Gerçekte, hiç kimse elmas bir yüzüğe ya da lüks bir arabaya ihtiyaç duymaz. Ancak bu ürünlerin işlevlerinin ötesinde anlamları vardır. Bunlar, kendimize ve başkalarına kim olduğumuzu iletmemize yardımcı olan, arzu nesneleridir. Bu durum Veblen etkisi aracılığı ile açıklanır.
Bir arkadaşınızın kullandığı parfümü çok beğendiniz ve satın almak için markasını öğrendiniz diyelim. İnternette yaptığınız aramada parfüme ulaştınız ancak parfümün fiyatı tahmininizden daha ucuz. Koku hala aklınızda ama acaba o kadar iyi değil miydi? En iyisi şu 2979 TL olan parfümü almak. En azından parasının karşılığını veriyordur!
Hikaye tanıdık geldi mi? Parfüm yerine istediğiniz herhangi bir objeyi düşünebilirsiniz elbette. Aşağıda gördüğünüz tişörte iyi bakın. Bu tişörte kaç para verirdiniz? Mesela 1600 dolar? Bu tişört 2022 yılında 1750 dolara alıcı bulabilmiştir. Evet yanlış duymadınız. Düz bir beyaz tişört deyip geçmeyin, tişörtte bir farklılık yok, onu değerli yapan şey logosu yani markası. Çünkü bu tişört Louis Vuitton etiketi taşıyor.
Bir Veblen Ürünü Nedir?
Arzu, statü ve lüks, yüzlerce yıldır araştırılan kavramlardır. Bu konu hakkında en iyi bilinen kitaplardan biri, sosyolog ve ekonomist Thorstein Veblen tarafından 1899’da yayınlanmıştır. Thorstein Veblen, ‘conspicuous consumption’ yani gösterişçi tüketim kavramını ilk kullanan kişidir.
Veblen’in bunu çalışmayan sınıfın (ki burada Veblen çalışmayan sınıfla aristokrat sınıfı kastetmiştir) ekonomik ve sosyal davranışlarını açıklamaya çalışırken tanımlamış ve kullanmıştır.
İşte bu nedenle Carter, Rolls-Royce, Aston Martin, Harrods, Champagne, Christian Dior ve Louis Vuitton, Türkiye’de Vakko gibi markalar, daha değerli olarak algılanır. Onları cazip kılan şey sattıkları ürünlerin fiyatlarıdır. Lüks mallar giyim, açlık, susuzluk, barınma veya ulaşım gibi insanların birincil ihtiyaçlarını karşılamak için satın alınmaz. Bu satın alma dürtüsünün arka planında da elbette psikolojik etkenler yer almaktadır.
Veblen Etkisi Neden Kaynaklanır?
İnsanların Veblen ürünlerine ilgi duymasının birçok nedeni vardır. Veblen, pahalı şeyler satın alma eyleminin, insanların sosyal statülerini başkalarına iletmelerinin bir yolu olduğunu öne sürmüştür. Lüks mallar, pahalı evler satın almanın veya seçkin toplantılara katılmanın bir tür “zenginlik sinyali” olduğunu savunmuştur.
Bu şekilde düşünürken dikkatli olmak önemlidir, çünkü bazen daha yüksek bir fiyat daha iyi kalite anlamına gelmez. Bunun ünlü bir örneği viski markası Chivas Regal’den verilebilir. Chivas Regal, ürünlerini ilk piyasaya sürdüklerinde satmakta zorlanmıştı. Bunun sonrasında da fiyatlarını yükseltmeye karar verdiler.
Araştırmacılar Hudders ve Pandelaere , tasarımcı çantalar ve ayakkabılar satın almanın kadınların tarzlarını ifade etmeleri, öz saygılarını artırmaları veya hatta statülerini göstermeleri için bir araç olduğunu buldular. Araştırmaları, bazı kadınların diğer kadınların erkeklerini çalmasını önlemek için de bu lüks ürünleri aradıklarını öne sürdü.
Yeni yüksek fiyat dışında her şeyi sabit tutan Chivas Regal, devamında satış patlaması yaşadı. Sonucunda insanlar, yüksek fiyat etiketi ile daha kaliteli olması gerektiğini düşündükleri için Chivas Regal almaya başlamıştı.
Veblen ürünleri gösterişçi tüketime bağlı olduğundan, daha yüksek bir fiyat kitleler için ulaşılamaz bir şeydir. Bir Ferrari’ye sahip olmak, insanları farklı bir sosyal sınıfa sokar. Bu, doğrudan yüksek fiyatın bir sonucudur. Yüksek bir sosyal sınıf olarak algılanmayı uman ne kadar çok insan varsa, arabalara olan talep de o kadar fazladır. Bu aynı zamanda pırlanta yüzükler için de geçerlidir.
Zenginliğin ve gücün kamuya açık bir şekilde sergilenmesi, belirli bir sosyal statüye ulaşmanın veya sürdürmenin bir yoludur. Ancak sorun sadece belli bir statüye sahip olan kişilerin bu yaklaşımı benimsemesinde değildir.
Sorun düşük sosyal sınıfların hiyerarşide daha üsttekilerin davranışlarına özenmeleri, onları taklit etmeye çalışmalarıdır. Bu nedenle 85 Euro’ya mal olan bir şişe parfüm içeriği aynı olsa bile 20 Euro’luk bir şişeden daha fazla alıcı bulacaktır.
Veblen Etkisi Sadece Satın Aldığımız Ürünlerde Karşımıza Çıkmaz
Veblen etkisi sadece satın aldığımız ürünlere özgü değildir. Benzer bir süreç aldığımız hizmetlerde de görülmektedir. Örneğin, birisi bir avukat tutmak istiyorsa, mümkün olan en iyi kişiyi seçmek ister. İki seçenek verilirse, biri saatte 50 Dolar, diğeri saatte 1.000 Dolar talep ederse, 1.000 Dolarlık avukat işini daha iyi yapıyor gibi görünecektir. Oysa ki belki de daha düşük ücret talep eden işini daha iyi yapan olacaktır.
Tüketici tercihleri nadiren insan zekasının doğuştan gelen, bireysel seçimlerinin sonucudur. Tüketim boşlukta gerçekleşmez. Satın aldığımız şeyler, yaptığımız şeyler, ilişki kurduğumuz insanlar, yaşadığımız ve ziyaret ettiğimiz yerler, bizim için anlam taşır.
Televizyonda, haberlerde ve hatta sosyal medyada zenginlikle ilgili medya tasvirlerinin,
tüketicilerin zihinlerinde hayatın nasıl olması gerektiğine dair bir görüntü yaratarak tüketicilerin dünyalarını tanımladığı gösterilmiştir.
Sonuç olarak
Sonucunda hepiniz yaşadığımız kültürün bir ürünüyüz ve o kültürle bağımızı güçlendirmek için ürünler satın alıyoruz. Ne istediğimiz ve bizi lüks ürünler satın almaya neyin motive ettiği ancak daha büyük insan sorularını göz önünde bulundurarak anlaşılabilir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Veblen Goods: Why Sports Cars and Diamonds Don’t Obey the Law of Demand. Yayınlanma tarihi: 10 Ocak 2022. Bağlantı: Veblen Goods: Why Sports Cars and Diamonds Don’t Obey the Law of Demand
- “Excerpt from the Theory Of The Leisure Class (1899, by Thorstein Veblen) .” Dictionary of American History. . Encyclopedia.com. (August 16, 2024). https://www.encyclopedia.com/
- Thorbjørnsen, Helge & Pedersen, Per & Nysveen, Herbjørn. (2007). “This is who I am”: Identity expressiveness and the theory of planned behavior. Psychology and Marketing. 24. 763 – 785. 10.1002/mar.20183.
- Hudders, Liselot & Pandelaere, Mario. (2014). Is Having a Taste of Luxury a Good Idea? How Use vs. Ownership of Luxury Products Affects Satisfaction with Life. Applied Research in Quality of Life. in press. 10.1007/s11482-014-9310-x.
- Why we are willing to pay for mega expensive things. Yayınlanma tarihi: 13 Kasım 2016. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Why we are willing to pay for mega expensive things
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
