Yeni beceriler edinmek ve bunları geliştirmek hepimizin arzu ettiği bir şey. Peki ne zaman, “Tamam, artık ben oldum.” diyebilirsiniz?
Bir kişinin öğrenmesi doğumdan ölüme sürse de, mevcut öğrenme aşamanızın seviyesini değerlendirmek için birkaç metodoloji var. Bu yazıda bunlardan iki tanesini ele alacağız. İlki Yetkinlik Merdiveni, ikinci de Dreyfus beceri kazanımı modeli olacak.
Yetkinlik Merdiveni Nedir?
1970 yılında Noel Burch tarafından geliştirilen bu teoriye göre bir bireyi herhangi bir beceride yetersizlik durumundan yetkinliğe geçiren dört öğrenme aşaması vardır. Merdivendeki öğrenme aşamalarının her biri, farklı bir dizi davranış ve yeteneği içerir.
- Bilinçsiz Yetersizlik: Bu aşamada birey bir şeyin nasıl yapılacağını bilmez. Bilgi eksikliğini fark etmez. Hatta becerinin faydasını inkar eder. Bireyin bir sonraki aşamaya geçmeden önce kendi yetersizliğini ve yeni becerinin değerini tanımasını gerektirir. Bireyin bu aşamada harcadığı zamanın uzunluğu, öğrenme uyarıcısının gücüne bağlıdır.
- Bilinçli Yetersizlik: Birey, bilgi eksikliğinin yanı sıra, eksikliği gidermede yeni bir becerinin değerini de kabul eder. Gerekli farkındalığı oluşturduktan sonra, öğrenmek için çaba göstermeye başlar. Hata yapmak bu aşamada öğrenme sürecinin bir parçasıdır.
- Bilinçli Yeterlilik: Birey bir şeyi nasıl yapacağını anlar veya bilir. Artık bu aşamada yetkindir, ancak beceri veya bilgiyi uygulamada yoğun bir bilinçli katılım vardır. Öğrenci çabası ve sürece odaklanması sayesinde durumu doğru analiz edebilir.
- Bilinçsiz Yeterlilik: Bu, herhangi bir beceride ustalaşmanın son aşamasıdır. Beceri artık bilinçaltının bir parçası haline gelmiş ve uygulamada beynin aktif katılımını gerektirmemektedir. Konunuzda yetkinliğinizin farkında olmayacak kadar ustalaşmışsınızdır.
Herhangi Bir Yeni Beceri için Öğrenme Aşamaları Nelerdir?
Bu aşamaları bir örnekle inceleyelim. Diyelim ki araba kullanmaya karar verdiniz. Çünkü kendi başınıza seyahat etmek istiyorsunuz. Yani güçlü bir uyaranınız var. Ancak araba kullanmayı öğrenmek için çaba sarf etmek zorundasınız.
Sürüş sırasında hatalar yaparsınız. Bu ikinci aşamada öğrenme için ödediğiniz bedeldir. Sonunda ehliyet alırsınız ancak hala sürüşünüzde endişelisiniz. Araca sürekli konsantre olmak zorundasınız. Bu aşama 3. aşamadır. Zaman içinde sürüşünüz otomatikleşir. Artık hareketlerinizde herhangi bir bilinçli çaba yoktur. Bu, bilinçsiz yeterlilik aşamasına ulaştınız demektir.
Bu modelden hatırlanması gereken en önemli şey, başlangıçta ne yaptığınız hakkında hiçbir fikriniz yokmuş gibi hissetmenizdir. Sonunda tonlarca hata yaptığınızı fark etmeye başladığınızda, bu da kötü bir şey değildir. Bunlar yeteneklerinizi yavaş yavaş geliştirirken geçtiğiniz hem öngörülebilir hem de gerekli öğrenme aşamalarıdır.
Dreyfus Beceri Kazanımı Modeli
Stuart ve Hubert Dreyfus kardeşler tarafından yapılan yetkinlik kazanma düzeyleriyle ilgili başka bir araştırma daha var. Bu model, öğrencilerin becerileri nasıl edindiklerini açıklamaya odaklanıyor. Dreyfus modeli, bir öğrencinin beş farklı aşamadan geçtiğini belirtir. İkili “Mind Over Machine” (1986) adli kitaplarında, beceri kazanımında düzey modelini şöyle tanımlamaktadırlar:
- Acemi: Bu, elbette, başlangıç noktasıdır. Öğrenci öğreneceği konu hakkında hiçbir şey bilmeyen boş bir sayfa gibidir. Bu aşamada öğrenci özellikleri, nesneleri ve özellikle uyması gereken kuralları öğrenir ve bunları uygular.
- İleri Düzey Başlangıç: Bu noktada öğrenci temel noktaları bilmektedir. Sırada, derste öğrendiklerini gerçek dünyaya uyarlamak vardır. Öğrenci hâlâ hatalar yapmaktadır ancak ilerleme de kaydeder. Alıştırmaya ve kuralları öğrenmeye eşit zaman ayırmalıdır.
- Yetkinlik. Bu noktada öğrenci, geliştirmekte olduğu becerinin tüm kurallarını, hangi kuralları kullanacağı veya göz ardı edeceğini gerektiği ölçüde anlar. Hatalar yapsa da bu hatalarının farkında olur ve hatalarından ders çıkarır. Bu aşamadan itibaren kuralları öğrenmek yerine alıştırma yapmaya daha fazla zaman ayırmalıdır.
- Uzman: Artık öğrenci performansı konusunda bilinçlidir. Başkalarını hala dinler ve gözlemler ancak kendinden emindir. Bu noktada bilgi edinme aşaması tamamlanmıştır. Bu aşamada sadece mevcut bilgiyi tekrar amacıyla alıştırmalar yapılmalıdır.
- Usta: Analiz etmeye ya da düşünmeye gerek kalmadan becerilerini nasıl uygulayacağını bilir. Bu aşama bilinçsiz yeterliliğe eşdeğerdir ve sezginiz hızlı kararlar vermek için güçlü bir şekilde gelişmiştir.
Öğrenme Aşamaları Hakkında Son Sözler
Burada gördüğünüz psikolojik öğrenme modelleri, insanların bir beceri öğrenirken geçirdikleri aşamalar hakkında size kabaca bir fikir vermek içindir. Bu modelleri, öğrenme sürecinin neresinde olduğunuzu ve geliştirmek için neler yapabileceğinizi anlayabilmek için kullanabilirsiniz.
Herkes seçtiği arayışın zirvesine ulaşmayı sever. Alanında uzman olmak ister. Ancak gördüğünüz gibi bunun bir çok aşaması vardır. Doğal yeteneklerinizi kontrol edemediğiniz için, bir beceride daha yetkin olmak istiyorsanız, öğrenme sürecinizi mümkün olduğunca optimize ederken, yeterli zaman ve çaba harcadığınızdan emin olmaya odaklanmanız gerekecektir.
Yeni bir beceri öğrenirken ne zaman uzman olacağım sorusunun cevabını bize belki de en güzel Niels Bohr verir. “Bir uzman, çok dar bir alanda yapılabilecek hataların tamamını yapmış kişiye denir.”. Bu yazının devamında Yazı Yazma Becerinizi Nasıl Geliştirirsiniz? Basit Ama Kapsamlı Bir Kılavuz başlıklı yazımıza da göz atmanızı öneririz.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Dreyfus model of skill acquisition; Bağlantı: https://en.wikipedia.org/
- The Conscious Competence Ladder; Bağlantı: https://www.mindtools.com/
- The Stages of Learning: How You Become More Competent at Skills; Bağlantı: https://effectiviology.com/t
Matematiksel
