Herhangi bir okyanusa kıyımız olmamasından kaynaklı Türkiye’de görülme olasılığı çok düşük olsa da tsunamiler yıkıcı ve öldürücü doğal afetler arasında yer almaktadır. Kıyı toplulukları için büyük tehditler oluşturabilirler ve yeterince büyüklerse iç kesimlere bile gidebilirler.
Örneğin, Japonya’daki 2011 Tōhoku depremi yüksekliği 40,5 metreye kadar ulaşan, 700 km/s hızla ilerleyen ve 10 km’den fazla iç kesimlere ulaşan bir tsunamiyi tetiklemişti. Merkez üssü Marmara Denizi’nin kuzeydoğusu olan, 7.2 büyüklüğündeki 1509 Konstantinopolis (İstanbul) depremi sonucunda da depremin ardından oluşan ve yüksekliği bazı yerlerde 6 metreyi aşan tsunami dalgalarının şehrin surlarını aşarak güzergahı üzerindeki semtlere ağır hasar verdiği rivayet edilmektedir.
Tüm bunlar oldukça ürkütücü olsa da hiçbiri 1958 yılında yaşanan megatsunami diye adlandırılan kadar ürkütücü değildir. Aslında muhtemelen bu ilk de değildi. Bilim insanları, geçmişte de “megatsunamiler” adı verilen çok daha büyük dalgaların meydana geldiğine dair kanıtlar buldular. Bu da tüm insanlığa aslında küçük bir hatırlatmadır. Sonucunda bu gezegendeki hiçbir kıyı şeridi, bir megatsunami tehdidine karşı güvenli değildir.
Bilinen Tarihin En Büyük Tsunami Dalgası Sadece 5 Kişinin Ölümüne Neden Oldu
9 Temmuz 1958 gecesi, Alaska Panhandle’da bir deprem vurdu. 7.8 büyüklüğündeki bu deprem, aslında Japonya’daki kadar büyük değildi. Yine de koşullar bir megatsunami oluşturacaktı. Tsunaminin meydana geldiği Fairweather Fault aslında bir fiyorttu. Fiyort, denizin buzul vadilerini basması sonucunda oluşan ve çoğunlukla iç kesimlere kadar sokulan; ince, uzun, genellikle çok derin ve kenarları çok dik körfezdir.
Fiyortlar; genellikle Norveç, Grönland, Alaska gibi kuzey ülkelerinde görülen ilginç bir kıyı tipidir. Bir çoğumuzun da bu sığ sularda bir tsunami oluşmasını beklememesi normaldir. Ancak süreç hiç de beklendiği gibi gelişmeyecekti.
Deprem’in merkez üstü, Lituya Körfezi’nin daralan kısmına yakındı. Deprem devamında bir heyelana neden oldu. Bunun sonucunda da yaklaşık 90 milyon ton kaya körfezi doldurdu. Bir bağlama oturtmak açısından bu miktar, 8 milyon damperli kamyon yüküne eşdeğerdir. Sonucunda bu cüssede bir kaya yığını da su seviyesinin yükselmesine neden olacaktı.
Görgü tanığı raporları, kaotik ve gerçeküstü bir sahneyi anlatıyor. Birkaç dakika süren yoğun sarsıntı sonucunda bir anda körfezde dev dalgalar oluşmaya başladı. Bu muazzam dalgaların nedenlerinden biri, bir dağ zirvesinin neredeyse tamamının kopup suya düşmesiydi.
Son yüz yılda 100’den fazla büyük tsunami (hasar ve ölümlere neden olanlar) bu gezegenin kıyı şeridini vurdu, yüzbinlerce can aldı ve milyarlarca dolarlık mülkü yok etti. Tsunamiler doğal olaylardır ancak temelinde afetler doğal olaylar değildir. Bu güçlü dalgalar dizisi, yalnızca insanlar ve geçim kaynakları yollarına çıkarsa yıkıcıdır. Bir tsunaminin etkisini ölçmek için dalganın büyüklüğünü değil, neden olduğu insan acısının seviyesini ölçmelisiniz. Bilinen tarihin en büyük tsunamisi sadece beş kişinin ölümüne neden oldu. Ancak yine de etkileri yıkıcıydı.
En Büyük Tsunami Sonucunda Dalga Yüksekliği 524 Metreye Ulaşacaktı
Yukarıda da aktardığımız gibi, tüm olumsuz sonuçlar birleşince bu tsunami, diğer tüm tsunamilerden daha yüksek bir dalga oluşmasına neden oldu. Bu dalganın yüksekliği yaklaşık 524 metre kadardı. Can kaybının az olması etrafta fazla yerleşim yeri bulunmamasındandı. Bu dev dalga kısa sürede 500 metre veya daha düşük yüksekliklerdeki neredeyse tüm bitki örtüsünü yok ederek milyonlarca ağacı kökünden söktü.
Lituya Körfezi’nin dik duvarları, deniz tabanının bir fayla kesişmesi, Lituya Körfezi’nin gelecekte daha fazla tsunami göreceğini düşündürmektedir. Bilim insanları körfezin jeolojisini ve tarihini inceledikten sonra, burada her çeyrek yüzyılda bir dev dalgaların meydana geldiğini hesaplamış durumdadır.
21. Yüzyılın En Ölümcül Tsunamisi 2004 Yılında Yaşandı
Can kaybından bağımsız olarak, 500 metreyi aşan bir dalga, doğanın gücünün tüyler ürpertici bir hatırlatıcısıydı. Ancak yine de bu tsunami insanlık tarihinin yüzleşmek zorunda kaldığı en yıkıcı olanı değildi. En kötü dalga 2004 yılında Endonezya’yı vurdu.
26 Aralık 2004 sabahı, 9.1 büyüklüğündeki bir su altı depremi dev bir dalgayı tetikledi. Bu dalga da devamında 227.000’den fazla insanı öldürdü. Bu modern dünyanın gördüğü en kötü felaketlerden birisiydi. Bu yıkım da tsunami risk bölgesinde inşa edilen yüzlerce otel ve işyeri sonucunda olmuştu.
2004 tsunamisinden önce Hint Okyanusu’nda bu tür bir felaket için yeterli plan veya iletişim yöntemi yoktu. O zamandan beri, araştırmacılar ve hükümetler, tsunamileri daha iyi anlamak ve erken uyarı sistemlerini devreye sokmak için çalışmalarını sürdürüyorlar.
Bu acı olay, yeni risklerin oluşmasını önlemek ve risk altındaki insanlara maruz kalmayı azaltmak için evlerin ve işyerlerinin nerede inşa edildiğini dikkatlice düşünmenin gerekliliğini vurgular. Ancak bu dikkate alındığında doğal olayların, yıkıcı bir afete dönüşmesine engel olabiliriz. Ayrıca göz atmanızı öneririz: Vajont Barajı Tsunamisi: Tarihin En Kötü Çevre Felaketlerinden Biri
Kaynaklar ve ileri okumalar
- The biggest tsunami ever recorded: Taller than 500 meters. Yayınlanma tarihi: 3 Ocak 2023; Bağlantı: https://www.zmescience.com/
- The tallest tsunami wave ever wasn’t the deadliest. Bağlantı: https://www.preventionweb.net/
- The biggest tsunamis in history. yayınlanma tarihi: 9 temmuz 2022; Bağlantı: https://interestingengineering.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
