Bir uçağa atlasak ve gün batımını kovalasak, bir günde en fazla kaç tane gün batımı görürüz? Hayal ürünü demeyin, aslında bu denendi.
Tüm zamanların en sevilen çocuk kitaplarından biri kabul edilen, Antoine de Saint-Exupéry’nin klasik kısa romanı “Küçük Prens”teki (1943) Asteroid B-612’den gelen çocuksu adam, kitabın anlatıcısına bir gün içinde gün batımını 44 kez gördüğünü anlatır. Bunun için tek yapması gereken sandalyesini güneşin battığı yöne doğru hafifçe çevirmektir.
Ancak dünyamız Asteroid B-612’den çok daha büyük. Sadece sandalyemizin açısını değiştirerek gün batımı manzarası izleme keyfimizi arttırmamız mümkün değil. Ancak bu elbette hayallerimize de engel olmamalı. O zaman biraz hesap yapalım. Bir günde en çok kaç tane gün batımı görebileceğimizi bulmaya çalışalım.
Varsayımsal olarak, Dünya üzerinde güneşin batmakta olduğu bir konumdan başlayıp Dünya’nın batıdan doğuya döndüğü hızda batıya doğru giderseniz, kesintisiz gün batımı manzarası izlerseniz. Bu fikir size abartılı geldiyse hazır olun.
2014 yılında, eski bir NATO pilotu olan Jonathan Nicol, fotoğrafçı Simon Roberts ve film yapımcısı Tristan Patterson, Citizen saat markasının tanıtım kampanyası için 24 saat diliminin tamamında Dünya çapında gün batımını takip etmeye çalıştı. Tam olarak başaramasalar da, çabaları gün batımını takip etme konusunda bazı bilgiler öğrenmemizi sağladı.
Zaman dilimi nedir?
Birazdan yapacağımız açıklamayı takip etmek için öncelikle zaman dilimleri hakkında kısaca bilgi vermemiz gerekiyor. Zaman dilimi; hukukî, ticarî ve sosyal gerekçelerle dünyanın bölündüğü dikey zaman şeritlerinden her birine verilen ad. Her bir zaman dilimi yaklaşık 15 derecelik boylama göre dizilmiştir. Zaman dilimleri Greenwich, İngiltere’deki 0 derece boylamından başlar. Doğuya doğru artar, batıya doğru da azalır.
Hangi ülkenin en fazla zaman dilimine sahip olduğunu merak ettiğinizde de, aklınıza muhtemelen en geniş alana sahip ülkeler gelecektir. Ancak bu düşünce yanlıştır. Bunun yerine, soruyu kara kütlesinden ziyade tarih, sömürgecilik ve küresel kapsam açısından düşünmek daha iyidir.
Şaşırtıcı bir şekilde, Guinness Rekorlar kitabına göre en fazla saat dilimine sahip ülke 12 (Antarktika’daki iddiası dahil 13) ile Fransa’dır. Bu yüksek sayı, esas olarak, Fransız Polinezyası ve Karayipler’deki adalardan Hint Okyanusu ve Batı Pasifik’teki adalara kadar, dünya çapında hâlâ hüküm sürdüğü çeşitli bölgelerden kaynaklanmaktadır.
Zaman dilimi hakkında bilgimizden sonra şimdi de dünyanın dönme hızını anımsamamız gerekir. Dünya’nın dönüş hızı sabittir. Ancak bu hız bulunduğunuz yere bağlı olarak değişir. Dünya’nın çevresi (yani ekvator) yaklaşık 40.070 kilometredir. Bir günün 24 saat uzunluğunda olduğunu düşünürsek, çevreyi günün uzunluğuna bölebiliriz. Bu da Dünya’nın kendi etrafındaki dönüş hızının ekvatorda 1.670 km/saat olduğunu gösterir. Yani saniyede 460 metre ile Dünya’nın dönüş hızı burada oldukça yüksektir.
Dünya’nın dönme hızı ekvatorda saatte 1.670 km ancak bu dönüş hızı diğer enlemlerde değişir. Diğer enlemlerdeki dönüş hızları aşağıda gördüğünüz gibidir. Gördüğünüz gibi kutuplara yaklaştıkça dönüş hızı oldukça azalır. Bu ön bilgilerden sonra şimdi asıl konumuza dönebiliriz.
- 10 derecede: 1.644 km/saat
- 20 derecede: 1.570 km/saat
- 30 derecede: 1.446 km/saat
- 40 derecede: 1.280 km/saat
- 50 derecede: 1.073 km/saat
- 60 derecede: 835 km/saat
- 70 derecede: 571 km/saat
- 80 derecede: 290 km/saat
Gün batımı nasıl kovalandı?
2014 yılında Citizen Eco-Drive Satellite Wave F100 saatini piyasaya sürdü. İddiaları bu saatin saat dilimi değişikliklerine saniyeler içinde otomatik olarak uyum sağlayacağı biçimindeydi. Bunu, tüm zaman dilimlerinden geçerek ve saatin uyum sağlama yeteneğini belgeleyerek yapmaya karar verdiler.
Bunu dünyanın dönme hızının en yavaş olduğu Kuzey kutbu civarında denemeye karar verdiler. Yukarıda adı geçen ekip ile bu iş için anlaştılar. Ekip uçağı ile İzlanda’dan havalandı. Sonrasında da kuzeye ve doğuya uçarak 80 paralel kuzeye ve sıfır derece boylamına ulaştılar. Sonra Grönland’da gün batımını takip ederek batıya doğru yolculuğa başladılar.
Başlangıç planları Rusya üzerinden uçmayı ve Sibirya’da yakıt ikmali yapmayı içeriyordu. Ancak Rusya, karaya çıkmalarına izin vermedi. Sonucunda Rusya’da yakıt ikmali yapma izni olmadığından, Rus hava sahasında uçmamaya karar verdiler.
Bunun yerine, Grönland’dan geçerek ve Kanada’nın Resolute Körfezi’ne inerek sadece sekiz saat batıya uçtular. Orada, Bering Boğazı üzerinden Rusya’ya devam etmek yerine durdular. Sonucunda, ekibi dünya çapında gün batımını takip etmekten alıkoyan şey, bilimsel bir meydan okuma değil, politik bir meydan okumaydı. Çektikleri beş dakikalık tanıtım filmini aşağıda izleyebilirsiniz.
Bir günde 16 gün batımı ve doğumu izlemek istiyorsanız Dünya’dan bir miktar uzaklaşmalısınız!
Aslına bakarsanız ekvator çevresinde bile gün batımını takip etmek mümkün olabilirdi. Saatte 2.179 km/s hıza ulaşabilen Concorde jetleri bunu başarabilirdi. Ancak ses hızından daha hızlı uçtukları için süpersonik olarak adlandırılan jetler, 2003’te uçmayı bıraktı.
Gün batımını takip etmemiş olabilirler, ancak Concorde’un Londra’dan Virginia’daki Dulles Uluslararası Havaalanı’na yaptığı uçuşlar, yolcuların iki gün batımını aynı anda izlemesine bir süre izin verdi. Ancak bu konuda bizden daha şanslı olanlar da var. Her 90 dakikada bir Dünya’nın yörüngesinde dönen Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronotlar, günde 16 gün doğumu ve 16 gün batımını görürler.
Fransız yazar ve pilot Antoine de Saint-Exupéry (1900 – 1944), en tanınmış eseri Küçük Prens’i 1943 yılında yazdı. Kendisi de bir havacı olduğu için gün batımı avcılarının karşılaştığı zorluklara aşinaydı. Belki de bu nedenle Küçük Prens’in sadece sandalyesinin açısını değiştirerek sorunu çözebildiği bir dünyayı hayal etti. Ayrıca merak ederseniz: Uçak Yolculuğunda Gidiş Dönüş Süreleri Neden Farklıdır? Doğudan Batıya Uçmak Neden Daha Uzun Sürüyor?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What’s the most sunsets you could see on Earth in one day? Yayınlanma tarihi: 6 Kasım 2021; Bağlantı: What’s the most sunsets you could see on Earth in one day/
- The Country That Has The Most Time Zones Will No Doubt Surprise You. Yayınlanma tarihi: 13 Şubat 2023; bağlantı: The Country That Has The Most Time Zones Will No Doubt Surprise You
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
