Öyle görünüyor ki, doğanın Cebelitarık boğazını kapatıp Akdeniz’i izole etmesi için çok fazla şey gerekmeyecek. Aslında bu daha önce de yaşanmıştı.
Yaklaşık altı milyon yıl önce Akdeniz kurumuştu. Messiniyen tuzluluk krizi olarak adlandırılan olayda Akdeniz yaklaşık 1000 yıllık bir süre içinde buharlaştı. Aslında günümüzde Akdeniz’in turkuaz sularının keskin tadı bu sırrı saklıyor. Havzanın derinliklerinde hala kalın bir tuz tabakası yer alıyor.
Akdeniz Neden Kurumuştu?
Bu kurumaya neyin neden olduğu konusunda henüz tam olarak fikir birliğine varılmış durumda değil. Ancak yaygın kanı, bunun tektonik hareket ile ilişkili olduğunu ileri sürüyor. Boş havza ile güçlü Atlantik arasında duran şey muhtemelen, bugün Cebelitarık Boğazı’nın bulunduğu yerde dar bir kara parçasıydı.
Yaklaşık 5,3 milyon yıl önce büyük bir sel bu sınırı aştı ve okyanus ile denizi yeniden birbirine bağladı. Bir denizi oluşturacak miktarda suyun aniden nereden geldiği ise bir başka belirsizliğini koruyan konu. Akdeniz’in kurumasının boyutu tartışıldığı için selin boyutu da tam olarak belirlenemiyor.
Ancak anladığımız kadarı ile su yükseldikçe daha da fazla suyun geçmesine izin veren bir yol açılmıştı. Zirve noktasında akışın saniyede 100 milyon metreküpe ulaşmış olması gerektiği düşünülüyor. Sonucunda bu muazzam miktarda su hızla Akdeniz’i yeniden doldurdu ve yaklaşık 2 yıl içinde Akdeniz bugünkü halini aldı. Atlantik Okyanusu ile bu dehşet verici yeniden bağlantı olmasaydı, bugün bildiğimiz Akdeniz var olamazdı.
Akdeniz Küresel Su Dolaşımı İçin Neden Önemlidir?
Akdeniz’in kapalı bir deniz havzası olması nedeniyle, tuzluluk seviyeleri yüksektir. Akdeniz’deki tuzlu suları, Atlantik Okyanusu’ndan gelen daha taze sularla karışır. Akdeniz’in tuzlu suyu, soğuk ve tuzsuz Atlantik sularının üzerine yerleşir. Bu durum, termohalin döngü adı verilen okyanus akıntılarının oluşumuna katkıda bulunur. Bu dolaşım, dünya genelindeki okyanus akıntılarını etkileyen ve iklim sistemini şekillendiren bir faktördür.
Bugün Akdeniz’in milyonlarca kilometreküp suyu sürekli buharlaşıyor. Yağmurlar ve nehirler sistemi doyurmaya yetmiyor. Akdeniz’i koruyan tek şey Atlantik Okyanusu’ndan gelen ve Cebelitarık Boğazı’ndan akan düzenli bir akış.
Cebelitarık Boğazı’nın oluşum süreci, milyonlarca yıl boyunca meydana gelen karmaşık jeolojik olayların bir sonucuydu. Bu bölgenin oluşumunda önemli etken tektonik aktivite ve deniz seviyesindeki değişiklikler idi. Ancak unutmayalım süreç halen devam ediyor.
Cebelitarık Boğazı Kapanırsa Akdeniz Yeniden Kuruyacaktır
Cebelitarık Boğazı, İspanya’nın güneyindeki Cebelitarık Burnu ile Kuzey Afrika’daki Ceuta şehri arasında yer alır. Akdeniz’den Atlantik Okyanusu’na açılan kapı olan Cebelitarık Boğazı, dünyanın en işlek su yollarından biridir. Aynı zamanda Avrupa ile Afrika kıtaları arasındaki en yakın noktadır. Cebelitarık Boğazı’nın genişliği oldukça dar olup, en dar noktası sadece 13 kilometre kadardır.
Cebelitarık Boğazı kapanırsa ne olacağını, başta da anlattığımız gibi biliyoruz. Afrika ve Avrupa tektonik olarak aktiftir. Akdeniz tabanının bir bölümünü tutan Afrika levhası milyonlarca yıldır kuzeye doğru ilerliyor ve her 2,5 yılda bir kabaca bir 2,5 santimetrelik bir hızla Avrasya Levha Sınırına doğru kayıyor.
Konuyu inceleyen bilim insanlarına göre, yakın jeolojik gelecekte Cebelitarık Boğazı’nın bir kez daha kapanması kuvvetle muhtemel. Boğaz kapanırsa ve Akdeniz’in bağlantısı koparsa, buharlaşma suların her yıl birkaç metre düşmesine neden olacaktır. Ayrıca okyanus akıntılarına katkısı ortadan kalkacağı için olası başka sorunlar da beraberinde gelecektir. Bu olay kıtların ilerleme hızını göz önünde bulundurduğumuzda hemen yarın olmasa er geç gelecekteki insanlar bu sorunla yüzleşmek zorunda kalacaktır. Sonunda, daha ağır olan Avrupa kıtası Afrika kıtasının altına girecek ve Akdeniz bu kez sonsuza dek yok olacaktır.
Sonuç Olarak
Şu anda Dünya, çok farklı ekosistemlere ve insan kültürlerine sahip yedi kıtadan oluşuyor. Ancak anlıyoruz ki dünyamız gelecekte çok daha farklı bir biçimde var olacak. Dünyanın tektonik geleceğini araştırmak, bizi bilgimizin sınırlarını zorlamaya ve gezegenimizi uzun zaman ölçeklerinde şekillendiren süreçler hakkında düşünmeye zorluyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What Would Happen If The Tectonic Movement Of. Africa Or Europe Closed The Strait Of Gibraltar? Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Science ABC. Bağlantı: What Would Happen If The Tectonic Movement Of. Africa Or Europe Closed The Strait Of Gibraltar?
- 5.3 million years ago, the world’s largest flood refilled the Mediterranean. Yayınlanma tarihi: 5 Mayıs 2023. Kaynak site: Big Think. Bağlantı: 5.3 million years ago, the world’s largest flood refilled the Mediterranean
- Krijgsman, W., Hilgen, F., Raffi, I. et al. Chronology, causes and progression of the Messinian salinity crisis. Nature 400, 652–655 (1999). https://doi.org/10.1038/23231
- Lelieveld, J., Hadjinicolaou, P., Kostopoulou, E. et al. Climate change and impacts in the Eastern Mediterranean and the Middle East. Climatic Change 114, 667–687 (2012). https://doi.org/10.1007/s10584-012-0418-4
- The Mediterranean nearly dried up. A cataclysmic flood revived it. Yayınlanma tarihi: 6 Mart 2020. Kaynak site: National Geographic. Bağlantı: The Mediterranean nearly dried up. A cataclysmic flood revived it.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
