Finans çevreleri dışında çok az kişi Charles Ponzi’nin kim olduğunu gerçekte bilir. Oysa ki Ponzi şeması onun soyadını taşır. Bu adı duymamış olsanız bile muhtemelen saadet zinciri hakkında ya da piramit sistemi hakkında bir ön bilginiz vardır. Şimdi gelin tüm bunların tam olarak ne anlama geldiğini anlamaya çalışalım.
1903’te Charles Ponzi, cebinde sadece iki doları olan fakir bir İtalyan göçmeniydi. Sonrasında Ponzi şemasını icat etti ve neredeyse bir gecede milyoner oldu. Bunu 1920’de Bostonluları sadece sekiz ayda 15 milyon dolardan fazla dolandırarak başardı.
Onun foyası sonraki süreçte ortaya çıksa da, uyguladığı yöntem gelecekte bir çok başka dolandırıcıya ilham verecekti. “Herkes dolandırıcı olabilir ancak isminizin “dolandırıcılık” kelimesi ile eşanlamlı olmasını sağlamak için özel bir adam olmanız gerekir.” diye Charles Ponzi’yi öncelikle kısaca tanıyalım.
Charles Ponzi Kimdir?
Fakir bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Charles Ponzi, genç yaştan beri çok para kazanmak istediği bilinen bir adamdı. Başarısız bir eğitim hayatının devamında, zengin olma rüyasını gerçekleştirmek için, 1900’lü yılların başında İtalya’dan ABD’ye göç etti. Ponzi, burada bir çok vasıfsız işte çalıştı. Suça karışmak için de fazla beklemedi. 1907’de sahte çek kesmekten dolayı, sonrasında da beş İtalyan göçmeni ABD sınırından ülkeye kaçırdığı için toplam beş yılını hapishanede geçirdi.
Fakat 1917 yılında, hayatının dönüm noktası olacak posta kuponları ile tanışınca, bu kuponlar sayesinde bir biçimde hayatı değişecekti. O dönemlerde, yurtdışındaki mektupların uluslararası bir cevap kuponu içermesi yaygındı. Bu kuponlar, anlaşmalı ülkelerde kolaylıkla nakit paraya çevirmek mümkündü. İşin Ponzi’yi ilgilendiren en önemli kısmı ise, kuponların her ülkede farklı nakit değerlerinin olmasıydı.
Ponzi, ucuz olan ülkelerden kupon satın alıp, daha pahalı olan ülkelere satarak bu işten çok para kazanabileceğini anladı. Bunun devamında da, sistemden yararlanmaya karar verdi. Üstelik planı herhangi bir yasayı ihlal etmiyor gibiydi. Bunun için öncelikle bir şirket açtı. Sonrasında da işi büyütmeye başladı. Kısa süre sonrada, yatırımcılarını % 50’lik getiri vaadiyle sistemine dahil etti.
Toplam 870 dolar yatırım yapacak 15 müşteri toplaması çok uzun sürmemişti. Altı ay içinde de 20.000 yatırımcıyı kendisine yaklaşık 10 milyon dolar vermeye ikna etti. New Jersey ve Maine’de ofisler açtı ve Ponzi, sonunda 40.000’den fazla yatırımcıyı sisteme dahil etmeyi başaracaktı. Ponzi’nin bu süreçte tahmini servetinin 8,5 milyon doların üzerinde olduğu bilinmektedir.
Yatırımcıların Bilmediği Şey Ortada Herhangi Bir İş Olmadığıydı
Ortada bir iş değil, bunun yerine para sirkülasyonu olduğunu elbette hiçbir yatırımcı bilmiyordu. Sistemin devam etmesi, sonsuza kadar yeni yatırımcıların sisteme dahil olması ile mümkün olabilirdi.
Yatırımcılardan elde edilen fonların ABD’de kullanmak üzere IRC satın almak için kullanılması gerekiyordu. Bunun yerine Ponzi, eski yatırımcılara ödeme yapmak için yeni yatırımcılardan elde edilen fonları kullandı. Karizmatik görünümü ile Ponzi sonunda 40.000 kişiyi dolandırıcılığına yatırım yapmaya ikna etti.
1920’li yıllarda ise Ponzi’nin yaptığı işlerin yasal olup olmadığı ile ilgili haberler çıkmaya başladı. Bu durum, elbette Ponzi ve müşterileri arasındaki güven problemlerini de beraberinde getirdi. Bu sebeple, yatırımcılar yatırdıkları paralarını geri almak isteyince ve ortada böyle bir para olmayınca foyası ortaya çıkacaktı.
Ponzi, yatırımcılarının sadece %10’unun paralarını ödedi ve geriye kalan 5 milyon doları ödeyemeyince dolandırıcılıktan tutuklandı. Sonrasında da sahtekarlık suçundan hapse girdi. Uzun bir süre hapis yattı. Öldüğünde ise cebinde sadece 75 dolar vardı. Kendisi sistemini sürdüremese de kurguladığı yöntem gelecekte bir çok benzer yapının ortaya çıkmasına aracılık edecekti.
Ponzi Şeması Nedir?
Bir Ponzi şeması dolandırıcının, yüksek getiriler vaat eden bazı varlıklar veya karmaşık yatırım planları ile ilk yatırımcı çemberini cezbetmesiyle başlar. Bu yatırımcılar, bir yatırım yaptıklarını düşünerek paralarını dolandırıcıya verirler.
Dolandırıcı ek yatırımcıları sisteme çektiği için, orijinal yatırımcı grubuna genellikle yeni yatırımcıların parasıyla temettü ödenmektedir. Bir Ponzi şemasını sürdürmek için, dolandırıcının mevcut yatırımcılarına ödeme yapmaya devam etmesi ve bunun için de yeni yatırımcılar bulması gerekir. Bu plan genellikle dolandırıcı yeni yatırımcılar bulamadığı zaman bozulacaktır.
Ponzi Sistemi İle Piramit Sistemi Farkı Nedir?
Piramit yapılar ile Ponzi sisteminin benzerlikleri olmasına rağmen iki hileli sistem birbirinden farklıdır. Piramit sistemi, herhangi bir ürün veya hizmet almaksızın, her bir katılımcının, sadece bir defa belli bir para ödeyerek, diğer katılımcıların ödediği paralardan üstel olarak artan sürekli bir gelir elde etmesi prensibine dayanmaktadır.
Bu sistem sonraları Saadet Zinciri olarak ekonomik hayatın birçok alanında kendisine yer edinmiştir. Öte yandan kuruluş açısından farkları olsa da, günümüzdeki Ponzi sistemi ile Piramit sisteminin temelinde yatan formül aynıdır. Sisteme dahil olan yatırımcılar, sürekli büyümekte olan yatırım akışına güvenirler. Dolayısıyla, kazançlı olduğunu düşündükleri bu sistemden kolay kolay çıkmak istemezler.
Yakın zamanda tarihin en büyük dolandırıcılık oyununa imza atan Bernard Madoff, insanların Ponzi sistemine karşı savunmasızlığının bir hatırlatmasıdır. Bu nedenle sorgulayıcı ve kuşkucu bir yaklaşım geliştirmek ve bu tarz oluşumların özüne inmek önemlidir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Dahiler de Kötü Karar Verir: Isaac Newton’un Borsada Batışı
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Charles Ponzi And The Incredible Story Behind His Notorious Scheme; yayınlanma tarihi: 14 Şubat 2020; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/charles-ponzi
- Ponzi Scheme; yayınlanma tarihi: 21 Ekim 2021; Bağlantı: https://www.investopedia.com/terms/p/ponzischeme.asp
- Ponzi schemes are fraudulent investment schemes that promise high returns with little risk. Here are 5 red flags to look out for. Yayınlanma tarihi: 25 Mayıs 2022; Bağlantı: https://www.businessinsider.com
- Who Was Charles Ponzi? What Did He Create?. yayınlanma tarihi: 23 Şubat 2023; Bağlantı: https://www.investopedia.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
Harika bir makale gene Sibel hanım. fiat dolar ve fiat euro sistemi modern para mekaniğide böyle bir sistem. ponizden farkı arakasında hesabı ödemeyecek bir kuvveti ordusunun olması. sayıların dünyası gerçekten müthiş. teşekkürler.
Merhaba bilgi alabilir miyim