Bilişsel rezerv, beyin sağlığı ve bilişsel işlevlerin korunması açısından hayati bir rol oynar. Yaşam boyu edinilen deneyimler, zihinsel aktiviteler ve sosyal etkileşimler bu rezervin oluşumuna katkıda bulunur.
Yaşlandıkça bilişsel işlevlerde (hafıza, muhakeme ve sözel yetenek gibi) bozulmalar. ayrıca günlük yaşamı etkileyen bilişsel gerileme dediğimiz bunama riskimiz yüksektir. Ancak bilişsel gerilemenin seyri bir kişiden diğerine önemli ölçüde değişir. Farklı bireyler, beyinlerinde aynı miktarda hasara veya yaşlanma etkilerine maruz kalsa da aynı biçimde etkilenmezler.
Alzheimer hastalığı beyinde amiloid ve tau olarak bilinen iki proteinin varlığıyla tanımlanır. Normal bir beyinde mikroglial hücreler uyku sırasında metabolik atıkları temizler. Alzheimer hastalığının başlamasıyla birlikte bu hücreler görevlerini gerektiği gibi yerine getiremez hale gelir.
Ancak birçok kişide Alzheimer hastalığının bıraktığı sinirsel tahribatın varlığı, ancak otopsi sonucunda ortaya çıkar. Oysa bu kişiler, yaşarken herhangi bir belirti vermemişlerdir. Beyni tıkayan amiloid ve tau adı verilen proteinler mevcuttur ancak hastalık belirtileri yoktur.
Peki neden bazıları Alzheimer ve bunama semptomları yaşarken diğerleri keskin zekalı kalır? Araştırmacılar bunun bazı kişilerin bilişsel rezerv oluşturmasından kaynaklanabileceğini düşünmektedir.
Bilişsel Rezerv Nedir?
Beyin her zaman değişir, kendini iyi ve kötü yaşam deneyimlerine adapte eder. Sinirbilimciler bu durumu nöroplastisite olarak adlandırırlar. Yeni bir şey öğrendiğimizde nöronlarımız arasında yeni bağlantılar kurarız. Yeni koşullara uyum sağlamak için beynimizi yeniden düzenleriz.
Bu günlük olarak gerçekleşir, ancak aynı zamanda teşvik edebileceğimiz bir şeydir. Ayrıca, eskiden sanıldığı gibi beynin kritik gelişme aşamaları geçildikten sonra bitmediğini, tüm yaşamımız boyunca devam ettiğini de biliyoruz. Nöroplastisitenin beyinde yarattığı değişiklikler de, bilişsel rezerv sayesinde uzun yıllar korunacaktır.
Bilişsel rezervi, düzenli kariyerinize ek bir yan iş olarak düşünün. Bu, keyif aldığınız ve birikim hesabınızı büyütmenize yardımcı olan bir hobiye sahip olmak gibidir. Örneğin, hafta sonları bir müzik grubuyla performans sergileyebilir, biraz para kazanabilirsiniz. Bu parayı dokunmadan bir banka hesabında biriktirirseniz, emekli olduğunuzda ne kadar para biriktirdiğinizi görünce şaşırırsınız!
Bilişsel Rezerv Nasıl Gelişir?
Bilişsel rezervin oluşumu, büyük ölçüde yaşam boyu deneyimler, eğitim düzeyi ve entelektüel faaliyetlerle ilişkilidir. Beyin, sürekli öğrenme ve zihinsel aktivite ile esnek hale gelir ve sinir ağlarını yeniden yapılandırma kapasitesini artırır.
Eğitim, sosyal etkileşim seviyelerine sahip veya bilişsel olarak zorlayıcı mesleklerde çalışmak (örneğin, yöneticilik veya profesyonel roller) bilişsel gerilemeye karşı dayanıklılığı artırır. Bunun tersi de doğrudur. Kötü uyku ve beslenme, sosyal izolasyon ve tedavi edilmeyen depresyon, bilişsel rezervin azalmasıyla bağlantılıdır..
Tüm bunlar, bilişsel bakımdan zinde insanların Alzheimer hastalığına yakalanmadığı anlamına gelmez; mesele, bu kişilerin beyinlerinin belirtilere karşı korunmuş olmasıdır. Beyinlerinin bazı bölümleri işlev yitimine uğrasa da, problem çözmek için başka yollar bulabilirler. “Tek çözüm” rutinine sıkışıp kalmamışlardır; ömür boyu aradıkları ve inşa ettikleri strateji bolluğu sayesinde, alternatif çözümler üretebilirler.
Sonuç Olarak
Demansla bağlantılı risk faktörlerinin çoğu birlikte çalışır, bu yüzden genel bir yaşam tarzı yaklaşımı çok önemlidir. Genetik profilimiz konusunda yapabileceğimiz çok az şey olsa da, yaşam tarzımızı belirli davranış tiplerini içerecek şekilde değiştirmemiz mümkündür. Beyninizi meşgul eden aktiviteler ve yüksek düzeyde sosyal etkileşim bilişsel rezervinizi artıracaktır. Düzenli fiziksel aktivite de bilişsel işlevi iyileştirir ve bunama riskini azaltır.
Yaşlanma pasif bir biyolojik süreç değildir. Sağlığımızı korumak ve bunama gibi hastalıkların başlamasını önlemek istiyorsak vücudumuzu ve vücudumuzdaki değişiklikleri daha iyi anlamamız gerekir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- What is ‘cognitive reserve’? How we can protect our brains from memory loss and dementia. Yayınlanma tarihi: 23 Haziran 2017. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: What is ‘cognitive reserve’? How we can protect our brains from memory loss and dementia
- Cognitive reserve in ageing and Alzheimer’s disease. Stern, YaakovThe Lancet Neurology, Volume 11, Issue 11, 1006 – 1012
- Kramer AF, Erickson KI. Capitalizing on cortical plasticity: influence of physical activity on cognition and brain function. Trends Cogn Sci. 2007 Aug;11(8):342-8. doi: 10.1016/j.tics.2007.06.009. Epub 2007 Jul 12. PMID: 17629545.
- Brinkhuizen T, van den Hurk K, Winnepenninckx VJ, de Hoon JP, van Marion AM. Veeck J, van Engeland M, van Steensel MA. Epigenetic changes in Basal Cell Carcinoma affect SHH and WNT signaling components. PLoS One. 2012;7(12):e51710. doi: 10.1371/journal.pone.0051710. Epub 2012 Dec 17. PMID: 23284750; PMCID: PMC3524166.
- Valenzuela MJ, Sachdev P. Brain reserve and cognitive decline: a non-parametric systematic review. Psychol Med. 2006 Aug;36(8):1065-73. doi: 10.1017/S0033291706007744. Epub 2006 May 2. PMID: 16650343.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
