Yüksek irtifa sonucunda dağlarda bazen tuhaf ve gizemli gibi gözüken şeyler olabilir. Bunların kimi yorgunluk, oksijen yetersizliği gibi nedenler nedeniyle beyninizin size oynadığı oyunlar olacaktır. Ancak kimilerinin de bilimsel açıklaması mevcuttur. Bunlardan birisi de bu yazıda size aktaracağımız Brocken hayaletidir.
Güneşin alçaldığı ve arkanızda olduğu bir zamanda dağa tırmanırsanız ve altınızdaki sisi görecek kadar yükseğe ulaşırsanız aslında siz de Brocken hayaleti ile karşılaşabilirsiniz. Bu nedenle dağcılar dönem dönem ışık huzmesi içinde kendisine uzaktan el sallıyormuş gibi gözüken bir şey gördüklerini düşünürler. Ancak aslında gördükleri sadece kendi gölgeleri olacaktır.
Brocken Hayaleti Nedir?
Brocken hayaletinin çevresinde birçok efsane vardır. Çin’in genellikle puslu Huangshan Dağları’nda, Buda’nın Işığı olarak anılırdı ve birinin aydınlandığını gösterirdi. İspanyollar 18. yüzyılda Kaliforniya’ya yerleştiklerinde bu duruma Los Vigilantes Oscuros yani karanlık gözlemciler adını verdiler.
Bu doğa olayı 1780’de Almanya’nın Harz dağlarında, bu dağları ziyaret eden Alman papaz Johann Silberschlag tarafından da gözlemlendi. Brocken adı, bu dağ silsilesinde yer alan belirli bir zirveyi ifade eder.
Zaman içinde Kuzey Almanya’nın en yüksek zirvesi olan Brocken’de (1.141 m) sık sık ortaya çıkması nedeniyle genellikle bir Brocken hayaleti olarak bilinmeye başlandı. Kısa sürede de insanların hayal gücünü harekete geçirdi. İddiaya göre, bir keresinde bir dağcı görüntüden irkilerek düşerek öldü. İddia gerçek ise bu kişi kendi gölgesi tarafından öldürülen ilk kişi oldu.
Etrafta dolaşan hurafeler, Johann Wolfgang von Goethe, Lewis Carroll, Carl Jung ve Charles Dickens gibi yazarların Brocken Hayaletini eserlerine dahil etmesine neden oldu. Birçok insan bu ışığı ilk kez gördüğünde kutsal bir deneyime maruz kaldıklarını düşünerek etraflarına anlattılar. Oysa ki deneyimledikleri güzel bir optik yanılsamaydı.
Diyelim ki bir tepede duruyoruz ve Güneş arkamızda parlıyor. Bu durumda Güneş, bulutun veya sisin su damlacıklarının üzerine bir gölge düşmesine neden olur. Ancak genellikle bu gölge çok büyük görünür ve çevresinde parlak, gökkuşağı benzeri bir halka vardır. Peki ama bu optik fenomen nasıl gerçekleşir?
Brocken Hayaleti Neden Gerçekleşir?
Yüzyıllar boyunca fizikçiler, bu optik yanılsama için zaman içinde yanlış olduğu kanıtlanan çeşitli açıklamalar yaptılar. Tam olarak nasıl olduğunu anlamamız ise 20. yüzyılın ortalarında, modern radyo astronomisinin öncülerinden Hendrik C. van de Hulst’un konuya ilişkin açıklamaları sonucunda olacaktı.
İşte bu olay ışığın kırınımının bir sonucudur. Yani süreç gökkuşağının oluşması ile tam olarak aynı olmasa bile benzerdir. Görünüşü nedeniyle, fenomen bazen dairesel bir gökkuşağı ile karıştırılır. Ancak Brocken Hayaleti etrafındaki hareler gökkuşağından çok daha küçüktür ve farklı fiziksel süreçlerden kaynaklanır. Gölgenin büyük görünmesinin nedeni de, beynin boyutu yargılayacak hiçbir referans noktası olmamasının bir sonucudur.
Geçen yüzyılda, bilim insanları bu gizemli fenomenin koşullarını yeniden yaratmaya çalıştılar. Bunlardan birisi de İskoç fizikçi Charles Thomson Rees Wilson idi. Kendisi 1894’te İskoçya’nın en yüksek zirvesi olan Ben Nevis’in zirvesinden tanık olduğu Brocken hayaletinden büyülenmişti.
Yıllar sonra Cambridge Üniversitesi’ndeki Cavendish Laboratuvarı’nda bir bulut odası inşa etti ve aynı olguyu deneylerle kanıtlamak istedi. Brocken hayaletini yeniden yaratmayı başaramasa da, odanın radyasyonu tespit etme yeteneği ona 1927’de Nobel Ödülü kazandırdı.
Brocken Hayaletini Gökyüzünde de Görmeniz Mümkündür
Günümüzde Brocken Hayaleti, bir tür glory adı verilen optik yanılsama kategorisine dahil edilir. Bunu dış kısımlarında kırmızı halkalar ve merkezde mavi halkalar bulunan ters bir gökkuşağı gibi düşünebilirsiniz. Uçak yolcuları da ara sıra Brocken’in hayaletimsi bu görüntülere tanık olurlar.
Güneş ışığı bulutlardaki su damlacıkları üzerinde parladığında, güneşin önünden geçerken uçağın siluetinin etrafında dairesel bir gökkuşağı oluşur. Güneş karşı tarafta olacak şekilde uçağın uygun tarafında oturuyorsanız aşağıdaki gibi uçağınızın gölgesini görebilirsiniz.
2003 yılında uzay mekiği Columbia’da bir Brocker hayaleti uzaydan da göründü. Bilindiği üzere, Columbia Uzay Mekiği kazası, 1 Şubat 2003, tarihinde STS-107 adlı mekiğin görev uçuşu esnasında gerçekleşmiştir. İçinde 6 Amerikalı ve 1 İsrailli astronot bulunan mekik, inişe 16 dakika kala düşmüştür. Bu nedenle de bu görüntü ölen astronotların onuruna Astronaut’s Glory olarak isimlendirilecekti.
Başka bir etkileyici optik fenomen için bu yazımıza da göz atabilirsiniz. Ay Halesi Ve Yalancı Güneş Nedir? Nasıl Oluşur?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- ‘Brocken Spectre’ Is a Rare Yet Beautiful Optical Phenomenon of a Radial Rainbow. Yayınlanma tarihi: 18 Temmuz 2021; Bağlantı: https://mymodernmet.com/brocken-spectre/
- The Science of the Glory. Yayınlanma tarihi: 1 Ocak 2012; Bağlantı: https://www.scientificamerican.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
