Carlo Maria Cipolla adını şu ana kadar duymamış olabilirsiniz. Bir ekonomi tarihi profesörü olan Carlo Cipolla, iktisat tarihi üzerine mizahi bir dil kullanarak yazdığı denemeleriyle tanınmaktadır. Kendisinin ülkemizde en iyi bilinen kitabı ise Neşeli Öyküler isimli kitabıdır.
1976’da Berkeley’deki California Üniversitesi’nde ekonomi tarihi profesörü olarak çalışırken, insanlığın varoluşsal en büyük tehdidi olarak algıladığı bir gücün temel yasalarını özetleyen bir makale de yayınlamıştı. Makalenin konusu aptallıktı. Daha sonraki yıllarda da bu makalesi “İnsan Aptallığının Temel Yasaları” ismiyle eğlenceli ve bir o kadar da düşündürücü bir kitap halini alacaktı.
İlk baskısı İngilizce yazılmış ve 1976’da yayınlanmıştır. Başlangıçta, kasıtlı olarak sadece arkadaşları arasında gizli olarak dağıtılmıştır. Bunun nedeni aslında onun bu denemeyi bir şaka amacı ile yazmış olmasıdır.
Cipolla’nın kitabında öne sürdüğü yasalarda kendisi konuyu mizahi bir dille ele almış olsa da izleyen çalışmalar sosyal ve toplumsal davranışlara, bunların etkilerine dair yeni bakış açılarının oluşmasına katkı sağlamıştı.
Carlo Maria Cipolla’ya Göre İnsan Çeşitleri
Cipolla’ya göre toplumda beş grup insan mevcuttu. Bu insanlar da kararlarının yol açtığı sonuçlara göre analitik bir düzlemde aşağıdaki gibi bulunurlardı. Buna göre zeki insanlar topluma katkıda bulunan ve katkılarını karşılıklı yararlara dönüştüren insanlardı. Haydutlar topluma zarar verse bile kendi çıkarlarının peşinden koşarlardı.
Saf insanlar ise topluma katkıda bulunsa da başkaları tarafından kullanılan insanlardı. Aptallar ise hem kendilerine hem de diğer bireylere zarar verir ve kayba sebep olanlardı. Cipolla’ya göre bu gruptaki insanlar da en tehlikeli insan türü idi. Bunun nedeni ise aptalların genel olarak “tahmin edilemez” insanlar olmalarıdır. Son olarak da etkisizler vardı. Bu kişilerin nerede, ne yapacaklarını anlamak olası değildi. Hatta kendileri genellikle aptal olduklarının da farkında olmayacaklardı.
Bu gruplandırmayı yaptıktan sonra Cipolla aptallık yasalarını tanımlar. Söylemleri biraz abartılı ve onun şakacı yazma tarzının bir parçası olsa da arka plandaki bazı fikirleri çok da hafife almamak gerekir. Aptal insanlar yerine aptalca davranışlara odaklanmayı tercih etsek de onun beş yasasına göz atalım.
İnsan Aptallığının Temel Yasaları
1: Her zaman ve kaçınılmaz olarak, herkes etrafındaki aptal bireylerin sayısını hafife alır. Cipolla”ya göre her insan, tahmin ettiğinden çok daha fazla sayıda aptalla çevrilidir. Ancak kişilerin hayata bakış açısı, iyimserlik eğilimi gibi bilişsel önyargıları bu sayıyı olduğundan daha az algılamasına neden olur.
2: Bir bireyin aptal olma olasılığı bu kişinin diğer tüm kişisel özelliklerinden bağımsızdır. Aptallar doğaları gereği aptaldır ve neden öyle olduklarına dair herhangi bir faktörle nedensellik bağı yoktur. Aptallık sınıf ya da karakter ayırt etmez. Herhangi bir insanın aptal olup olmaması, cinsiyetinden, eğitim düzeyinden, etnik kimliğinden, dininden, fiziksel görünüşünden, varlık durumundan bağımsızdır. Cipolla, aptallığı sarı saçlı veya siyah gözlü olmak gibi bir insan özelliği olarak görüyordu. Sonuç olarak bu insanların toplumun her kesimine kabaca eşit olarak dağılmış olmaları kaçınılmazdır.
3: Aptal bir kişi, kendisi hiçbir kazanç elde etmeden – ve hatta muhtemelen kayıplara maruz kalarak – başka bir kişiye veya bir gruba zarar verir. Carlo Cipolla, bunu asla unutulmaması gereken altın ve en önemli yasa olarak görüyordu. Bu bireylerin davranışları ne kendileri ne de diğerleri açısından rasyonel bir zemine oturtulamaz. Aptal insanlar, başkalarına ve genellikle kendilerine zarar verenlerdir. Aksine, zeki veya aşırı saf insanların davranışları başkalarına yardım etmeyi amaçlar.
4. Aptal olmayan insanlar, aptal bireylerin zarar verme gücünü her zaman hafife alırlar. Her zaman, her yerde ve her koşulda aptal insanlarla uğraşmanın ve/veya ilişki kurmanın maliyetli bir hata olduğunu mutlaka unuturlar.
Aptal insanlarla bir araya gelinen her ortam kendi içinde büyük risk barındırır. Aptallara iletişim ya da herhangi bir şekilde ilişki içinde olmak, aptal olmayan insanlar için her koşulda hatadır. Sonuç olarak, onların gücünü hafife alarak savunmasız kalırsınız. Devamında da aptal insanların öngörülemez davranışlarının sonucuna katlanmnız gerekecektir.
5. Aptal biri en tehlikeli insan türüdür ve bir hayduttan da daha tehlikelidir. Aptal bir insan ile bir haydudu ayıran motivasyon ve rasyonel yaklaşımdır. Haydut toplumda bir zarara yol açacağını bilmesine rağmen bencil bir içgüdüyle hareket edecektir. Ancak aptal insan mantıksız bir şekilde davranmaktadır. İşin içine öngörülemez oldukları gerçeği girince de en tehlikeli insan tipi olacaklardır.
Sonuç olarak;
İtalyan iktisatçı Carlo Cipolla “aptallığın temel yasaları ” ile bize yalnızca ironi ve sağduyuyu kullanarak büyüleyici fikirler tasarlamanın mümkün olduğunu öğretti. Başlangıçta sadece arkadaşlarıyla paylaştığı bu teori zaman içinde, uluslararası alanda da tanınır hale geldi. Bir çok dile çevrildi ve sonrasında da bir çok disiplin kapsamında incelenmeye başlandı.
Yapılması gerekli tek şey bunu kabul etmek ve bununla yaşamayı öğrenmekti.
Bu arada bir konuyu hatırlatmamız gerekiyor. Akıllı ya da aptal olmaktan bahsedildiği zamanlarda aklımıza hemen IQ meselesi gelir. Ancak kendisi aptallığı bir IQ meselesi olarak değil, ilişki becerilerinin eksikliği olarak kabul etmiş ve sınıflandırmasını ona göre yapmıştı. Bu konu da konuya yeni bir bakış açısı kazandırdı. Bu nedenle günümüzde onun bu beş maddesi tartışmalı insan aptallığı konusunda bir kilometre taşını temsil ediyor.
Yazımızın sonunda Dietrich Bonhoeffer’in “aptallığın teorisi” başlığı ile kaleme aldığı düşüncelerini de öğrenmek isteyebilirsiniz. Bonhoeffer’ın Aptallık Teorisi: Kötüyü Tespit Etmek Kolaydır; Ancak Aptallık İçin Aynı Şey Geçerli Olmaz
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Would you do this at home? Why we are more likely to do stupid things on holidays. Yayınlanma tarihi: 24 Kasım 2020. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Would you do this at home? Why we are more likely to do stupid things on holidays
- Pratt, Stephen & Tolkach, Denis. (2020). Stupidity in tourism. Tourism Recreation Research. 1-14. 10.1080/02508281.2020.1828555.
- Dağtekin, Orhon. (2022). İktisadi Boyutuyla Aptallık, Yol Açtığı Maliyetler ve Aptallıkla Mücadele. 12. 10.53092/duiibfd.1125268.
- Cipolla’s 5 Laws of Human Stupidity. Yayınlanma tarihi: 26 Ocak 2023; bağlantı: https://sproutsschools.com/
- Savoiu, Gheorghe & Čudanov, Mladen. (2015). STUPIDITY AND NORMAL DISTRIBUTION OR THE CONTEMPORARY IMPACT OF CARLO CIPOLLA’S LAWS. 3. 4-7.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
