Sis, yatay görüş mesafesini 1 km’nin altına düşüren bir hava olayıdır. Stratüs bulutlarının yerde veya yere yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Hava içindeki su buharının yoğuşması veya donarak kristalleşmesi sonucu ortaya çıkan çok küçük su damlacıkları veya buz kristallerinden meydana gelir. Ve bu hava olayı elbette öldürücü değildir. Ancak yazımıza konu olan Büyük Londra Sisi buna bir istisnadır.
Tam beş gün sürecek olan Büyük Londra Sisi 5 Aralık 1952’de başladı. Tam da bu sıralarda Londra sokakları, Noel kutlamaları için alışveriş yapmaya başlayan insanlarla doluydu. Ancak öğleden sonra sarı siyah renkli garip bir duman tüm şehri hızla kapladı.
Sis görüş mesafesini o kadar azaltmıştı ki insanlar evlerini bile bulamaz hale gelmişti. İnsanlar bunun gelip geçici bir durum olduğunu düşünseler de kısa sürede yanıldıklarını anlayacaklardı
İklimi dolayısıyla Londra’da sis aslında şaşırtıcı bir durum değildi. Bu nedenle de fazla endişelenmeye gerek yoktu. Ancak ilerleyen süreçte bu sisin normalden farklı olduğu anlaşılacaktı. Öncelikle bu sisin kimyasal bir kokusu vardı. Ayrıca 6 Aralık sabahı Londra sakinleri yeşil bir gökyüzüne, daha da yoğunlaşan bir sise ve daha da kötü bir kokuya uyanacaklardı.
7 Aralık’ta sis yoğunlaştıkça hava da ağırlaştı ve dışarıda nefes almak çok zor hale gelmeye başladı. Akciğer sorunu yaşayanlar, nefes almakta zorlandıkları için hastanelere akın etmek zorunda kalmıştı.
Henüz bilmeseler de, Londra sakinleri bugüne kadarki en ölümcül çevre felaketlerinden biri olarak bilinen şeyi yaşıyorlardı. Sonradan anlaşıldığı üzere, bu duman ve sis karışımı aslında bir dizi talihsiz gelişmenin sonucu idi.
Sarı-siyah renkli bu garip sis sonucunda, 12.000’den fazla insan hayatını kaybetti. 60 yılı aşkın bir süre boyunca bilim insanları sisin tam olarak ne olduğunu ve neden bu kadar çok insanın öldüğünü anlayamayacaktı.
Büyük Londra Sisinin Nedeni Neydi?
Büyük sisten birkaç gün önce, soğuk bir hava şehre hakim olmuştu. Bunun sonucunda da şehir halkı soğukla mücadele etmek için normalden çok daha fazla miktarda kömür yakmıştı. Ek olarak, 5 Aralık özellikle günü neredeyse hiç rüzgar yoktu. Bu da bacalardan çıkan dumanın uçup gitmek yerine sokakların üzerinde kalmasına neden oldu.
Tüm bunlara ek olarak şehir doğrudan bir atmosferik antisiklon altındaydı. Bir antisiklon, içinde yüksek basınç olan bir alandır. Atmosfer basıncı çevredeki havanın basıncından daha yüksektir ve çevreden merkeze doğru artar.
Londra’nın üzerindeki antisiklon, şehrin etrafında temiz havanın içeri girmesini ve dumanın dışarı çıkmasını engelleyen bir alan yaratmıştı. Ancak bunların hiçbiri Büyük Londra Sisinin öldürücü olmasındaki en büyük paya sahip değildi.
Neyse ki, 9 Aralık’ta sis azalmaya başladı. Ancak o zamana kadar 150.000’den fazla insan hastaneye başvurmuştu. Akciğer hastalıklarının sebep olduğu yaklaşık 6.000 ölüm yaşandı. Daha sonradan da bu sayının 12.000 civarında olduğu anlaşılacaktı.
Sis, özellikle yaşlılar, çocuklar, solunum sorunu yaşayanlar ve sigara tiryakileri için ölümcül olmuştu. Hiçbir tıp uzmanı dumana neyin sebep olduğunu belirleyemedi.
Büyük Londra Sisi İle İlgili Gizem Yaklaşık 60 Yıl Sonra Anlaşılacaktı
Kasım 2016’da Büyük Londra Sisinin nedenini yapılan bir dizi akademik çalışma sonucunda öğrendik. Neden yukarıda saydığımız olumsuz atmosferik durumlara ek olarak düşük kaliteli kömür yakılması ile ilgiliydi.
1952 İngiltere’sinde o dönem uygulanan kömür politikası, kazanç odaklı bir anlayışa dayanıyordu. Yani kalitesi yüksek kömürler ihraç edilir, şehir halkı ise kalitesi düşük kömür kullanırdı. Böylece kalitesi düşük olan kömürler yakıldığında açığa çıkan kükürt dioksit, kimyasal olarak sülfürik aside dönüştüğü için hava kirliliği meydana geliyordu.
Hatta bu olay nedeniyle 1956 yılında hazırlanan hava kirliliğinin azaltılması adına tanımlanan ve çeşitli tedbirleri kapsayan, Temiz Hava Yasası ortaya çıktı. Yasa, 1968 yılında, çeşitli yangınlardan kaynaklanan, kum, toz ve dumanın yanı sıra ticari ve endüstriyel nedenlerin ortaya çıkardığı hava kirliliğini sınırlandırılan birincil bir mevzuata dönüştü.
Sonuç Olarak;
Konuyu açıklığa kavuşturan bilim insanları araştırmalarının diğer çevresel atılımlara yol açacağını ve Çin gibi yüksek hava kirliliği oranlarına sahip ülkelerdeki sorunların çözülmesine yardımcı olacağını umuyorlar.
Araştırmacılar, bu tür bir olayın dünyanın herhangi bir yerinde herhangi bir zamanda gerçekleşebileceğini de söylüyorlar. Ayrıca benzer bir sorunu bu yazıda da inceleyebilirsiniz: Centralia: 60 Yıldır Sönmeyen Yangından Neler Öğrenebiliriz?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The London Smog Mystery That Killed 12,000 People Has Been Solved After 60 Years. Yayınlanma tarihi: 2 Ekim 2021; Bağlantı: https://historyofyesterday.com/
- The Great Smog Of London That Killed 12,000 People And Took 64 Years To Solve. Yayınlanma tarihi: 21 Kasım 2019; Bağlantı: https://allthatsinteresting.com/
- 60 years since the great smog of London – in pictures yayınlanma tarihi: 5 kasım 2012; bağlantı: https://www.theguardian.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
