Aslında bu gezegende yaşayan herkes, en fazla zamanı kendisiyle geçirir. Ancak ilginç bir şekilde, birçok insan kendi zihni ve düşünme süreçleri hakkında çok az şey bilir. Bu beş bilişsel test, beyninizin nasıl çalıştığını keşfetmenize ve zihinsel süreçlerinizi daha iyi anlamanıza yardımcı olacak.
Bilişsel yansıma testi
Sezgilerinizle mi hareket edersiniz yoksa herhangi bir eyleme geçmeden önce durup düşünür müsünüz? Psikolog Shane Frederick tarafından 2005 yılında oluşturulan bu test, bireylerin düşünme ve analiz kapasitelerini ölçmeye yardımcı olur. Şimdi aşağıdaki üç soruya bakın ve ilk aklınıza gelen cevabı bir yere not edin:
- Bir raket ve bir top birlikte 1,10 lira tutuyor. Raket, toptan 1 lira daha pahalı olduğuna göre, topun fiyatı nedir?
- 5 makine, 5 ürünü 5 dakikada üretiyor. Peki, 100 makine, 100 ürünü kaç dakikada üretir?
- Bir gölde bir nilüfer vardır ve her gün iki katına çıkmaktadır. Eğer nilüfer, 48. günün sonunda gölü tamamen kaplamışsa, gölün yarısını kaplaması kaç gün sürer?
Bu sorular ilk bakışta çok basit görünebilir. Ancak ilginç olan şu ki, insanların yaklaşık üçte biri üç sorunun tamamına yanlış cevap veriyor. Üstelik %83’ü en az bir hatalı yanıt veriyor. Bunun nedeni, soruların belirli bir yanıtı teşvik etmesi ve insanların hızlı düşünme eğilimine kapılmasıdır. Oysa birkaç dakikalık dikkatli analiz, sezgisel cevapların çoğu zaman yanıltıcı olduğunu gösteriyor. Doğru cevapları bu sayfanın alt kısmında bulabilirsiniz. Bakalım siz ne kadar doğru yanıt verdiniz?
Stroop Testi
Bir deney yapalım. Aşağıdaki sözcüklere göz atın ve her sözcüğün harflerinin rengini olabildiğince hızlı söyleyin. Bunun çok da kolay olmadığını fark etmiş olmalısınız. Sebebi elbette harflerin renginin sözcüklerin kendisiyle çelişiyor olması.
Bunu yaparken zorlandığınızı fark etmiş olmalısınız. Çünkü beyniniz otomatik olarak kelimeyi okumaya eğilimlidir, ancak bu test, renklere odaklanarak bilinçli bir çaba gerektirir. Harflerin renginin, sözcüğün anlamıyla çelişmesi beyninizde bir bilişsel çelişki yaratır ve bu da tepki sürenizi yavaşlatır. Bu fenomen, Stroop Etkisi olarak bilinir ve bilişsel kontrol, dikkat ve işlem hızını ölçmek için kullanılan önemli bir testtir.
Bu fenomenin neden meydana geldiğine dair birkaç farklı teori bulunmaktadır, ancak en yaygın kabul gören açıklamalardan biri, beynin dilsel bilgiyi renk bilgisinden çok daha hızlı işlemesi ile ilgilidir.
Gözümüz aynı anda hem kelimeyi hem de harflerin rengini algıladığında, beynimiz öncelikle kelimeye odaklanma eğilimindedir. Çünkü okuma, renk tanımaya kıyasla daha otomatiktir ve beyin, alışılmış bir şekilde kelimeyi anlamlandırmaya çalışır. Ancak bu durumda bilinçli olarak rengin adını söylemek zorunda olmak, beyin için ek bir bilişsel çaba gerektirir.
Iowa Kumar Görevi Bilişsel Testi ( The Iowa Gambling Task)
Iowa Kumar Görevi, karar verme davranışlarını ölçmek için geliştirilen bilişsel bir testtir. Oyunun yönergeleri oldukça basittir. Ekranda A, B, C ve D harfleriyle gösterilen dört kart destesini görürsünüz. Bu destelerden seçim yapmanız istenir.
Her kart seçimiyle bir miktar para kazanırsınız, ancak test ilerledikçe, kazançlarla birlikte kayıplar da yaşarsınız. Oyunun amacı mümkün olduğunca fazla para kazanıp, olabildiğince az kaybetmektir. Ancak testin ne zaman sona ereceğini bilmediğiniz için, seçimlerinizi stratejik yapmanız gerekir.
Bu test, karar alma mekanizmalarımızın nasıl çalıştığını ve riskleri nasıl değerlendirdiğimizi anlamaya yönelik geliştirilmiştir. Antoine Bechara tarafından tasarlanan Iowa Kumar Görevi, gerçek dünyadaki karar alma süreçlerini simüle etmeye çalışır. İnsanlar, günlük hayatta bazı seçimlerin kısa vadede kazanç sağlarken, uzun vadede zararlı olabileceğini bilirler. Bu test, kişinin bu tür uzun vadeli sonuçları tahmin edip edemediğini ölçer.
Destelerin hepsi bir miktar kazanç içerirken, bazı desteler uzun vadede daha fazla kayba neden olur. Katılımcının yapması gereken, zararlı destelerden kaçınıp, uzun vadede kazandıran desteleri tercih etmektir. Çoğu insan, birkaç kayıptan sonra daha avantajlı desteleri seçmeye başlar.
Ancak, prefrontal kortekste hasar bulunan bireyler, gelecekteki sonuçları öngörmede başarısız olurlar ve kaybettikleri halde zararlı desteleri seçmeye devam ederler. Aynı şekilde, kumar bağımlılığı olan bireylerin de benzer bir eğilim gösterdiği gözlemlenmiştir. Bu test, beyin hasarı, bağımlılık ve dürtü kontrol bozuklukları gibi çeşitli nörolojik ve psikolojik durumları anlamada önemli bir araçtır.
Wonderlic Çağdaş Bilişsel Yetenek Testi
Adını yaratıcısı Eldon F. Wonderlic’ten alan Wonderlic Testi, bireylerin genel bilişsel yeteneklerini ve problem çözme becerilerini ölçmek için tasarlanmıştır. Bu test, standart IQ testlerinden farklı olarak, 50 sorudan oluşmasına rağmen değerlendirme 20 puan üzerinden yapılır.
Wonderlic Testi’nin standart IQ testlerinden en büyük farkı, çeşitli meslekler için potansiyel çalışanların bilişsel yeteneklerini değerlendirmek amacıyla tasarlanmış olmasıdır. Test, özellikle hızlı düşünme, analitik beceriler ve problem çözme yeteneğini ölçmeye odaklanır.
Kamu kurumları ve özel işletmeler, işe alım süreçlerinde adayları hızlıca değerlendirmek için Wonderlic Testi’ni sıklıkla kullanır. Süre 12 dakika ile sınırlıdır, bu da adayların baskı altında nasıl düşündüğünü ve karar verdiğini ölçmek açısından önemli bir kriter oluşturur. Ayrıca test, zeka seviyesini ve bilişsel yetileri değerlendirmek için kullanılan bir çıkarsama aracı olarak da işlev görmektedir .
Tempolu İşitsel Seri Ekleme Testi ( Paced Auditory Serial Addition Test)
Başlangıçta travmatik beyin hasarının bireyin bilişsel işleyişi üzerindeki etkisini değerlendirmek için tasarlanan PASAT (Paced Auditory Serial Addition Test), günümüzde çalışma belleği, dikkat ve aritmetik yetenekleri ölçmek için de kullanılan önemli bir bilişsel testtir.
Bu testin en dikkat çekici bulgularından biri, PASAT puanlarının yaşla birlikte azalmasıdır, bu da bilişsel gerilemenin etkilerini ortaya koymaktadır. Özellikle yaşa bağlı dikkat dağınıklığı ve zihinsel işlem hızındaki yavaşlama, test sonuçlarında belirgin hale gelir.
Test süreci oldukça basittir, ancak uygulaması zihinsel çaba gerektirir. Katılımcılar, belirli aralıklarla (genellikle her 3 saniyede bir, bazı versiyonlarda 2 veya 2,4 saniyede bir) tek haneli bir sayı duyarlar. Daha sonra son iki duydukları sayıyı toplamaları istenir. Bu süreç, bireyin hızlı bilgi işleme yetisini, kısa süreli hafızasını ve dikkat seviyesini test etmek için etkili bir yöntemdir.
Bilişsel yansıma testi cevapları:
Şimdi ilk soruya verdiğiniz cevabı kontrol edelim. Bir topun fiyatını 10 kuruş olarak bulmuş olabilir misiniz? Bu, birçok kişinin ilk aklına gelen yanıttır, ancak doğru değildir. Eğer topun maliyetini x olarak kabul edersek, raketin maliyeti x + 1 olacaktır.
Toplam maliyet ise şu şekilde ifade edilebilir: 2x + 1 = 1,1. Bu basit denklemi çözdüğümüzde x = 0,05 buluruz. Bu da topun fiyatının 5 kuruş olduğunu gösterir.
İkinci soruda, verilen en yaygın cevap 100 olmuştur. Ancak bu da yanlıştır. Çünkü 5 makine, 5 ürünü 5 dakikada üretiyorsa, her bir makinenin 1 ürünü 5 dakikada ürettiği anlamına gelir. Dolayısıyla 100 makine de 100 ürünü yine 5 dakikada üretecektir.
Son olarak, nilüfer sorusuna verilen yaygın cevap 24’tür, ancak bu da doğru değildir. Eğer nilüfer her gün iki katına çıkıyorsa, gölü tamamen kaplamadan bir gün önce yarısını kaplamış olması gerekir. Bu nedenle, gölün yarısı 47. günde dolmuş olur.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 6 free cognitive tests to help you know your own mind. Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Big Think Bağlantı: 6 free cognitive tests to help you know your own mind
- Ypofanti M, Zisi V, Zourbanos N, Mouchtouri B, Tzanne P, Theodorakis Y, Lyrakos G. Psychometric Properties of the International Personality Item Pool Big-Five Personality Questionnaire for the Greek population. Health Psychol Res. 2015 Oct 19;3(2):2206. doi: 10.4081/hpr.2015.2206. PMID: 26973962; PMCID: PMC4768534.
- Wright BC. What Stroop tasks can tell us about selective attention from childhood to adulthood. Br J Psychol. 2017 Aug;108(3):583-607. doi: 10.1111/bjop.12230. Epub 2016 Oct 27. PMID: 27786354; PMCID: PMC5516206.
- Bechara A, Damasio AR, Damasio H, Anderson SW. Insensitivity to future consequences following damage to human prefrontal cortex. Cognition. 1994 Apr-Jun;50(1-3):7-15. doi: 10.1016/0010-0277(94)90018-3. PMID: 8039375.
- Amiri, Amir M. & Abtahi, Mohammadreza & Rabasco, Anna & Armey, Michael & Mankodiya, Kunal. (2016). Emotional Reactivity Monitoring Using Electrodermal Activity Analysis In Individuals With Suicidal Behaviors. 10.1109/ISMICT.2016.7498896.
Matematiksel
