığını kontrol etmek için katılımcıların yarısından parayı nasıl harcadıklarını Twitter’da paylaşmalarını istediler. 

10.000 dolar tek bir seferde verildi. Sonraki üç ay boyunca katılımcılar parayı nasıl harcadıklarını bildirdiler. Bir katılımcı harcamalarını bildirmedi. Verileri eksik olarak kaydedildi ve toplam 199 katılımcıyla çalışma sonuçlandı.

Katılımcılar 10000 Doları Nasıl Harcadırlar?

Peki katılımcılar bu beklenmedik parayı nasıl harcadılar? Bunu başkaları mı paylaştılar yoksa kendileri için mi kullandılar? Her ne kadar 10.000 dolarlık hediye, zengin ülkelerden gelen katılımcıların gelirlerinde sadece %10’luk bir artışı ve daha fakir ülkelerden gelen katılımcılar için ise %125’lik bir artışı temsil etse de, iki grup arasında toplum yanlısı harcamalar açısından hiçbir fark yoktu.

Kanada’dan bir katılımcı, azınlıklara inşaat eğitimi veren bir kuruluşa 1.200 dolar bağışladı. Endonezya’dan bir başka katılımcı, temel ihtiyaçların karşılanmasına yardımcı olmak için vefat eden bir arkadaşının ailesine 1.500 dolar bağışladı.

Katılımcılar nakit paranın %68’ini ortak bir tatil ya da akşam yemeği yemeği ısmarlama gibi girişimlerle diğer insanlar ile paylaştı. Ayrıca yaklaşık beşte birini hayır kurumlarına veya benzer oluşumlara bağışladılar .

Katılımcıların Twitter’da paylaştıklarını takip eden araştırmacılar, bu kişiler ile harcamalarını paylaşmayan kişiler arasında cömertlik anlamında benzer sonuçlara ulaştı. Bu da daha önceki araştırma sonuçlarında da belirlendiği gibi, insanların itibarlarını artırmak için değil, tatmin edici hissettirdiği için para verdiklerini gösteriyordu.

Sonuç Olarak

Büyük meblağlarda para kullanılması ve dünyanın dört bir yanından katılımcılarla gerçek dünyada gerçekleştirilmesi nedeniyle bu çalışma, insan cömertliğine ilişkin bugüne kadarki en güçlü ve net bulguları sağlıyor.

Her gün felaket ve trajedi haberlerinin üzerimize yağdığı bir dünyada, bu çalışma büyük dozda iyi haberler getiriyor. Paranın az olduğu ve kimsenin izlemediği zamanlarda bile insanlar şaşırtıcı derecede cömert olabiliyorlar. Benzer bir çalışmanın günümüz ekonomik koşullarında Türkiye’de yapılması durumunda da aynı sonuçların tekrarlanıp tekrarlanmayacağı da elbette merak uyandırıyor.

Yazının devamında göz atmak isterseniz: Batık Maliyet Yanılgısı: Vazgeçmek Neden Bu Kadar Zor Gelir?

Kaynaklar ve ileri okumalar

• Engel, C. Dictator games: a meta study. Exp Econ 14, 583–610 (2011). https://doi.org/10.1007/s10683-011-9283-7
• Dwyer, R. J., Brady, W. J., Anderson, C., & Dunn, E. W. (2023). Are People Generous When the Financial Stakes Are High? Psychological Science, 0(0). https://doi.org/10.1177/09567976231184887
• Researchers gave 200 people $10,000 each to study generosity. yayınlanma tarihi: 11 Eylül 2023. Bağlantı: Researchers gave 200 people $10,000 each to study generosity
• A Surprise $10,000 Gift: How Would You Spend It? Yayınlanma tarihi: 11 Eylül 2023. Bağlantı: A Surprise $10,000 Gift: How Would You Spend It?

Size Bir Mesajımız Var!

Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.

Matematiksel