Yaz aylarının gelmesi, açık havada yapılan gece sohbetlerinin de gelmesi anlamına gelir. Ancak bu sohbetlere çoğu zaman çeşitli böcekler de eşlik edecektir. Yapay ışıkların etrafında uçmak güveler, tatarcıklar ve sivrisinekler için çoğu zaman ölmek anlamına gelse de yine de bunu yapmaktan kendilerini alıkoyamazlar.
Bu davranışın çok uzun zamandır gözlemlenmesine rağmen, böceklerin geceleri ışıkların etrafında toplanmalarının nedeni hiçbir zaman kesin olarak anlaşılamamıştır. Popüler teoriler arasında güvelerin ay ışığında yön bulması ve lambaları ay ışığı sanması veya böceklerin tehlikeden kaçmak için ışığa doğru uçması yer alır.
Araştırmacılar artık daha ikna edici bir cevaba sahip olduklarına inanıyorlar. Güveler ve diğer uçan böcekler geceleri ışığa çekilmek yerine, onların parıltısına hapsoluyorlar. Bu, milyonlarca yıl boyunca evrimleşmiş ve modern dünyada başarısızlığa uğramış akıllıca bir numaranın talihsiz sonucu olarak düşünülüyor.
Fototaksi, organizmaların ışık kaynaklarına doğrudan tepki verme yetilerine verilen bir isimdir. Işığa yönelim pozitif fototaksi, ışıktan kaçma ise negatif fototaksi olarak tanımlanmaktadır.
Mutfağınızdaki gece ışığı açtığınızda, karanlık köşelere ve yarıklara nasıl kaçan sevimsiz hamamböceklerini muhtemelen fark etmişsinizdir. Hamamböcekleri, negatif fototaktik organizmalara bir örnektir. Güveler ve benzer böcekler ise pozitif fototaktiktir. Veranda ışığınız, farlarınız veya kamp ateşiniz tarafından büyülenmiş görünürler.
Güveler Yönlerini Nasıl Bulur?
Bazı güve türlerinin göç ettiği bilinmektedir ve gece gökyüzünün onlara yön bulma ipuçları verir. Güveler yönlerini ay ışığına göre bulurlar. Böcek uçmaya başladığında ışık belli bir açıdan gelmektedir. Böcek, bu açıyı hiç bozmadan uçarsa düz uçmuş olur.
Ay çok uzakta olduğundan, böcek hareket etse bile ışığın geliş açısı değişmez. Bunu kendiniz de bilirsiniz. Araba yolculuğu sırasında Ay’ın size göre konumu değişmiyorsa, düz gidiyorsunuz demektir. Peki ya böcek bir sokak lambasını ay zannederse ne olur? O zaman düz uçamaz. Çünkü lamba, Ay’a göre çok yakındadır ve böcek biraz gittiğinde, lambadan gelen ışığın geliş açısı değişir.
Böcek düz uçmak için bu açıyı düzeltme gereği duyar. Sokak lambasının kendisini yanıltması yüzünden, eğri uçar. Eğri uçtuğunu, aynı noktanın çevresinde dönüp durduğunu anlayamaz. Kendisine sorsanız şöyle der: “Uzun bir süredir dümdüz uçtuğum halde bir türlü hedefime varamıyorum.”
Imperial College London’da bir böcek bilimci olan Dr. Sam Fabian’a göre, gece uçan güveler ve diğer birçok böcek, sırtlarını en parlak olan yere doğru eğmek üzere evrimleşmiştir. Yüz milyonlarca yıl boyunca, bu yer değil gökyüzüydü. Bu numara böceklere yukarının hangi tarafta olduğunu söylüyor ve düz uçmalarını sağlıyordu.
Böcekler Neden Işığa Gelir?
Böcekler milyonlarca yıl hiç yapay ışık kaynağı olmayan, sadece doğal ışık kaynaklarıyla aydınlanan gecelerde evrimleşmişlerdir. Thomas Edison’un ampulün patentini aldığı gün olan elektrik aydınlatmasının küresel dağıtımının yolunu açan 27 Ocak 1880 günü, güve ve bu tarz böceklerinin tarihinde karanlık bir gündür.
Yeni ışık kaynaklarıyla, güveler kendilerini sokak lambalarına sırtlarını yaslamış halde buldular. Bu onları lambaların etrafında sonsuz döngülere soktu, böcekler evrimsel içgüdüleri tarafından tuzağa düşürüldü.
Yarasalar için de durum çok farklı değildir. Gece sokak lambalarını dikkatle gözlemlerseniz, her lambanın etrafında bir iki yarasanın döndüğünü ve lambanın cazibesine kapılan böcekleri havada kaptıklarını gözlemleyebilirsiniz.
Sonuç olarak
Işığa gelen ve etrafında dönen böcekler gibi bizler de kısır daireler halinde etrafında döndüğümüz ateşin etkisi altında olabiliriz. İşte bu nedenle ara sıra sabit diskimize reset atmamız tavsiye edilir.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Why are moths attracted to lights? Science may finally have an answer. Yayınlanma tarihi: 30 Ocak 2024. Kaynak site: Discovery. Bağlantı: Why are moths attracted to lights? Science may finally have an answer
- Kunin WE. Robust evidence of declines in insect abundance and biodiversity. Nature. 2019 Oct;574(7780):641-642. doi: 10.1038/d41586-019-03241-9. PMID: 31666718.
- Fabian, S.T., Sondhi, Y., Allen, P.E. et al. Why flying insects gather at artificial light. Nat Commun 15, 689 (2024). https://doi.org/10.1038/s41467-024-44785-3
- Why are moths attracted to lights? Science may finally have an answer. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Bağlantı: Why are moths attracted to lights? Science may finally have an answer
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
