Leonid Kantorovich, 20. yüzyılın ortalarında Sovyetler Birliği’nde ekonomi ve matematik alanlarında önemli katkılarda bulundu. En bilinen çalışması, ulaşım ve dağıtım sorunları üzerine olan optimal ulaşım teorisidir. Kendisini biraz daha yakından tanıyalım.
Bilindiği üzere Nobel ödülleri 1901’den itibaren Alfred Nobel’in vasiyetiyle insanlığa hizmet
edenleri ödüllendirmek amacıyla verilmektedir. Ancak Ekonomi alanında Nobel ödülü Alfred Nobel’in orijinal vasiyetinde yer almamaktadır. İsveç merkez bankası tarafından bankanın 300. yıldönümü olan 1968’de, Alfred Nobel’in 1895’teki vasiyetinin anısına bir ekonomi ödülü verilmesi kararlaştırılmıştır. Şu an ekonomi ödülü dâhil diğer tüm ödül süreçleri Nobel Vakfı çatısı altında bir bütün olarak yürütülmektedir.
1975 yılında verilen Nobel ekonomi ödülünü ise, Leonid Vitaliyevich Kantorovich ve Tjalling C. Koopmans paylaşmıştır. Bu yazımız da adı fazla bilinmeyen Leonid Kantoroviç’i sizlere tanıtalım.
Leonid Kantoroviç Kimdir?
Leonid Kantorovich ( Leonid Kantoroviç) (1912-1986). Rusya’nın St Petersburg kentinde doğdu. 1926’da Leningrad Üniversitesi’ne matematiğin yanı sıra politik ekonomi ve modern tarihe ilgi duyarak girdi. 1934’te Leningrad Üniversitesi’nde profesör oldu ve 1960 yılına kadar bu görevi sürdürdü. Kantorovich, 1961-71 yılları arasında SSCB Bilimler Akademisi’nin Sibirya şubesinde matematik ve ekonomi bölümünün başkanlığını yaptı. Daha sonra Moskova’da araştırma laboratuvarı başkanı olarak görev yaptı.
1941 ve 1942’de Leningrad Savunmasında etkin bir rol aldı. Kuşatma sırasında Leningrad halkına soluk alması için tek bir yol kalmıştı. Donmuş gölün üstünden giden bu yola ‘Hayat Yolu’ adı verilmekteydi. Peki ama bu donmuş gölün taşıma kapasitesi ne kadardır? Söz gelimi ağır araçlar bu yolu kullanabilir mi?
Kantoroviç, geliştirdiği matematiksel modelle çeşitli hesaplamalar yaptı. Sonucunda da ‘Hayat Yolu’nun kuşatma altındaki Leningrad halkına yardım ulaştırabilmesini sağlar. Bu dönemde geliştirdiği ulaşım ve taşıma modelleri, bugün hâlâ ulaştırma mühendisliği alanında okutuluyor. Bu çalışmaları dolayısıyla, Yurtsever Savaş Nişanı ve Leningrad Savunması Madalyası’na layık görülecekti.
Üretim Mühendisi ve İktisatçı Olarak Kantoroviç
Savaşı’nın bitiminde bu kez Kantoroviç’i üretim mühendisi koltuğunda görürüz. Zihnindeki matematik modellerini bu kez de fabrikadaki üretime uyarlayacaktır. Böylece verimi arttıracak bir model ortaya koyar ve bununla çokça ödül alır.
Kantoroviç’in Sovyet ekonomisine başka katkıları da olur. Onun dönemine kadar, Sovyetler’de iktisat, çoğunlukla bir sosyal bilim olarak görülmekteydi. Kantoroviç ise ekonomik sorunları bir optimizasyon sorunu, dolayısıyla matematiksel bir bulmaca olarak ele aldı. Böylece, Sovyetler’de iktisat, matematikle yakın ilişki içinde gelişme gösterdi. Kimi önerilerinin Sovyet yönetimi tarafından dikkate alınmaması ise önemli bir eksiklikti.
Leonid Kantorovich, en önemli bilimsel çalışmasını normatif ekonomi teorisi, yani kaynakların optimum tahsisi teorisi alanında yaptı. 1975 gelindiğinde Tjalling C. Koopmans ile birlikte Nobel İktisat Ödülünü elde etti. Diğer Ödül Sahibi Koopmans gibi, Kantorovich de mevcut üretken kaynakların mal ve hizmet üretiminde en büyük avantaj için nasıl kullanılabileceğini araştırdı
Doğrusal Programlamanın Öncüsü
Doğrusal programlama, kısıtlı kaynakların en iyi düzeyde kullanılabilmesi için tasarlanmış bir matematiksel modelleme yöntemidir. Bu model askerlik, tarım, endüstri, ekonomi, ulaştırma, sağlık sistemleri alanlarında ve hatta davranış bilimleri ve sosyal bilimlerde uygulama alanına sahiptir. Doğrusal programlama metodunu, 1947’de George Dantzig ABD hava kuvvetlerindeki çalışmalarına dayanarak icat etmiş ve geliştirmiştir.
Ancak ondan daha önce 1939’da, ABD’deki kereste endüstrisinin yeniden örgütlenmesinde görev alan Leonid Vitalyevich Kantorovich, görevinin bir parçası olarak sınırlı bir doğrusal programlamalar sınıfı ve bunların çözümleri için yöntemler geliştirmiştir. Bu nedenle kendisi günümüzde doğrusal programlamanın kurucularından biri olarak değerlendirilmektedir.
O dönem keşifleri çok değer görmese de doğrusal programlamanın keşfi, iktisatta hem teori hem de uygulama üzerinde büyük etki yaratmıştır. Kaynakların dağıtılması, üretimin planlanması, işçilerin çalışma saatlerinin düzenlenmesi, yatırım portföylerinin planlanması ve pazarlama stratejilerinin formüle edilmesinde doğrusal programlama yöntemi kullanılmıştır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- MLA style: Leonid Vitaliyevich Kantorovich – Facts. NobelPrize.org. Nobel Prize Outreach AB 2022. Wed. 6 Jul 2022. https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/1975/kantorovich/facts/
- Nazlı DEMİR; Adana Bölgesi İçin Girdi Çıktı Analizi; Bağlantı: http://libratez.cu.edu.tr/tezler/12555.pdf
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
